Odpowiedzialność spółki dzielonej - czy jest możliwa?

Zasady odpowiedzialności wspólników regulują konkretne przepisy Kodeksu spółek handlowych. Wiele w tej kwestii zależy od rodzaju danej spółki (osobowa lub kapitałowa), ale równie istotne są szczegółowe zapisy umowne. Jak jednak kształtuje się odpowiedzialność spółki dzielonej – i czy w ogóle jest dopuszczalna?

Czym jest spółka dzielona?

Spółki kapitałowe, do których należą spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjne, mogą być dzielone na dwie lub większą ilość spółek. Wyjątkiem od tej zasady są spółki kapitałowe w likwidacji, upadłości, a także spółek akcyjnych w sytuacji, gdy ich kapitał zakładowy nie został pokryty w całości – ich podzielić nie można.

Podział spółki polega tak naprawdę na przeniesieniu majątku istniejącej już spółki w częściach na inne spółki (istniejące lub nowo zawiązywane). Spółka, z której przenoszony jest majątek na rzecz innych spółek, jest określana mianem spółki dzielonej.

Zasady odpowiedzialności w sp. z o.o.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest odrębnym bytem prawnym (osobą prawną). Tym samym oznacza to, że odpowiada za swoje zobowiązania samodzielnie, może też we własnym imieniu nabywać prawa, pozywać i być pozywana.

Odpowiedzialność spółki z o.o. występuje co do zasady tylko w odniesieniu do samej spółki. Istnieje jednak wyjątek od tej reguły – zgodnie z treścią art. 13 Kodeksu spółek handlowych, za zobowiązania spółki kapitałowej w organizacji odpowiadają solidarnie spółka i osoby, które działały w jej imieniu.

Zasady odpowiedzialności w spółce akcyjnej

Zasady odpowiedzialności w spółce akcyjnej kształtują się podobnie jak w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Tutaj także mamy styczność z osobą prawną, która odpowiada za swoje zobowiązania samodzielnie i całkowicie.

Spółka akcyjna odpowiada całym swoim majątkiem, przy czym akcjonariusze ryzykują wyłącznie wniesionymi przez siebie wkładami.

Zasady odpowiedzialności spółki dzielonej

Zastanówmy się jednak, jakie zasady odpowiedzialności występują w przypadku spółki dzielonej. Jeśli dochodzi do częściowego wyzbywania się majątku – przesuwania go do nowej spółki lub już istniejących spółek, bardzo ważne staje się ustalenie zakresu odpowiedzialności za dotychczasowe zobowiązania spółki dzielonej. Równie istotne jest wskazanie, kto odpowiada za długi spółki – spółka, która wyzbywa się majątku, czy spółka, która go nabywa?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, spółki przejmujące lub spółki nowo zawiązane powstałe w związku z podziałem wstępują z dniem podziału bądź z dniem wydzielenia w prawa i obowiązki spółki dzielonej, określone w planie podziału. Z powyższego wynikałoby, że pełna odpowiedzialność za zobowiązania spółki dzielonej przypada od dnia podziału wyłącznie na spółki, które przejmują majątek innej spółki. Tak jednak nie jest – a wszystko dzięki nowelizacji z marca 2019 r.

Przykład 1.

Spółka X jest spółką z o.o., która ma zobowiązania na kwotę 10 000 zł. Z 4 listopada 2019 r. spółka ta została podzielona na trzy nowe spółki z o.o. (spółka A, spółka B, spółka C). Za zobowiązania spółki X odpowiedzialne będą aż 4 spółki solidarnie – spółka X, spółka A, spółka B oraz spółka C.

Czym jest odpowiedzialność solidarna?

Odpowiedzialność spółki dzielonej jest odpowiedzialnością solidarną i pierwotną. W praktyce oznacza to, że wierzyciel spółki dzielonej ma prawo domagać się spełnienia świadczenia od wybranej przez siebie spółki (dzielonej lub tej, która przejmuje majątek spółki dzielonej). 

Przypisanie danego zobowiązania do pierwotnej spółki (tej, która przed podziałem zaciągnęła dług) nie ma w chwili podziału większego znaczenia. Spółka ta odpowiada na równi ze spółkami, które uczestniczą w podziale (przejmują majątek spółki dzielonej). To od wierzyciela zależy, która ze spółek będzie musiała zrealizować zobowiązanie – dopuszczalne jest przy tym, że będą musiały to zrobić wszystkie spółki.

Odpowiedzialność solidarna oznacza zatem, że każdy z dłużników jest w pełni odpowiedzialny na dane zobowiązanie i tylko od wierzyciela zależy, kto dokładnie będzie musiał spłacić dług.

