Umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nierzadko przewiduje, że dany wspólnik bądź określone udziały są uprzywilejowane. Jednym ze sposobów uprzywilejowania jest przyznanie uprawnień związanych z prawem głosu wspólnika. Przeczytaj poniższy artykuł i sprawdź, czy takie uprzywilejowanie jest zgodne z prawem i czy możliwe jest uprzywilejowanie głosowe przez wprowadzenie prawo weta.
Jakie prawa standardowo przysługują wspólnikowi?
Jednym z podstawowych uprawnień wspólnika jest prawo do udziału w zysku wynikającym z rocznego sprawozdania finansowego i przeznaczonym do podziału uchwałą zgromadzenia wspólników. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, zysk przypadający wspólnikom dzieli się w stosunku do udziałów.
Kolejnym standardowym uprawnieniem wspólnika jest prawo do dywidendy. Wspólnicy, którym udziały przysługiwały w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku, są uprawnieni do dywidendy za ten rok obrotowy. Umowa spółki może upoważniać zgromadzenie wspólników do określenia dnia, według którego ustala się listę wspólników uprawnionych do dywidendy za dany rok obrotowy (dzień dywidendy).
Wspólnik ma również prawo do uczestniczenia w podziale majątku spółki z o.o. w razie jej likwidacji. Podział między wspólników majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od daty ogłoszenia o otwarciu likwidacji i wezwaniu wierzycieli. Majątek spółki dzieli się między wspólników w stosunku do ich udziałów.
Ponadto wspólnik spółki z o.o. jest uprawniony do uzyskania wynagrodzenia za umorzony udział. Wynagrodzenie to, w przypadku umorzenia przymusowego, nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników.
Do takich uprawnień należą:
- prawo udziału wspólnika w zgromadzeniu wspólników spółki z o.o.;
- prawo kontroli, w którego ramach wspólnik lub wspólnik z upoważnioną przez siebie osobą może w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki, sporządzać bilans dla swego użytku lub żądać wyjaśnień od zarządu;
- prawo do zaskarżania uchwał spółki z o.o.;
- prawo do żądania wyłączenia wspólnika ze spółki z o.o.
Pośród standardowych uprawnień wspólnika o charakterze korporacyjnym jest również tzw. prawo głosu. Kodeks spółek handlowych w ramach standardowych uprawnień wspólnika spółki z o.o. nie przyznaje natomiast wspólnikowi tzw. prawa weta.
Czy wspólnikowi można przyznać szczególne prawa?
Generalna zasada Kodeksu spółek handlowych stanowi, że wspólnicy albo akcjonariusze spółki kapitałowej powinni być traktowani jednakowo w takich samych okolicznościach.
Kodeks spółek handlowych przewiduje jednak również, że jeżeli wspólnikowi mają być przyznane szczególne korzyści lub jeżeli na wspólników mają być nałożone, oprócz wniesienia wkładów na pokrycie udziałów, inne obowiązki wobec spółki, należy to pod rygorem bezskuteczności wobec spółki dokładnie określić w umowie spółki.
Dopuszczalność przyznawania osobistych uprawnień wspólnikom spółki z o.o. potwierdza także zasada wynikająca z Kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którą uchwała dotycząca zmiany umowy spółki, zwiększająca świadczenia wspólników lub uszczuplająca prawa udziałowe bądź prawa przyznane osobiście poszczególnym wspólnikom, wymaga zgody wszystkich wspólników, których dotyczy.
Przyznanie zatem określonych uprawnień konkretnym wspólnikom lub przysługującym im udziałom jest dopuszczalne. Powstaje jednak pytanie, jakie uprawnienia można wspólnikom przyznać w takim trybie i czy obowiązują w tym zakresie ograniczenia.
Jakie przywileje można przyznać wspólnikowi?
Przepisy Kodeksu spółek handlowych nie przewidują katalogu uprawnień, które można przyznać wspólnikowi spółki z o.o. Kodeks nie zawiera także listy niedopuszczalnych uprawnień wspólników. W praktyce nie budzą kontrowersji takie uprawnienia jak:
- prawo powoływania członków organów;
- prawo pierwszeństwa w przypadku zwracanych dopłat;
- szersze uprawnienia kontrolne w stosunku do spółki;
- prawo do objęcia udziałów w podwyższanym kapitale w większym zakresie, niż wynika to z proporcji udziałów;
- prawo pierwszeństwa zaspokojenia z majątku likwidacyjnego.
Jakie zasady dotyczą prawa głosu?
Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych na każdy udział o równej wartości nominalnej przypada jeden głos, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, na każde 10 złotych wartości nominalnej udziału o nierównej wysokości przypada jeden głos.
