Problemy ze spłatą zadłużenia pomiędzy przedsiębiorcami doprowadzają do skonstruowania różnego rodzaju porozumień. Porozumienia te mają charakter dobrowolny. Mają służyć zaspokojeniu roszczeń wierzyciela w połączeniu z możliwościami regulowania długu przez dłużnika. Ugoda, bo o niej tu mowa, może być przedsięwzięta w trakcie postępowania sądowego. Powstaje wątpliwość, czy koszy ugody mogą być ujęte w kosztach uzyskania przychodów.
Czym jest ugoda sądowa?
Strony umów cywilnoprawnych – przedsiębiorcy – niekiedy wchodzą w spór na skutek wad powstałych przy realizacji zamówienia, braku zapłat za zlecenie czy innych okoliczności przyczyniających się do niezaspokojenia pełnego zakresu umowy.
Spór ten przybiera różną postać. Nierzadko kończy się wnioskiem do sądu.
Wtedy jednak obie strony mogą na niemal każdym etapie postępowania sądowego dobrowolnie zawrzeć pisemne porozumienie (przed ogłoszeniem wyroku). Porozumienie to zakańcza spór między nimi.
Strony w tym porozumieniu oświadczają, że dobrowolnie zawierają ugodę przed sądem w celu zakończenia postępowania sądowego. Oprócz tego ujmują warunki ugody, terminy spłat zobowiązań czy np. dodatkowe kary, odszkodowania lub inne opłaty w przypadku niewywiązania się z ugody.
Po przedstawieniu spisanej ugody sądowi rozpoczyna on procedurę jej badania w świetle zgodności z prawem. Po przeprowadzonej analizie ugody, jeżeli sąd stwierdzi jej zgodność z prawem, zakańcza postępowanie.
Czym są koszty uzyskania przychodów?
Koszty uzyskania przychodu to racjonalnie uzasadnione wydatki służące osiąganiu, zachowaniu i zabezpieczeniu zarówno bieżących, jak i przyszłych przychodów.
Koszt uzyskania przychodu musi mieć związek przyczynowo-skutkowy w odniesieniu do przychodów.
Wydatek stanowiący koszt uzyskania przychodów powinien spełniać poniższe cechy:
- być poniesiony na cele prowadzonej działalności gospodarczej;
- dotyczyć osiąganych przychodów, mieć związek z uzyskiwanymi przychodami;
- nie stanowić kosztu ustawowo wyłączonego z kosztów uzyskania przychodów;
- nie być zwrócony w żadnej formie;
- być właściwie udokumentowany.
To podatnik decyduje i uznaje związek przyczynowo-skutkowy z osiąganymi przychodami. Jeżeli tak faktycznie jest, to poniesiony wydatek zostaje zakwalifikowany jako koszt uzyskania przychodu.
Koszty ugody sądowej – gdzie tkwi problem?
Nawiązując do wcześniejszej charakterystyki ugody sądowej, należy podkreślić, że charakter dodatkowych kosztów, opłat, kar, odszkodowań i innych kosztów ugody decyduje o tym, czy będzie można je ująć w kosztach uzyskania przychodów, czy też nie.
Jaki przedmiot ugody decyduje o tym, czy jej wartość w części lub w całości będzie mogła zostać ujęta w kosztach uzyskania przychodów?
Koszty ugody sądowej – wyłącznie spłata należności
Pierwsza ciekawa sytuacja dotyczy podatnika, który od kilku lat realizuje projekty budowlane dla tych samych inwestorów.
Konfiguracja wykonania projektów była zróżnicowana, ale podatnik najczęściej występował w roli generalnego wykonawcy. Przyszedł jednak okres słabej kondycji finansowej jego spółki. Nie otrzymywał on należności od głównego zamawiającego, stąd też nie mógł opłacić zobowiązań wobec swoich podwykonawców. Z uwagi na to, że podwykonawcy współpracują razem, podatnik musiał zawrzeć z nimi dobrowolną ugodę.