Ograniczona odpowiedzialność spółki dzielonej

Odpowiedzialność solidarna nałożona na spółkę dzieloną oraz spółki wydzielane została ograniczona czasowo – trwa ona maksymalnie przez 3 lata od dnia ogłoszenia o podziale. Po upływie tego terminu odpowiedzialność taka wygasa i spółki wydzielane nie będą odpowiadać za zobowiązania spółki dzielonej.

Taka regulacja jest mało opłacalna dla wierzyciela spółki dzielonej. Podział spółek pojawia się najczęściej, gdy dany podmiot wpada w kłopoty finansowe i musi przenieść swój majątek na inne spółki. Jeśli wierzyciel spółki dzielonej nie wystąpi z roszczeniem wykonania przysługującego mu zobowiązania w ciągu 3 lat od dnia ogłoszenia o podziale spółki będącej jego dłużniczką, naraża się na całkowitą nieściągalność długu (spółki wydzielone po tym czasie już nie odpowiadają za zobowiązanie swojej poprzedniczki, natomiast spółka dzielona najczęściej nie ma już żadnego majątku, z którego wierzyciel mógłby się zaspokoić).

Ograniczenie odpowiedzialności spółki dzielonej przejawia się w jeszcze jednym aspekcie – chodzi o zakres kwotowy. Spółki dzielona oraz wydzielane odpowiadają co prawda za długi w całym swoim majątkiem, jednak tylko do wysokości aktywów netto przyznanych danej spółce uczestniczącej w planie podziału.

Jak ustalić taką wartość? Robimy to na podstawie art. 534 § 2 pkt 3 ksh – na podstawie wyceny majątku spółki dzielonej sporządzonej dla celów podziału.

Ograniczenie kwotowe odpowiedzialności może być idealnym rozwiązaniem dla spółek, które przejmują majątek spółki dzielonej. Jeśli wartość przypisanych im aktywów netto będzie równa lub mniejsza niż zero, spółki te tak naprawdę nie poniosą odpowiedzialności za zobowiązania spółki dzielonej. Z drugiej strony, odpowiedzialność ta pozostanie całkowicie przy spółce dzielonej i to właśnie z jej majątku będzie mógł żądać zaspokojenia wierzyciel.

Przykład 2.

Spółka X jest spółką dzieloną – jej majątek zostanie przekazany na istniejące już 2 spółki – A oraz B. Spółka X posiada niespłacone zobowiązania na kwotę 100 000 zł. W planie podziału wartość przyznanych aktywów spółce A oraz spółce B jest równa 0. Wierzyciele spółki X nie będą mogli żądać zaspokojenia swoich roszczeń od spółki A ani od spółki B (będą to mogli zrobić wyłącznie od spółki X, która w tym przypadku jest spółką dzieloną).

Obowiązki wierzycieli spółki dzielonej

Uprawnienie przysługujące wierzycielom spółki dzielonej nie powoduje, że mogą oni żądać wykonania zobowiązania z mocy samego prawa. Aby skutecznie dochodzić swoich roszczeń, czy to od spółki dzielonej, czy też od spółek wydzielanych, wierzyciele muszą podjąć pewne działania.

W pierwszej kolejności wierzyciel spółki dzielonej powinien zgłosić roszczenie o ustanowienie zabezpieczenia – robi to wobec spółki dzielonej w okresie od dnia ogłoszenia planu podziału do dnia ogłoszenia podziału spółki.

Następnie wierzyciel musi uprawdopodobnić, że dokonywany podział może zagrozić zaspokojeniu jego roszczenia – wystarczy, że przedstawi dokumenty i inne środki ku temu potrzebne.

Dopiero po spełnieniu powyższych warunków wierzyciel może żądać ustanowienia stosownego zabezpieczenia np. takiego jak:

• poręczenie,

• weksel in blanco,

• gwarancja bankowa,

• ubezpieczenie,

• zastaw rejestrowy,

• hipoteka,

• cesja,

• przewłaszczenie na zabezpieczenie.

Zabezpieczenie jest udzielane przez spółkę, którą wskazał wierzyciel – zgodnie z omawianymi wcześniej zasadami może to być spółka dzielona, jak i spółki uczestniczące w podziale. 

Odpowiedzialność spółki dzielonej

Odpowiedzialność za zobowiązania w przypadku podziału spółki jest prawnie dopuszczalna – w takim wypadku za długi odpowiadają solidarnie spółka dzielona, jak i spółki, które przejmują majątek swojej poprzedniczki.