Zakaz ponownego wszczęcia kontroli podatkowej - kiedy występuje?

Największą zmorą wśród polskich przedsiębiorców jest kontrola podatkowa. Przeprowadzana jest ona na podstawie imiennego upoważnienia udzielonego przez właściwy organ. Podatnik w zależności od zakresu kontroli co do zasady powiadamiany jest o jej wszczęciu lub nie. Wiele sporów wśród przedsiębiorców stanowi moment, w którym po zakończeniu kontroli bądź jej umorzeniu organ podatkowy postanawia dokonać ponownego wszczęcia kontroli podatkowej. Czy obowiązuje go zakaz ponownego wszczęcia kontroli podatkowej, wyjaśniamy w artykule.

Wszczęcie kontroli podatkowej

Organ podatkowy na mocy art. 281 § 1 Ordynacji podatkowej upoważniony został do wszczynania kontroli podatkowej u podatników, płatników, inkasentów oraz następców prawnych. Ma ona głównie na celu sprawdzenie, czy kontrolowani wywiązują się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego.

Organ podatkowy co do zasady ma obowiązek zawiadomienia podatnika o wszczęciu kontroli, przy czym ustawodawca w art. 282c Ordynacji (lub art. 48 ust. 11 ustawy Prawo przedsiębiorców) wskazał zakres kontroli, który z tego obowiązku został wyłączony. Do tego zakresu zalicza się między innymi:

• zasadność zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego,

• niezgłoszenie do opodatkowania działalności gospodarczej,

• opodatkowanie przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych,

• doraźne sprawdzenie zachowania warunków zawieszenia działalności gospodarczej.

  Zobacz też:

  • Kontrola podatkowa w firmie, jej czas, miejsce i przebieg
  • Kontrola celno-skarbowa i kontrola podatkowa - podobieństwa i różnice
  • Jakie są prawa przedsiębiorcy podczas kontroli w firmie?

W zależności od zakresu kontroli podatnik powinien pamiętać, że w przypadku gdy zakres kontroli nie został wyłączony na mocy ww. przepisu, powinien dostać zawiadomienie zawierające:

1. oznaczenie organu;

2. datę i miejsce wystawienia;

3. oznaczenie kontrolowanego;

4. wskazanie zakresu kontroli;

5. pouczenie o prawie złożenia korekty deklaracji;

6. podpis osoby upoważnionej do zawiadomienia, a jeżeli zawiadomienie zostało wydane w formie dokumentu elektronicznego – kwalifikowany podpis elektroniczny lub podpis zaufany.

Dodatkowo kontrola taka nie odbędzie się bez zgody lub wniosku kontrolowanego. 

Inaczej sytuacja wygląda w przypadku gdy podatnik nie musi zostać powiadomiony o wszczęciu kontroli, organ podatkowy ma bowiem prawo przeprowadzić ją niezależnie od zgody czy wniosku kontrolowanego. Aczkolwiek po wszczęciu kontroli organ podatkowy powinien poinformować kontrolowanego o przyczynie braku zawiadomienia o tym zamiarze. Co ciekawe, w przypadku gdy organ podatkowy nie uzasadni braku zawiadomienia o rozpoczęciu kontroli, podatnik może wskazać zdarzenie to jako jeden z postulatów, który przyczynić się może do uchylenia decyzji urzędu po zakończeniu kontroli.

Zakaz ponownego wszczęcia kontroli podatkowej

Do końca 2016 roku organy podatkowe miały większy zakres, w którym mogły dokonać ponownej kontroli podatkowej. Aktualnie ustawodawca wskazał w dwóch ustawach przepisy, które zabraniają dokonania ponownej kontroli podatkowej.

Zakaz ten został wskazany w art. 282a § 1 Ordynacji podatkowej oraz art. 58 § 1 ustawy Prawo przedsiębiorców. Przy czym w obydwu przepisach ustawodawca wprowadził dla urzędów „furtkę”, dzięki której mogą go ominąć. W Ordynacji podatkowej § 2 wskazuje, że „jeżeli kontrola podatkowa jest niezbędna dla przeprowadzenia postępowania w:

1. sprawie stwierdzenia nieważności, stwierdzenia wygaśnięcia, uchylenia lub zmiany decyzji ostatecznej lub wznowienia postępowania w sprawie zakończonej decyzją ostateczną;

2. związku z uchyleniem lub stwierdzeniem nieważności decyzji przez sąd administracyjny;

3. sprawie stwierdzenia nadpłaty”

może ona zostać ponownie wszczęta. 

