Kontrola koncesji - jaki jest jej zakres?

Wykonywanie działalności gospodarczej może niekiedy wiązać się z koniecznością uzyskania stosownego zezwolenia lub koncesji. Jeśli przedsiębiorca spełni konkretne warunki, bez problemu uzyska stosowny dokument – nie oznacza to jednak, że od tej pory może świadczyć swoje usługi bez ograniczeń. Koncesje podlegają bowiem kontroli. W artykule zostanie opisane jak przebiega kontrola koncesji. 

Czym jest koncesja?

Niektóre rodzaje działalności gospodarczej mogą być ograniczane odgórnie przez państwo. W praktyce możliwość ich wykonywania będzie wiązała się najczęściej z uzyskaniem zezwolenia lub koncesji – dokumentu uprawniającego do sprzedaży oznaczonych towarów (najczęściej leków, wyrobów tytoniowych oraz alkoholowych) lub świadczenia określonych usług (np. gier hazardowych).

Zgodnie z treścią art. 37 Prawa przedsiębiorców wykonywanie działalności gospodarczej w dziedzinach mających szczególne znaczenie ze względu na bezpieczeństwo państwa lub obywateli albo inny ważny interes publiczny wymaga uzyskania koncesji wyłącznie, gdy działalność ta nie może być wykonywana jako wolna albo po uzyskaniu wpisu do rejestru działalności regulowanej, albo zezwolenia.

Udzielenie, odmowa udzielenia, zmiana, zawieszenie i cofnięcie koncesji albo ograniczenie jej zakresu w stosunku do wniosku o udzielenie koncesji następuje w drodze decyzji ministra właściwego ze względu na przedmiot działalności gospodarczej wymagającej uzyskania koncesji, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej.

Działalność wymagająca uzyskania koncesji

Uzyskanie koncesji jest wymagane przede wszystkim w ramach działalności gospodarczej z zakresu:

• prawa lotniczego – dotyczy głównie przewozu pasażerów liniami lotniczymi;

• gier hazardowych;

• publicznego transportu zbiorowego;

• wytwarzania materiałów wybuchowych, broni, amunicji oraz wyrobów i technologii o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym;

• prawa geologicznego i górniczego – dotyczy głównie wydobywania kopalin i złóż ziemskich;

• ochrony osób i mienia;

• prawa energetycznego.

Każda działalność, której zakres pokrywa się z powyższym katalogiem, musi posiadać stosowną koncesję wydawaną przez właściwy organ państwowy. Jeśli przedsiębiorca nie uzyska takiego pozwolenia, a mimo tego będzie wykonywał swoją działalność, naraża się nie tylko na kary finansowe, lecz także odpowiedzialność karną. Sankcje za brak koncesji są naprawdę wysokie – nierzadko liczymy je w milionach polskich złotych, ustawodawca przewiduje także kary pozbawienia wolności nawet do 5 lat.

Kontrola koncesji

Raz otrzymana koncesja nie oznacza, że przedsiębiorca będzie z niej korzystać dożywotnio. W toku wykonywanej działalności istnieje możliwość sprawdzenia poprawności jej używania – chodzi oczywiście o kontrolę koncesji.

Czynności kontrolne mają na celu sprawdzenie prawidłowości świadczonych przez przedsiębiorcę usług oraz to, czy koncesja nie jest nadużywana. Zgodnie z treścią art. 40 Prawa przedsiębiorców organ koncesyjny jest uprawniony do kontroli działalności gospodarczej w zakresie:

• zgodności wykonywanej działalności z udzieloną koncesją;

• przestrzegania warunków wykonywania działalności gospodarczej;

• obronności lub bezpieczeństwa państwa, ochrony bezpieczeństwa lub dóbr osobistych obywateli.

Kontrolę mogą przeprowadzać osoby upoważnione przez odpowiedni organ koncesyjny. Ze względu na rygorystyczny charakter pozwolenia, jakim jest koncesja, kontrolerzy posiadają szczególne uprawnienia podczas wykonywania swoich czynności.

Kontrola koncesji - zakres

Osoby upoważnione przez organ koncesyjny do dokonywania kontroli są uprawnione w szczególności do:

• wstępu na teren nieruchomości, obiektu, lokalu lub ich części, gdzie jest wykonywana działalność gospodarcza objęta koncesją, w dniach i w godzinach, w których ta działalność jest wykonywana lub powinna być wykonywana;

• żądania ustnych lub pisemnych wyjaśnień, okazania dokumentów lub innych nośników informacji oraz udostępnienia danych mających związek z przedmiotem kontroli.