Co do zasady wspólnicy mogą uczestniczyć w zgromadzeniu wspólników oraz wykonywać prawo głosu przez pełnomocników. Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie pod rygorem nieważności. Kopię pełnomocnictwa dołącza się do księgi protokołów. Członek zarządu i pracownik spółki nie mogą być pełnomocnikami na zgromadzeniu wspólników.
Uchwały co do zasady zapadają bezwzględną większością głosów. Uchwały dotyczące zmiany umowy spółki, rozwiązania spółki lub zbycia przedsiębiorstwa albo jego zorganizowanej części zapadają większością dwóch trzecich głosów. Uchwała dotycząca istotnej zmiany przedmiotu działalności spółki wymaga większości trzech czwartych głosów. Umowa spółki może ustanowić surowsze warunki powzięcia tych uchwał.
Uchwała dotycząca zmiany umowy spółki, zwiększająca świadczenia wspólników lub uszczuplająca prawa udziałowe bądź prawa przyznane osobiście poszczególnym wspólnikom, wymaga zgody wszystkich wspólników, których dotyczy.
W praktyce przyznanie jednemu ze wspólników tzw. prawa weta stanowiłoby de facto zmianę powyższych zasad w ten sposób, że pomimo uzyskania określonej, wymaganej przepisami lub umową spółki liczby głosów za daną uchwałą zagłosowanie przez uprzywilejowanego przeciw danej uchwale oznacza jej nieprzegłosowanie. Oczywiście w danym przypadku prawo weta może zostać skonstruowane w różny sposób i od konkretnego kształtu uprawnienia zależy jego dopuszczalność.
Kiedy dopuszczalne jest prawo weta?
Każdorazowo dopuszczalność zastosowania danego uprzywilejowania wymaga analizy, czy uprawnienie przyznane wspólnikowi nie jest sprzeczne z naturą spółki z o.o., dobrymi obyczajami bądź zasadą jednakowego traktowania wszystkich wspólników spółki z o.o.
Orzecznictwo podkreśla, że: „Wewnętrzne stosunki w spółce muszą być oparte na zachowaniu elementarnych zasad korporacyjnego współdziałania udziałowców, mimo istniejących między nimi różnic, odmiennych partykularnych interesów, a nawet konfliktów –- tak by możliwe było osiągnięcie celu spółki” – wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 27 marca 2019 roku (V CSK 68/18). Tym samym prawo weta, aby było dopuszczalne na gruncie ogólnych zasad dotyczących funkcjonowania spółek kapitałowych, nie może uniemożliwiać osiągania celu spółki.
Jak wskazuje orzecznictwo: „Pojęcie dobrych obyczajów jest generalną klauzulą opartą o kryterium ocenne, zaczerpnięte z zasad powszechnej obyczajowości. Przez dobre obyczaje należy rozumieć takie zachowania, które wpływają pozytywnie na funkcjonowanie spółki i otoczenie gospodarcze, a związane z przestrzeganiem uczciwości kupieckiej przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Kryterium tej przesłanki ma wyraźnie aspekt moralny, a więc naruszenie dobrych obyczajów ma miejsce, gdy poddawane ocenie zachowanie można uznać za niegodziwe bądź podjęte dla realizacji nagannych celów, ze szkodą dla interesów spółki. Działanie zgodne z dobrymi obyczajami musi z kolei spełniać warunek przyzwoitego postępowania, uwzględniającego w odpowiednim stopniu różne interesy służące spółce i wszystkim jej wspólnikom” – wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi – I Wydział Cywilny z 14 grudnia 2017 roku (I ACa 1103/17). Mając powyższe na uwadze, należy ocenić, czy w danym przypadku ukształtowanie prawa weta i działanie tego prawa w praktyce nie będzie godzić w tę właśnie zasadę. To jednak zależy od konkretnych okoliczności i stosunków wewnątrz spółki.
Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych na każdy udział o równej wartości nominalnej przypada jeden głos, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, na każde 10 złotych wartości nominalnej udziału o nierównej wysokości przypada jeden głos.
Zgodnie z przepisami uprzywilejowanie może dotyczyć w szczególności prawa głosu, prawa do dywidendy lub sposobu uczestniczenia w podziale majątku w przypadku likwidacji spółki. Uprzywilejowanie w zakresie prawa głosu może dotyczyć tylko udziałów o równej wartości nominalnej.
Przyznanie prawa weta nie może prowadzić do obejścia powyższej zasady. Tak mogłoby być wtedy, gdyby wspólnik, któremu prawo zostało przyznane, był wspólnikiem mniejszościowym, a jednocześnie prawo to mogło być zastosowane do wszelkich decyzji podejmowanych przez spółkę. W takim wypadku w praktyce mogłoby się okazać, że głos danego wspólnika realizowany przez prawo weta ma moc większą niż ustawowe trzy głosy na udział. Takie uprzywilejowanie jest natomiast niedopuszczalne jako sprzeczne z prawem lub powodujące jego obejście.
