W wielu umowach przedwstępnych, szczególnie dotyczących sprzedaży nieruchomości, wykorzystuje się zadatek. Zadatek nie jest obowiązkowym elementem umowy przedwstępnej. Można oczywiście zawrzeć umowę przedwstępną bez zadatku. Ale umowa przedwstępna z zadatkiem daje obu stronom zabezpieczenie na wypadek, gdyby kontrahent się ze swoich zobowiązań nie wywiązał.
Po co zadatek w umowie przedwstępnej?
Umowa przedwstępna z zadatkiem ma tę zaletę, że mobilizuje obie strony do wywiązania się z ustaleń. “Karą” za to, że do zawarcia przyrzeczonej umowy nie doszło, będzie utrata wpłaconego zadatku. W przypadku tej strony umowy, która zadatek otrzymała, konsekwencją będzie konieczność zwrotu otrzymanej kwoty w podwójnej wysokości.
| Zadatek - skutki: W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony. |
Umowa przedwstępna z zadatkiem - czy można przelewem?
Jeśłi zawierana jest umowa przedwstępna z zadatkiem, to należy od razu ustalić, w jakiej formie zostanie przekazany zadatek. Gdy tworzono przepisy o zadatku, był on pomyślany jako kwota lub rzecz wręczana fizycznie przy zawarciu umowy. Pojawiły się wątpliwości, czy zadatek można zapłacić przelewem. Z orzeczeń sądów wynika, że jest to dopuszczalne. Należy jednak w takim przypadku wprost napisać w umowie, że kwota zadatku zostanie zapłacona przelewem oraz wskazać termin, w jakim powinno to nastąpić. Pozwoli to uniknąć w razie sporu wątpliwości, czy wpłacona kwota może być traktowana jako zadatek.
Umowa przedwstępna z zadatkiem - w jakiej formie?
Przepisy nie wymagają, aby umowa przedwstępna z zadatkiem musiała obowiązkowo mieć jakąś szczególną formę, np. aktu notarialnego. Dla skorzystania z zadatku forma umowy nie ma znaczenia.
Przykład 1.
Została zawarta umowa przedwstępna z zadatkiem, dotycząca sprzedaży nieruchomości. Umowa przedwstępna z zadatkiem nie ma formy aktu notarialnego, tylko zwykłą formę pisemną - strony wydrukowały umowę i ją podpisały. Zgodnie z umową, kupujący wręczył sprzedającemu 10.000 zł zadatku. Następnie kupujący zrezygnował z zawarcia umowy ostatecznej, nie stawił się u notariusza i nie kupił nieruchomości. W tej sytuacji dla skorzystania przez sprzedającego z zadatku nie ma znaczenia to, że umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości nie miała formy aktu notarialnego. I tak sprzedający może odstąpić od umowy przedwstępnej i zatrzymać otrzymane tytułem zadatku 10.000 zł.
To, czy umowa przedwstępna z zadatkiem dotycząca sprzedaży nieruchomości została zawarta w formie aktu notarialnego, czy w innej formie (np. zwykłej pisemnej) ma inne znaczenie. Jakie? Jeśli umowę przedwstępną zawarto w formie aktu notarialnego, to można zmusić na drodze sądowej drugą stronę do zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeśli formy aktu notarialnego nie było - nie będzie to możliwe. Więcej na ten temat można przeczytać tutaj.
Jak skorzystać z zadatku?
Jeśli została zawarta umowa przedstępna z zadatkiem, to można w prosty, mało sformalizowany sposób zakończyć umowę i odnieść z tego korzyść finansową - gdy z przyczyn, za które odpowiada druga strona, nie zawarto umowy przyrzeczonej. Osoba, która zadatek otrzymała, może go zatrzymać. Jeśli od umowy odstępuje osoba, która zadatek wręczyła, może żądać zwrotu zadatku w podwójnej wysokości.
Decydując się na skorzystaniu z zadatku, trzeba jednak pamiętać o następujących rzeczach:
-
nie można skorzystać z zabezpieczenia w postaci zadatku bez wcześniejszego odstąpienia od umowy; najpierw należy złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy;
-
nie ma obowiązku wyznaczania dodatkowego terminu do wywiązania się z umowy przedwstępnej - dzięki zadatkowi można odstąpić od umowy przedwstępnej od razu, jeśli upłynął już termin na zawarcie umowy przyrzeczonej;
-
odstąpienie od umowy powoduje, że umowa przedwstępna z zadatkiem przestaje obowiązywać; nie można już więc np. żądać zawarcia przyrzeczonej umowy sprzedaży
-
odstąpienie od umowy jest jednostronnym oświadczeniem, skierowanym do drugiej strony.
| "Samo żądanie zapłaty zadatku w podwójnej wysokości nie może uzasadniać przyjęcia, że wezwanie do zapłaty zawiera dorozumiane oświadczenie o odstąpieniu od umowy przedwstępnej". Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 kwietnia 2017 r., I ACa 157/16 |
Skorzystanie z zadatku a odszkodowanie
Umowa przedwstępna z zadatkiem ma tę zaletę, że korzystając z zadatku w ogóle nie trzeba udowadniać, że została poniesiona szkoda.
Przykład 2.
