W czerwcu 2020 r. doszło do zmiany kodeksu karnego, w którym wskazano nowy typ przestępstwa, dotyczący kradzieży określanej mianem zuchwałej. Do zmian w ustawie doszło podczas uchwalania tzw. Tarczy Antykryzysowej 4.0., która z założenia miała dotyczyć rozwiązań pomocowych dla przedsiębiorców w związku z epidemią Covid-19. Omawiany przepis faktycznie obowiązuje, choć w rzeczywistości przestępstwo kradzieży szczególnie zuchwałej nie jest obce polskiemu prawu karnemu.
W pakiecie Tarczy 4.0 znalazło się wiele innych zmian, niekoniecznie związanych bezpośrednio z pomocą przedsiębiorcom i walką ze skutkami ogólnoświatowej pandemii.
Przeszłość i teraźniejszość
Kodeks Karny z 19 kwietnia 1969 r. w art. 208 k.k. przewidywał karę pozbawienia wolności od roku do lat dziesięciu dla sprawcy czynu polegającego na kradzieży szczególnie zuchwałej lub włamaniu. W kodeksie nie zdefiniowano, co miałaby oznaczać kradzież szczególnie zuchwała i w tym celu posiłkowano się orzecznictwem sądów.
Powołując się, zatem na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1980 r., VII KZP 48/78, należy wskazać, iż w tamtym okresie uznawano, że kradzież szczególnie zuchwała zachodzi wtedy, gdy jej sprawca – zabierając mienie w celu przywłaszczenia – swoim jawnym zachowaniem wykazuje postawę lekceważącą lub wyzywającą wobec posiadacza rzeczy lub otoczenia, obliczoną na zaskoczenie lub zastraszenie, a w szczególności wtedy, gdy stosuje przemoc w postaci niestanowiącej jednak gwałtu na osobie.
1. kradzież, której sprawca swoim zachowaniem wykazuje postawę lekceważącą lub wyzywającą wobec posiadacza rzeczy lub innych osób lub używa przemocy innego rodzaju niż przemoc wobec osoby, w celu zawładnięcia mieniem;
2. kradzież mienia ruchomego znajdującego się bezpośrednio na osobie lub w noszonym przez nią ubraniu albo przenoszonego lub przemieszczanego przez tę osobę w warunkach bezpośredniego kontaktu lub znajdującego się w przedmiotach przenoszonych lub przemieszczanych w takich warunkach.
Różnice pomiędzy zagrożeniem karnym w przeszłości i dzisiaj są oczywiste. Jednak okoliczność, że wprowadzono do słownika wyjaśnienie, na czym rzeczywiście kradzież zuchwała polega nie ułatwiło sprawy. Takie powiem nieostre pojęcie może spowodować pewne bezprawne przypisanie czynu sprawcy i narażenie go na cięższą odpowiedzialność niż przy typie kradzieży podstawowej.
Brak granicy kwotowej
W przypadku kradzieży szczególnie zuchwałej istnieje brak granicy kwotowej koniecznej do stypizowania czynu. W przypadku kradzieży w stopniu podstawowym, jeżeli wartość szkody nie przekracza wartości 500 złotych to kradzież jest kwalifikowana jako wykroczenie. Natomiast powyżej wskazanej wartości jest to już występek, co oczywiście ma wpływ na zagrożenie karne, które w przypadku kradzieży zuchwałej jest bardzo wysokie.
Po co wprowadzono nowy typ kradzieży i co to właściwie oznacza dla sprawcy?
Ministerstwo Sprawiedliwości, choć na próżno doszukać się tego w uzasadnieniu projektu, wyjaśnia, że zmiany wynikają z chęci pomocy przedsiębiorcom, którym brakuje narzędzi do skutecznej walki z zawodowymi złodziejami sklepowymi. Idea może zasługująca na pochwałę, ale w praktyce, w definicjach szczególnie zuchwałej kradzieży będzie problematyczna. Będzie się tak działo, ponieważ definicja zuchwałej kradzieży, odwołuje się do ocen pozaprawnych poprzez użycie sformułowania postawy lekceważącej czy wyzywającej. W najmniej optymistycznym scenariuszu, takie niedookreślenie czynu wprowadza dla organów postępowania karnego niezwykłą swobodę w zakresie postawienia zarzutu w oparciu o osąd, w którym postawa sprawy jest wyzywająca lub lekceważącą.
Kiedy ściganie następuje na wniosek, a kiedy z urzędu?
Zasadniczo kradzież jest czynem zabronionym, które jest ścigane z urzędu. Określona w art. 10 k.p.k. zasada legalizmu zobowiązuje organy powołane do ścigania przestępstw do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego. Jednocześnie w art. 9 k.p.k. zaznaczono, że organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba, że ustawa uzależnia je od wniosku określonej osoby, instytucji lub organu albo od zezwolenia władzy.
Przykład: Prokurator przestawił sprawcy czynu kradzieży szczególnie zuchwały zarzut, w następstwie wcześniej wszczętego z urzędu postępowania. Następnie skierowano akt oskarżenia do sądu. Pokrzywdzonym w sprawie był ojciec sprawcy, którego okradł syn. Czy sąd w przestawionych okolicznościach będzie prowadził sprawę?
Zasadnicze dla sprawy jest ustalenie stopnia pokrewieństwa. Zgodnie z przedstawionym stanem faktycznym, pokrzywdzony i sprawca są rodziną i osobami najbliższymi. Z ustaleń sprawy wynika, że kradzież zuchwała nastąpiła na szkodę ojca sprawcy. Z tych też względów zgodnie z art. 278a § 2, jeżeli kradzież szczególnie zuchwałą popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego. Brak wniosku pokrzywdzonego wywołuje następstwa mające znacznie dla sprawy. Zgodnie, bowiem z art. 17 § 1 pkt 9 w sprawie brak skargi uprawnionego oskarżyciela. Skoro akt oskarżenia uruchamia postępowanie sądowe, to od samego początku powinien zostać wniesiony przez podmiot uprawniony. Jeżeli tak się nie stało, to uruchomione postępowanie sądowe podlega umorzeniu, jako że od początku brak jest skutecznego impulsu procesowego, aby można było kontynuować procedowanie, a braku tego nie można usunąć.
Podstawa prawna
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego, Dz.U.2020.30 t.j.
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz.U.2019.1950 t.j.
- Ustawa z dnia z 19 kwietnia 1969r. Kodeks Karny, Dz.U. 1969 nr 13 poz. 94.
- Ustawa z dnia 19 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19, Dz.U. 2020.1086.
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