Ugoda ta zawierała zobowiązanie się podatnika do:
- uregulowania na rzecz wszelkich podwykonawców wykonujących prace budowlane przy danej inwestycji wszystkich należnych płatności z uwzględnieniem potrąceń należnych podatnikowi;
- dołożenia wszelkich starań, żeby podwykonawcy robót, a także podmioty współpracujące z podwykonawcami (dalsi podwykonawcy) nie dochodzili zapłaty żadnych należności z tytułu zrealizowanych robót i prac.
Podatnik uznał, że wartość ugody będzie stanowiła koszty uzyskania przychodów.
Co na to Fiskus?
W interpretacji indywidualnej z 4 kwietnia 2022 roku Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej uznał, że: „[…] Z uwagi na fakt, że spór zakończony przedmiotową Ugodą dotyczył należności z tytułu prac budowlanych, których powyższe porozumienie dotyczyło, Spółka była zobowiązana do uregulowania należności wynikających z ugody w całości oraz dołożenia wszelkich starań, aby Y.C. nie dochodziło zapłaty tej należności od X. P.
Spółka zapłaciła kwotę wynikającą z Ugody w całości nie tylko ze względu na treść porozumienia, ale również z uwagi na potrzebę utrzymania dobrych relacji biznesowych z kontrahentem w skład grupy którego wchodziła spółka celowa X. P. Wobec tego, że X. P. jest firmą z grupy inwestorskiej P. E., która często współpracuje z Wnioskodawcą, Spółka zdecydowała się pokryć całą należność z tytułu ugody sądowej. Spółki z grupy X. P. są stałym kontrahentem (inwestorami) Wnioskodawcy i istotna część przychodów Spółki wynika właśnie z tej współpracy.
W związku z tym Spółka poniosła ten wydatek w celu zabezpieczenia źródła przychodów, jakim są środki pochodzące z tej grupy inwestorskiej, które mają duży wpływ na działalność gospodarczą Wnioskodawcy. Wobec tego zapłata całości kwoty wynikającej z Ugody (pomimo że sama Ugoda wskazywała na solidarną odpowiedzialność Spółki i X. P.) była racjonalnym wydatkiem Wnioskodawcy, mającym na celu zabezpieczenie przyszłych przychodów Spółki. […]”.
Co ciekawe, w podobnym tonie wypowiedział się WSA w Warszawie w wydanym wyroku z 12 września 2018 roku (sygn. akt III SA/Wa 3689/17), w którym wskazał, że: „[…] W skardze prawidłowo wskazano, że istnieje prosty, uchwytny związek pomiędzy poniesionym przez Skarżącą wydatkiem na spłatę zobowiązań Zbywcy a intencją osiągnięcia/zwiększenia przychodu z działalności handlowej w nowych placówkach handlowych.
Ciężar ekonomiczny tych spłat został poniesiony po to, aby w ogóle otworzyć nowe sklepy, aby Spółka zwiększyła liczbę sklepów prowadzonych pod własną firmą i generujących własne przychody, i aby w efekcie zwiększyć swoje dochody. Trudno wyobrazić sobie bardziej bezpośredni i uchwytny związek pomiędzy takim wydatkiem a możliwością zaistnienia przychodu. […]”.
Koszty ugody sądowej – koszty procesu
W kolejnej sytuacji podatnik na skutek zgłoszenia braku należytego wykonania umowy (m.in. opóźnienie prac) nie zatwierdził faktur otrzymanych od wykonawcy, uznając je za błędne. Strony w celu polubownego dojścia do porozumienia zawarły ugodę sądową, na mocy której dłużnik miał zapłacić zobowiązania wynikające z kilku faktur wystawionych przez wykonawcę, takie jak:
- odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych,
- połowa opłaty od pozwu,
- koszty zastępstwa procesowego,
- koszty postępowania w przedmiocie wykonania postanowienia o zabezpieczeniu,
- koszty opłaty skarbowej od pełnomocnictwa,
- koszty opinii biegłego,
- rekompensata 40 euro,
- połowa opłaty od pozwu,
- koszty opłaty skarbowej od pełnomocnictwa,
- koszt obsługi prawnej procesu windykacyjnego.
