Najpierw pandemia, związane z tym ograniczenia i obostrzenia gospodarcze, a teraz pogłębiający się kryzys ekonomiczny związany z działaniami wojennymi, wzrostem cen oraz wzmagającą się inflacją. To spore wyzwania dla przedsiębiorców i mogą wiązać się z utratą płynności finansowej, opóźnieniami w spłatach zobowiązań, aż w końcu powodują niewypłacalność. Renegocjacje umów oraz restrukturyzacja zobowiązań nieczęsto spotyka się z akceptacją wierzyciela. Dla niektórych przedsiębiorców jedynym rozwiązaniem jest złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, która umożliwia uregulowanie zobowiązań w takim zakresie na jaki pozwala stan majątkowy.
Upadłość konsumencka - podstawowe informacje
Aby ogłoszenie upadłości było możliwe dłużnik:
- Powinien posiadać status konsumenta
Jak sama nazwa wskazuje upadłość konsumencką, może ogłosić osoba fizyczna nieprowadząca indywidulanej działalności gospodarczej. Co oznacza, że warunkiem ogłoszenia upadłości konsumenckiej przez przedsiębiorcę jest uprzednie zamknięcie działalności gospodarczej. Po likwidacji przedsiębiorstwa i wykreśleniu wpisu z CEIDG przedsiębiorca uzyskuje status konsumenta.
Powinien znajdować się w stanie niewypłacalności
Podstawowym wymogiem, który umożliwia ogłoszenie upadłości jest stan niewypłacalności. Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, to z kolei oznacza, że od trzech miesięcy nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Utrata płynności finansowej przez dłużnika odnosi się do zobowiązań cywilnoprawnych oraz publicznoprawnych. Problemy ze spłatą należności powinny mieć charakter trwały, przejściowe przeszkody nie stanowią podstawy do ogłoszenia upadłości.
Do 2020 r. sąd ogłaszając upadłość weryfikował czy dłużnik nie przyczynił się do powstania stanu niewypłacalności oraz ustalał czy w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości wobec dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe, obecnie fakt przyczynienia się do niewypłacalności oraz uprzednio prowadzone postępowania upadłościowe mają wpływ jedynie na sposób zakończenia postępowania upadłościowego i ustalenia planu spłaty.
Upadłość gospodarcza czy konsumencka
Ustawa prawo upadłościowe nie nakłada takiego obowiązku na konsumenta, który zachowuje prawo do złożenia wniosku w dowolnym momencie, biorąc pod uwagę wielość zobowiązań, możliwości zarobkowe czy nawet aktualną sytuację ekonomiczną. Podstawowym celem upadłości konsumenckiej jest oddłużenie dłużnika, podczas gdy upadłość gospodarcza nakierunkowana jest na spłatę zobowiązań i zaspokojenie wierzycieli. Aby prowadzić upadłość w trybie dla przedsiębiorcy konieczne jest występowanie co najmniej dwóch wierzycieli, podczas gdy w przypadku upadłości konsumenckiej wystarczające jest aby dłużnik miał jednego wierzyciela.
Brak środków pieniężnych na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego stanowi negatywną przesłankę przy ogłoszeniu upadłości przez przedsiębiorstwa, w przypadku upadłości konsumenckiej zła sytuacja finansowa nie stanowi podstawy do prowadzenia postępowania upadłościowego. W przypadku osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania, koszty te pokrywa tymczasowo Skarb Państwa.
Upadłość gospodarcza wiąże się ze znacznie bardziej sformalizowanym postępowaniem przez co generuje większe koszty. Prawo upadłościowe daje możliwość uproszczenia procedury ogłoszenia upadłości konsumenckiej dla osób nieprowadzących działalności gospodarczej, w postępowaniu uproszczonym nie zostaje wyznaczony sędzia-komisarz, natomiast samo postępowanie upadłościowe jest ograniczone do dokonania likwidacji majątku przez syndyka oraz przygotowania projektu planu spłaty wierzycieli.
Umyślne doprowadzenie do stanu niewypłacalności, a także celowe zwiększenie jej stopnia może skutkować, tym że sąd odmówi oddłużenia, wpływając na ustalenie i wydłużenie planu spłaty zobowiązań. Ponadto, sąd może postanowić, że postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych będzie prowadzone w trybie upadłości gospodarczej, jeżeli jest to uzasadnione znacznym rozmiarem majątku dłużnika, znaczną liczbą wierzycieli lub innymi uzasadnionymi przewidywaniami co do zwiększonego stopnia skomplikowania postępowania.
Dłużnik w upadłości konsumenckiej może liczyć na uprzywilejowaną pozycję w odniesieniu do zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych. Z chwilą wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości konsumenta, jego majątek staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego. Nieruchomości, jako najbardziej wartościowy składnik majątku, po spieniężeniu zostają zaliczone do funduszu masy upadłości.
