Osoby, które zostały zatrudnione na podstawie umowy zlecenia, chciałyby uzyskać potwierdzenie pracy na podstawie cywilnego stosunku prawnego. Jest to pożądane np. w razie ubiegania się o rejestrację w pośredniaku, może mieć także znaczenie dla nowego pracodawcy. Czy zatem można w takim przypadku wymagać świadectwa pracy lub innego zaświadczenia? Jakie dokumenty na koniec umowy dla zleceniobiorcy? Wyjaśniamy poniżej w artykule.
Czy zleceniobiorca może otrzymać świadectwo pracy?
Częste zmiany w przepisach prawnych dotyczących zatrudniania powodują pewną dezorientację oraz wpływają na zatarcie się różnic, przynajmniej w społecznym odczuciu, pomiędzy stosunkiem pracy a umowami cywilnoprawnymi. Rodzi to konsekwencje w postaci braku rozeznania co do uprawnień przysługujących np. zleceniobiorcy po rozwiązaniu umowy.
Przykład 1.
Zleceniobiorca wykonywał swe zadania przez dwa i pół roku jako specjalista ds. obsługi klienta w firmie usługowej. Przedsiębiorstwo redukuje zatrudnienie z powodu rosnących kosztów funkcjonowania. Zleceniobiorca został poinformowany, że umowa zlecenia nie zostanie odnowiona. Powstaje w związku z tym pytanie, czy osoba realizująca zlecenie może liczyć na uzyskanie świadectwa pracy w celu przedłożenia go np. w pośredniaku albo u nowego pracodawcy?
Odpowiadając na to pytanie, należy przedstawić kilka uwag ogólnej natury. Otóż umowy zlecenia stanowią częstą alternatywę dla zatrudnienia pracowniczego. Wielokrotnie umowa o pracę i umowa zlecenia funkcjonują równolegle, bez wnikania już w zasadność stosowania umów cywilnych w konkretnym przypadku. Warto jednak pamiętać, że mimo pewnych podobieństw są to odmiennie uregulowane stosunki prawne.
Co to oznacza w praktyce? Regulacje Kodeksu cywilnego dotyczące zlecenia nie wskazują wydania świadectwa pracy ani innego podobnego dokumentu jako obowiązku zleceniodawcy. Nie ma także podstawy prawnej, która uzasadniałaby stosowanie przepisów Kodeksu pracy dotyczących wydawania świadectwa pracy w stosunku do zleceniobiorcy. Wskutek tego osoba, która wykonywała określone czynności na podstawie umowy zlecenia, nie ma prawa do żądania od zleceniodawcy wydania świadectwa pracy. Jest ono bowiem dokumentem zastrzeżonym wyłącznie dla pracowników w rozumieniu Kodeksu pracy, czyli dla osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Nie można zatem wykorzystać tego dokumentu w przypadku pozapracowniczych stosunków prawnych. Byłoby to niezgodne z obowiązującym prawem i nieuzasadnione również w świetle faktu, że świadectwo pracy obejmuje informacje o skorzystaniu przez pracownika z uprawnień, które nie przysługują zleceniobiorcy (m.in. urlop wypoczynkowy, zwolnienia od pracy, dodatkowy urlop lub inne uprawnienia albo świadczenia przewidziane przepisami prawa pracy).
Możliwość uzyskania przez zleceniobiorcę świadectwa pracy istnieje wyłącznie w szczególnym przypadku, gdy – na podstawie wyroku sądowego – doszło do ustalenia istnienia stosunku pracy. Kiedy jest uzasadnione skierowanie powództwa w tej sprawie? Najkrócej mówiąc, wówczas, gdy charakter i sposób realizowanych w ramach zlecenia czynności jest analogiczny jak w przypadku umowy o pracę. Zgodnie z brzmieniem art. 22 § 1 kp przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Jeżeli zatem zleceniobiorca wykonuje powierzone mu zadania w powyżej wskazanych warunkach, może to być zakwalifikowane jako stosunek pracy.
Potwierdzenie takiego stanu rzeczy znalazło swe odzwierciedlenie w art. 22 § 1(1) kp, w myśl którego zatrudnienie w warunkach określonych w art. 22 § 1 kp jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Ponadto nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy, określonych w art. 22 § 1 kp.
Zleceniobiorca zainteresowany ustaleniem faktycznego charakteru stosunku prawnego łączącego go z podmiotem zlecającym powinien wystąpić do sądu pracy z powództwem o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Osoba wnosząca powództwo powinna wykazać przed sądem, że wykonywanie umowy zlecenia miało cechy charakterystyczne dla stosunku pracy.
Przykład 2.
Zleceniobiorca zdecydował się na wniesienie pozwu przeciwko firmie, z którą miał zawartą umowę zlecenia. Powodem takiego działania był fakt, że wykonujący zlecenie świadczył pracę w takim samych warunkach jak inne osoby w firmie, które posiadały umowy o pracę. Zleceniodawca odmówił zawarcia umowy pracowniczej zamiast umowy zlecenia. W toku procesu przed sądem pracy udowodniono ponad wszelką wątpliwość, że zleceniobiorca wykonywał swe zadania w sposób charakterystyczny dla stosunku pracy. Sąd ustalił zatem istnienie stosunku pracy. Taki wyrok jest wiążący dla obu stron stosunku prawnego, w tym ze skutkiem wstecznym. Oznacza to, że w takich okolicznościach powstanie po stronie pracodawcy obowiązek wydania świadectwa pracy za zakończone okresy zatrudnienia.