Natomiast w ustawie Prawo przedsiębiorców zakres, którego nie dotyczy zakaz ponownego wszczęcia kontroli podatkowej, został znacznie szerzej opisany. W § 2 art. 58 ww. ustawy wskazane zostało, że kontrola może zostać ponownie wszczęta w sytuacji, gdy:

1. ma dotyczyć okresu nieobjętego uprzednio zakończoną kontrolą;

2. ponowna kontrola ma na celu przeciwdziałanie zagrożeniu życia lub zdrowia;

3. ponowna kontrola jest niezbędna do przeprowadzenia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności, wygaśnięcia, uchylenia lub zmiany decyzji ostatecznej lub wznowienia postępowania w sprawie zakończonej decyzją ostateczną;

4. ponowna kontrola jest niezbędna do przeprowadzenia postępowania w związku z uchyleniem lub stwierdzeniem nieważności decyzji przez sąd administracyjny;

5. ponowna kontrola jest niezbędna do przeprowadzenia postępowania w celu sprawdzenia wykonania zaleceń pokontrolnych organu lub wykonania decyzji bądź postanowień nakazujących usunięcie naruszeń prawa, w związku z przeprowadzoną kontrolą;

6. ponowna kontrola jest niezbędna do przeprowadzenia postępowania związanego ze złożeniem korekty rozliczenia objętego uprzednio zakończoną kontrolą;

7. organ kontroli poweźmie uzasadnione podejrzenie, że uprzednio zakończona kontrola została przeprowadzona z naruszeniem prawa mającym wpływ na wynik kontroli lub dowody, na których podstawie ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe lub protokół kontroli został sporządzony w wyniku przestępstwa;

8. po sporządzeniu protokołu kontroli z poprzedniej kontroli wyszły na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody nieznane organowi administracji lub państwowej jednostce organizacyjnej w chwili przeprowadzenia kontroli, w tym wskazujące na wystąpienie nadużycia prawa, o którym mowa w art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług;

9. przedsiębiorca prowadzi działalność w zakresie objętym nadzorem, o którym mowa w art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym.

Analizując powyższe wyłączenia, zakaz ponownego wszczęcia kontroli podatkowej, mimo że obowiązuje w naszym prawie, pozostawia organom podatkowym „furtkę” (wyłączenia nie są skonkretyzowane), dzięki której urzędy pozwalają sobie na ponowne skontrolowanie wcześniej kontrolowanego zakresu. Znacząco działa to na niekorzyść podatników.

Problem ten został zauważony przez pewnego posła, który w interpelacji nr 11027 wyszedł do ministra finansów z prośbą o udzielenie informacji, czy rozważane jest wprowadzenie zmian w obowiązujących obecnie przepisach, które ułatwiłyby podatnikowi dochodzenie swoich praw w przypadku niezgodnego z prawem wszczęcia ponownej kontroli podatkowej. 

Odpowiedź ministra:

„W przypadku ponownego wszczęcia kontroli podatkowej z naruszeniem art. 83b ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (aktualnie art. 58 ustawy Prawo Przedsiębiorców), podatnikowi przysługuje ochrona przewidziana w art. 180 § 1 zawartym w Dziale IV ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa. 

Zgodnie z tym przepisem jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia w sprawie, a nie jest sprzeczne z prawem. Z regulacji tej zatem wynika, że w pokontrolnym postępowaniu podatkowym występuje zakaz wykorzystania dowodów zgromadzonych niezgodnie z przepisami prawa w toku przeprowadzonej kontroli podatkowej. 

Powyższe uregulowania w wystarczającym stopniu zabezpieczają interes podatnika i nie wymagają zmian”.

Jak można zauważyć według Ministerstwa Finansów zebranie dowodów w jakiejkolwiek formie, np. dokumentów, zeznania świadków, opinie biegłych czy oględziny zgodnie z prawem, to wystarczający sposób obrony w przypadku, gdy urząd obchodzi zakaz ponownego wszczęcia kontroli podatkowej. W praktyce jednak to nie wystarczy.