Kupujący zapłacił sprzedającemu 20.000 zł zadatku przy zawarciu umowy przedwstępnej sprzedaży mieszkania. Mieszkanie miało zostać sprzedane za 350.000 zł. Następnie kupujący wycofał się z umowy, nie doszło do zawarcia przyrzeczonej umowy sprzedaży z winy kupującego. Sprzedający odstąpił od umowy przedwstępnej i zatrzymał 20.000 zł zadatku. Następnie sprzedający sprzedał mieszkanie innej osobie, za kwotę 350.000 zł. W praktyce więc nie poniósł żadnej szkody z powodu wycofania się pierwszego kupującego z umowy. Mimo tego może zatrzymać zadatek, bo zadatek nie stanowi odszkodowania. Należy się więc nawet, jeśli żadnej szkody nie było.
| "Zachowanie przedmiotu zadatku lub uzyskany zwrot jego podwójnej wartości nie stanowią odszkodowania, a jedynie pełnią taką funkcję. Ponoszący odpowiedzialność z tytułu niewykonania umowy może bowiem zostać obciążony w rozmiarze większym niż wyrządzona szkoda, a nawet pomimo braku jej wyrządzenia. Wynika to z tego, że sytuacja prawna strony odstępującej od umowy na skutek zastrzeżenia zadatku ulega wzmocnieniu. Nie ma ona bowiem obowiązku wykazywania, że poniosła szkodę i jaka jest jej wysokość, nie ma obowiązku wykazywania, że świadczenie utraciło dla niej znaczenie, jak również nie ma ona obowiązku wyznaczania dodatkowego, odpowiedniego terminu do wykonania zobowiązania. Może natomiast zatrzymać wręczony jej przedmiot zadatku albo może żądać sumy dwukrotnie wyższej od wręczonej drugiej stronie tytułem zadatku". Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 30 maja 2018 r., sygn. akt V AGa 170/18 |
Gdy upłynął termin wskazany w umowie przedwstępnej
Z reguły w umowie przedwstępnej wskazuje się konkretny termin, do którego powinna zostać zawarta umowa przyrzeczona. Co, jeśli ten termin upłynie? Czy umowa przedwstępna z zadatkiem nadal obowiązuje? Czy nadal można domagać się od drugiej strony wywiązania się z umowy przedwstępnej?
Upływ terminu do zawarcia umowy przedwstępnej nie oznacza, że umowa przedwstępna z zadatkiem przestaje obowiązywać. Strony nadal są zobowiązane do wywiązania się ze swoich obowiązków (np. kupujący - do kupna nieruchomości, sprzedający - do jej sprzedaży). Dopóki bowiem nie nastąpi rozwiązanie umowy przedwstępnej,odstąpienie od niej lub przedawnienie, istnieje obowiązek zawarcia umowy przyrzeczonej.
Przykład 3.
Kupujący i sprzedający zawarli umowę przedwstępną sprzedaży nieruchomości. Umowa sprzedaży miała zostać zawarta 10 marca 2019 r., jednak do jej zawarcia nie doszło - u notariusza w wyznaczonym terminie nie pojawił się sprzedający. Mimo upływu tego terminu, umowa przedwstępna nadal obowiązuje. Sprzedający nadal ma obowiązek sprzedać nieruchomość. Kupujący może wyznaczyć kolejny termin u notariusza. Jeśli jednak kupujący zdecyduje się skorzystać z zadatku i w tym celu odstąpi od umowy, to umowa przedwstępna przestanie obowiązywać.
| "Upływ terminu do zawarcia umowy przyrzeczonej nie powoduje, że strony są zwolnione z obowiązków obligacyjnych. Sytuację prawną po upływie terminu do zawarcia umowy przyrzeczonej strony uprawnionej reguluje przepis art. 390 k.c. Także po upływie tego terminu strony powinny podejmować czynności umożliwiające zawarcie umowy przyrzeczonej z konsekwencjami z art. 394 § 1 k.c. Dopóki bowiem nie nastąpi rozwiązanie umowy przedwstępnej, jej wygaśnięcie, istnieje obowiązek zawarcia umowy przyrzeczonej". Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 18 maja 2016 r., sygn. akt V ACa 779/15 |
Przedawnienie zadatku - jaki termin?
Jaki jest termin przedawnienia zadatku, który zabezpiecza umowę przedwstępną? Odpowiedź na to pytanie znajduje się w art. 390 § 3 Kodeksu cywilnego. Wynika z niego, że roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta.
Przykład 4.
Została zawarta umowa przedwstępna z zadatkiem, dotycząca sprzedaży nieruchomości. Kupujący wpłacił 10.000 zł zadatku. Umowa sprzedaży miała zostać zawarta do 31 stycznia 2019 r. Sprzedający się jednak wycofał, odmówił podpisania umowy sprzedaży u notariusza. Kupujący zdecydował się skorzystać z zabezpieczenia, jakie daje mu zadatek. W tym celu odstąpił od umowy i zażądał zwrotu zadatku w podwójnej wysokości, czyli 20.000 zł. Jeśli sprzedający nie będzie chciał dobrowolnie zapłacić 20.000 zł, to kupujący powinien skierować sprawę o zapłatę do sądu. Musi pilnować terminu przedawnienia, który w tym przypadku wynosi rok. Termin liczy się od dnia, w którym miała zostać zawarta przyrzeczona umowa sprzedaży, czyli od 31 stycznia 2019 r. Termin przedawnienia upłynie więc 31 stycznia 2020 r.
| “Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Roszczenia te obejmują także zadatek.” Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 4 lipca 2017 r., sygn. akt I ACa 709/16 |