W przypadku stwierdzenia w trakcie kontroli uchybień organ koncesyjny może wezwać przedsiębiorcę do ich usunięcia w wyznaczonym terminie. Takie żądanie wymaga jednak, aby organ kontrolujący, a w zasadzie osoby dokonujące czynności kontrolnych z ramienia organu koncesyjnego, wykazały uprzednio fakt naruszenia udzielonej koncesji oraz zakres nieprawidłowości (stopień i charakter stwierdzonych naruszeń).

Co ważne, jeśli naruszenia przedsiębiorcy będą bardzo rażące, organ koncesyjny ma prawo w takiej sytuacji do natychmiastowego cofnięcia udzielonej koncesji, bez uprzedniego wzywania do złożenia wyjaśnień lub naprawienia uchybień. Zależy to jednak w głównej mierze od nieprawidłowości w zakresie wykorzystywanej koncesji oraz rodzaju prowadzonej działalności – przykładowo przepisy dotyczące koncesji w zakresie wytwarzania materiałów wybuchowych są bardziej rygorystyczne niż regulacje prawne obejmujące koncesjonowaną działalność ochrony mienia.

Kontrola koncesji - uprawnienia kontrolera

Czynności kontrolne mogą być podejmowane wyłącznie w odniesieniu do wykorzystywanej koncesji. Innymi słowy, kontrolerzy nie mają prawa sprawdzać działalności danego przedsiębiorstwa, która nie musi być koncesjonowana. Co więcej, kontrola nie może być skierowana w żaden sposób na prywatne kwestie przedsiębiorcy oraz osób z nim pracujących – musi mieć wyłącznie zawodowy charakter.

Każdy kontroler powinien przed przystąpieniem do swoich czynności okazać legitymację, upoważnienie od organu koncesyjnego oraz ważną decyzję o wszczęciu i zakresie kontroli na terenie danego zakładu pracy. Konieczna jest także informacja o terminie planowanych czynności.

Kontrola koncesji - efekty

Czynności kontrolne mogą zakończyć się na dwa różne sposoby:

• stwierdzeniem, że dana koncesja jest realizowana prawidłowo i nie doszło w tym zakresie do żadnych uchybień;

• stwierdzeniem, że doszło do nieprawidłowości w zakresie wykorzystywania udzielonej koncesji, a następnie jej odebraniem (w przypadku rażących nadużyć) albo zobowiązaniem przedsiębiorcy do udzielenia wyjaśnień i naprawienia wadliwych działań (w przypadku nadużyć o lżejszym charakterze).

Jeśli organ kontrolny stwierdzi, że doszło do nadużyć przy wykonywaniu koncesji, zobowiązany jest wydać stosowną decyzję pokontrolną, która musi być połączona z dokładnym protokołem pokontrolnym. Przedsiębiorca musi być w niej pouczony o prawie do odwołania się w wyznaczonym terminie (z reguły wynoszącym 14 dni od chwili odebrania stosownej decyzji). Jeżeli zdaniem przedsiębiorcy doszło do uchybień podczas kontroli lub jej efekt jest niezgodny z prawdą, konieczne będzie wniesienie stosownego odwołania i dalsze wyjaśnianie całej sprawy. Co prawda Kodeks postępowania administracyjnego nie wymaga, aby odwołanie zawierało jakiekolwiek uzasadnienie (wystarczające jest, aby odwołujący się był niezadowolony z wydanej decyzji), jednak dobrym pomysłem jest zebranie dowodów, które przekonają organ kontrolny o zasadności twierdzeń zawartych w odwołaniu.

W praktyce bardzo często wystarczające jest naprawienie drobnych uchybień przez przedsiębiorcę, aby mógł on dalej bez problemu korzystać z udzielonej mu wcześniej koncesji. Jeśli jednak naruszenia są zbyt poważne, organ odbierze zezwolenie na prowadzenie określonej działalności i nałoży karę pieniężną, a w skrajnych przypadkach także karę pozbawienia wolności na przedsiębiorcę. Utrata koncesji nie jest z reguły definitywna, istnieje więc możliwość ponownego ubiegania się o jej udzielenie w przyszłości.

Kontrola koncesji - podsumowanie

Kontrola udzielonej koncesji ma za zadanie sprawdzenie prawidłowości wykonywania działalności gospodarczej, która wymaga ze względu na swój charakter stosownego zezwolenia. Czynności kontrolne są podejmowane przez osoby wyznaczane przez organ, który udzielił danej koncesji. Kontrola może zakończyć się wezwaniem do naprawienia uchybień, a w skrajnych przypadkach natychmiastowym zabraniem koncesji (wtedy na przedsiębiorcę nakładana jest również kara finansowa, a niekiedy także i kara pozbawienia wolności). W takich sytuacjach możliwe jest jednak odwołanie się od decyzji administracyjnej nakładającej sankcje za złe wykorzystywanie koncesji.