Koszty ugody sądowej a koszty uzyskania przychodów
Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w wydanej interpretacji indywidualnej z 31 sierpnia 2021 roku (sygn. 0111-KDIB2-1.4010.138.2021.MK) stwierdził, że: „[…] Mając na uwadze powyższe, wydatki związane z kosztami postępowania w przedmiocie wykonania postanowienia o zabezpieczeniu w sprawie, podobnie również jak pozostałe koszty wynikające z Ugody, poniesione przez Wnioskodawcę, takie jak: połowa opłaty od pozwu, koszty zastępstwa procesowego, koszty opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, koszty opinii biegłego, połowa opłaty od pozwu, koszty opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, koszty obsługi prawnej procesu windykacyjnego, nie zostały wymienione w katalogu kosztów, niestanowiących kosztów uzyskania przychodów, wymienionych w art. 16 ust. 1 u.p.d.o.p., w szczególności przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych nie przewidują bezpośredniego wyłączenia ww. kosztów z kosztów uzyskania przychodów. […]”.
Koszty ugody sądowej – odszkodowanie
Jednym z ciekawszych przypadków jest sytuacja, w której podatnik wykonał usługę budowlaną w zakresie wykonania posadzki hali. Odbiorca usługi wniósł jednak pozew do sądu o zapłatę przez wykonawcę tej usługi kwoty 455 573 zł z tytułu wadliwego wykonania posadzki betonowej. Strony spisały ugodę. Co wynikło z tego sporu?
NSA w wyroku z 22 lutego 2023 roku (sygn. II FSK 1901/20) uznał, że: „[…] Skarżący uznał, że ponosi częściową odpowiedzialność za wadliwe wykonanie usługi budowlanej i zgodził się zapłacić swojemu kontrahentowi kwotę 250 000 zł, co było przedmiotem ugody zawartej przez strony sporu przed sądem. W uzupełnieniu opisu stanu faktycznego Skarżący sprecyzował, że »wydatek w kwocie 250 000 zł z tytułu zawarcia ugody sądowej był związany z faktem, że wnioskodawca w trakcie procesu sądowego o zapłatę uznał częściowo roszczenia kontrahenta oraz uznał, że ponosi winę za wadliwe wykonanie posadzki […]«.
W świetle takiego opisu stanu faktycznego Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, powołując się uprzednio na stosowne przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2019 r. poz. 1145, z późn. zm.), dotyczące zwłaszcza skutków niewykonania zobowiązań cywilnoprawnych, miał w pełni uzasadnione podstawy do przyjęcia w interpretacji indywidualnej, że koszty, które Skarżący poniósł z tytułu zapłaty ww. kwoty, stanowiły odszkodowanie z tytułu wad wykonanych robót budowlanych (wykonania posadzki), i jako takie, objęte były zakresem zastosowania art. 23 ust. 1 pkt 19 u.p.d.o.f., zatem nie mogły być uważane za koszty uzyskania przychodów. […]”.
Widać wyraźnie, że sąd zauważył, że wykonawca usługi w wyniku zawartej ugody sądowej dokonał zapłaty części wartości zlecenia i ta część stanowiła odszkodowanie na mocy zawartej ugody. Dodatkowo odbiorca usług na mocy ugody uznał częściowo swoją winę za wadliwe wykonanie usługi budowlanej.
W związku z tym koszty zapłacone przez wykonawcę stanowiły odszkodowanie z tytułu wad wykonanych robót budowlanych i są one wyłączone z kosztów uzyskania przychodów na mocy art. 23 ust. 1 pkt 19 ustawy o PIT, zatem nie mogły być uważane za koszty uzyskania przychodów.
Podsumowując, koszty powyższej ugody sądowej nie będą stanowiły kosztów uzyskania przychodów.