Prawo upadłościowe przewiduje jednak środki zabezpieczenia potrzeb mieszkaniowych w związku z procedowaniem upadłości konsumenckiej. Z sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości zostaje wydzielona kwota odpowiadająca przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości za okres od dwunastu do dwudziestu czterech miesięcy. W tym celu upadły powinien złożyć wniosek do sędziego-komisarza, wykazując w nim potrzebę zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu. Ustalając wysokość kwoty przyznanej na potrzeby zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych uwzględnia się potrzeby mieszkaniowe, liczbę osób pozostających na jego utrzymaniu, zdolności zarobkowe upadłego, sumę uzyskaną ze sprzedaży lokalu mieszkalnego albo domu jednorodzinnego oraz opinię syndyka. Na postanowienie sędziego komisarza w przedmiocie wydzielonej kwoty przysługuje zażalenie.
Z punktu widzenia przedsiębiorcy znacznie korzystniejsze może okazać się ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Jeżeli faktycznie osoba fizyczna prowadząca indywidualną działalność gospodarczą staje się niewypłacalna, przestaje płacić zobowiązania i nie widzi perspektyw zmiany sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa. powinna rozważyć czy lepszym rozwiązaniem będzie dla niej likwidacja działalności i ogłoszenie upadłości w trybie konsumenckim czy może jej kontynuacja albo ogłoszenie upadłości gospodarczej.
Prowadzenie działalności gospodarczej po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej
Prawo upadłościowe nie wyklucza prowadzenia przez upadłego konsumenta działalności gospodarczej. Zgodnie z treścią art. 62 prawa upadłościowego w skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego, z wyjątkami określonymi w ustawie. Upadły konsument, decydując się na prowadzenie działalności gospodarczej po ogłoszeniu upadłości, powinien niezwłocznie poinformować o tym syndyka, w innym wypadku postępowanie upadłościowe zostanie umorzone a sam upadły naraża się na poniesienie odpowiedzialności karnej. Przedsiębiorstwo założone po ogłoszeniu upadłości pozostaje pod zarządem syndyka. Wszelkie zobowiązania wynikające z umów zawieranych przez syndyka odnoszące się do przedsiębiorstwa upadłego konsumenta, powinny być traktowane jako inne zobowiązania masy upadłości. Prowadzenie działalności przyczyni się więc do wydłużenia upadłości, generuje większe koszty postępowania oraz wpływa na wysokość wynagrodzenia należnego syndykowi.
Na czym polega oddłużenie konsumenta?
W wyniku przeprowadzonego postępowania upadłościowego możliwe jest:
- Umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli
Jeżeli osobista sytuacja dłużnika wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli możliwe jest odstąpienie od ustalenia planu spłaty. Takie rozstrzygnięcie, powinno mieć charakter wyjątkowy, uzasadniony w sposób obiektywny stanem zdrowia upadłego, jego niedołężnością i brakiem zdolności do pracy - w sytuacji, gdy dostępne źródła utrzymania pozwalają wyłącznie na pokrycie bieżących potrzeb upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, a nie ma podstaw do uznania, aby stan ten mógł ulec zmianie w najdłuższym możliwym okresie wykonywania planu spłaty (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25.05.2021 sygn. I CSKP 100/21.
- Warunkowe umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli
Jeżeli niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli wynikająca z osobistej sytuacji upadłego nie ma charakteru trwałego, sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli pod warunkiem, że w terminie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty wierzycieli. Sąd, uznając, że ustała niezdolność upadłego do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, uchyli postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli i ustali plan spłaty wierzycieli.
- Ustalenie planu spłaty wierzycieli
Zgodnie z art. 49115 ustawy prawo upadłościowe, ustalając plan spłaty wierzycieli sąd bierze pod uwagę możliwości zarobkowe upadłego, konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu oraz ich potrzeby mieszkaniowe, wysokość niezaspokojonych wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.
Upadłość konsumencka, zazwyczaj związana jest z koniecznością wyprzedania dorobku życiowego konsumenta. Dłużnik traci wszelkie prawo do zarządzania swoim majątkiem, zobowiązany jest do wyjawienia syndykowi dokumentów, informacji i niezbędnych wyjaśnień. Zgłoszenie wniosku o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej powinno mieć zatem charakter wyjątkowy, powinno być poprzedzone cywilnoprawnymi środkami restrukturyzacji zobowiązań. Porównując jednak upadłość konsumencką i upadłość w trybie gospodarczym, ta pierwsza wydaje się korzystniejsza.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz.U. z 2020 r. poz. 1228 tj.).
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 tj.).
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