Czy zleceniobiorca może wnioskować o wydanie zaświadczenia o zatrudnieniu?
Powyżej wyjaśniliśmy, dlaczego podmiot powierzający określone czynności do wykonania na podstawie umowy cywilnej nie może wydać świadectwa pracy zleceniobiorcy, z zastrzeżeniem przypadku, gdy w toku powództwa sądowego skierowanego przez zleceniobiorcę sąd uznał, że strony łączyła faktycznie umowa o pracę. Czy istnieje zatem jakaś inna możliwość uzyskania dokumentu potwierdzającego fakt realizacji określonych zadań na podstawie umowy zlecenia? Odpowiedź na to pytanie jest twierdząca.
Przykład 3.
Przedsiębiorca działający w sektorze gastronomicznym (usługi małej gastronomii) prowadzi wiele placówek, w których zatrudnienie podlega znacznym fluktuacjom. W firmie są zatrudniane osoby, z którymi zawierane są zarówno umowy o pracę, jak i umowy zlecenia. Zdarza się, że po zakończeniu zlecenia przedsiębiorstwo nie przedłuża współpracy. W takich przypadkach zleceniobiorcy zwracają się niekiedy z prośbą o wydanie im jakiegoś dokumentu potwierdzającego, że wykonywali zlecenie. Czy przedsiębiorca ma obowiązek przekazania im takiego dokumentu?
W pytaniu chodzi o zaświadczenie o okresie realizacji zadań na podstawie umowy zlecenia. Należy podkreślić, że nie istnieje urzędowo określony wzór takiego dokumentu, jednak zakłada się, że w takim piśmie powinny być zawarte informacje dotyczące:
- okresu trwania zlecenia;
- ustalonej zapłaty za wykonanie zadań na rzecz zleceniodawcy;
- odprowadzanych składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczek na PIT.
Jest to szczególnie istotne w świetle ubiegania się przez zleceniobiorcę o prawo do zasiłku dla bezrobotnych, trzeba bowiem zaznaczyć, że w pewnych okolicznościach wspomnianej osobie takie świadczenie może przysługiwać. Konieczne w tym wypadku jest spełnienie konkretnych ustawowych wymogów, takich jak m.in. opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy przez określony czas poprzedzający rejestrację w pośredniaku oraz osiąganie zarobków w wysokości odpowiadającej kwocie minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Co zrobić w przypadku nieotrzymania zaświadczenia o wykonywaniu zlecenia?
Jak już to wyjaśniliśmy, zleceniobiorca nie może liczyć na otrzymanie świadectwa pracy, ma natomiast prawo zwrócić się do zleceniodawcy o wydanie zaświadczenia o wykonywaniu zlecenia. Problem jednak w tym, że przepisy nie zobowiązują osoby powierzającej zlecenie do przekazania takiego dokumentu. Istnieje zatem prawdopodobieństwo, że w konkretnym przypadku wykonawca zlecenia nie uzyska wspomnianego zaświadczenia. Jak więc postąpić w takich okolicznościach?
Przykład 4.
Po upływie umowy zlecenia wykonawca zwrócił się do przedsiębiorcy o wydanie zaświadczenia potwierdzającego wykonywanie określonych czynności w ramach umowy zlecenia. Zleceniobiorca odmówił jednak wydania tego dokumentu, uzasadniając to brakiem obowiązku prawnego w tym zakresie. Co zatem zrobić w takiej sytuacji?
Należy w pierwszej kolejności zaznaczyć, że nie ma w zasadzie możliwości zmuszenia zleceniodawcy do określonego działania w postaci wydania dokumentu potwierdzającego wykonywanie czynności przez zleceniobiorcę na podstawie umowy cywilnej. W tej sytuacji osoba, która realizowała zlecenie, powinna się posłużyć posiadanymi dokumentami, jeżeli zachodzi konieczność ich przedłożenia w urzędzie lub w przypadku udziału w rekrutacji w innym podmiocie zatrudniającym.
Dokumenty na koniec umowy dla zleceniobiorcy – podsumowanie
Zleceniobiorca, który zakończył realizację określonych zadań na rzecz podmiotu zlecającego, nie może liczyć na otrzymanie świadectwa pracy, ten dokument jest bowiem zastrzeżony dla stosunku pracy (może go uzyskać jedynie pracownik w rozumieniu Kodeksu pracy). Uzyskanie świadectwa pracy będzie możliwe jedynie w przypadku ustalenia przez sąd pracy istnienia stosunku pracy w czasie zatrudnienia na podstawie umowy cywilnoprawnej. Osoba, która wykonywała zlecenie, może natomiast wnioskować o wydanie zaświadczenia potwierdzającego fakt istnienia umowy zlecenia. Należy jednak zaznaczyć, że zleceniodawca nie jest zobowiązany przez prawo do wydania takiego zaświadczenia. W razie potrzeby zleceniobiorca może przedłożyć przyszłemu pracodawcy lub w urzędzie pracy egzemplarz umowy zlecenia wraz z rachunkami poświadczającymi wykonanie konkretnych czynności w ramach zlecenia.
