Zawód księgowego nie jest zawodem prostym. Praca na cyfrach, a w rzeczywistości na realnych pieniądzach, wymaga od niego ciągłego skupienia, skrupulatności, pewności w działaniu, rozległej i szczegółowej wiedzy, a także ciągłego kształcenia się w swoim fachu. Księgowość jako zawód wymagający wysokiego poziomu zaufania ze strony swoich klientów, którzy powierzają najważniejsze składniki swoich przedsiębiorstw – pieniądze, musi posiadać zbiór zasad, wartości i wzorów zachowania, których przestrzeganie jest gwarantem utrzymania owego zaufania oraz autorytetu stanowiska. Mimo powyższego specjaliści od rachunkowości nie doczekali się jak dotąd jednego zbioru zasad o randze ustawowej. Zasady etyki księgowego zostały spisane, jednak stanowią nieformalny kodeks respektowany jedynie wewnątrz branży.
Czym są zasady etyki księgowego?
Podstawowe zasady etyki księgowego w formie kodeksu stanowią swego rodzaju zbiór dobrych praktyk, jakich wymaga się od osób na tym stanowisku. Wiadomo, że w przypadku dopuszczenia się przez księgowego przewinienia o znacznym stopniu lub przestępstwa karno-skarbowego, organy nie będą działały na podstawie branżowych zasad, a z poszanowaniem ustawowych aktów karnych. Niemniej jednak zebranie i uporządkowanie zasad prawidłowego postępowania w zawodzie jest z całą pewnością zjawiskiem pożądanym zarówno dla samych księgowych, dla których ów kodeks stanowi zawodowy kompas, jak i dla klientów, gdyż zbiór ten w pewnym stopniu chroni ich interesy. W niniejszym artykule opiszemy zatem, jakie są podstawowe zasady etyki księgowego.
Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości – czym jest?
Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości jest opracowanym przez Komisję do spraw etyki Rady Naukowej przy Stowarzyszeniu Księgowych w Polsce i wydanym przez SKwP zbiorem zasad postępowania w rachunkowości. Zbiór ten powstał na kanwie międzynarodowego Zbioru zasad etyki zawodowych księgowych stworzonego przez Międzynarodową Federację Księgowych (IFAC). Jak stwierdza samo Stowarzyszenie Księgowych, kodeks etyki powstał przede wszystkim po to, aby służyć księgowym tak, jak dobra tarcza chroni się broniącego. Stanowi jednoznaczny i dobitny komunikat dla otoczenia, w którym funkcjonuje system informacyjny rachunkowości, że w służbie biznesowi rządzi się etycznymi zasadami, które osoby zajmujące się rachunkowością znają i przestrzegają, a do których łamania nie wolno ich nakłaniać.
Kodeks ten jest zestawem zasad i wartości profesjonalnych, etycznych i moralnych, jakie powinny cechować osoby zawodowo zajmujące się szeroko rozumianą rachunkowością, a także postaw i zachowań oczekiwanych przez klientów czy kontrahentów, które mają na celu zapewnienie jak największej ochrony ich interesów. Omawiany kodeks zawodowy służy również jako narzędzie referencyjne dla różnej jakościowo pracy w rachunkowości. Zawiera kryteria, które pomagają w ocenie profesjonalizmu zawodowego posiadanego przez danego księgowego.
Cel wykonywania zawodu księgowego
Księgowy oraz osoby wykonujące zawody pokrewne – co do zasady – nie działają we własnym interesie, a w interesie swoich klientów, sprawują kontrolę nad zyskami i wydatkami, fakturują przychody, wyliczają podatki czy też doradzają w przedmiocie ewentualnej optymalizacji podatkowej. Katalog ich rzeczywistych klientów jest bardzo rozbudowany, są to osoby prowadzące jednoosobowe działalności gospodarcze, pracodawcy, pracownicy czy organy rządowe. Wszystkie te podmioty, zlecając prowadzenie swoich spraw, muszą polegać na obiektywizmie i rzetelności zawodowej księgowych.
Powyższe oznacza, że w skali makro zawód księgowego jest bardzo istotny, niemal kluczowy dla prawidłowego i sprawnego działania całej gospodarki. Jest to bardzo duża odpowiedzialność. Aby więc gospodarka ta funkcjonowała właściwie, zawód księgowego powinien być wykonywany według najwyższych standardów zawodowych. W tym celu księgowi powinni przestrzegać pewnych podstawowych zasad, do których zalicza się:
- uczciwość,
- obiektywizm,
- należyta staranność,
- zachowanie tajemnicy informacji,
- profesjonalne postępowanie.
Dodatkowo zgodnie z Kodeksem Zawodowej Etyki w Rachunkowości, aby pracę osoby zajmującej się rachunkowością można uznać za zgodną z zasadami etyki, księgowy powinien:
- mieć kompetencje zawodowe potwierdzone państwowymi certyfikatami oraz odpowiednie doświadczenie zawodowe;
- dążyć do wykonywania pracy o wysokiej jakości;
- być niezależnym zawodowo, m.in. nie ulegać wpływom klienta żądającego stosowania tzw. kreatywnej księgowości;
- być odpowiedzialnym za przygotowywane i prezentowane informacje z zakresu rachunkowości;
- postępować profesjonalnie, właściwie i taktownie w relacjach z klientami oraz organami państwowymi;
- potrafić właściwie i rzetelnie oferować usług z dziedziny rachunkowości.
Zasada uczciwości
Zasada uczciwości nakłada na każdą osobę zajmującą się rachunkowością obowiązek postępowania w sposób otwarty i uczciwy, bez zatajania nawet „niewygodnych” faktów, we wszystkich kontaktach zawodowych i gospodarczych, nie tylko wobec klienta, lecz także organów państwowych, np. urzędów skarbowych.
Zasada obiektywizmu
Zgodnie z tą zasadą księgowy powinien być sprawiedliwy i nie powinien dopuścić, by uprzedzenia lub stronniczość, konflikt interesów bądź nacisk wywierany przez osoby trzecie wpływały na jego neutralność w wykonywaniu swoich obowiązków. Zasada obiektywizmu wiąże się również z obowiązkiem działania w sposób bezstronny, sprawiedliwy i uczciwy. Księgowi mają obowiązek działać na rzecz i korzyść klientów, nie oznacza to jednak, że mogą naruszać czy „naciągać” przepisy w celu polepszenia sytuacji finansowej obsługiwanego podmiotu. Kwoty, w szczególności te dotyczące podatków, są ze swej natury neutralne, toteż księgowy nie ma obowiązku wykorzystywania „furtek” ustawowych do wzbogacania klienta kosztem Skarbu Państwa.
Zasada staranności
Księgowy jest podmiotem profesjonalnym, swoje usługi powinien wykonywać w sposób fachowy i rzeczowy oraz z zachowaniem należytej staranności. Jest on zobowiązany do ciągłego utrzymywania i poszerzania wiedzy zawodowej oraz umiejętności na poziomie zapewniającym klientom obsługę w zgodzie z aktualnymi przepisami, systemami rachunkowymi i technikami księgowania. Jednocześnie księgowi nie powinni sprawiać wrażenia, że posiadają wiedzę, doświadczenie czy specjalistyczne umiejętności, których w rzeczywistości nie mają.
Zasada zachowania tajemnicy informacji
Osoby, które w czasie wykonywania usług mają do czynienia z poufnymi danymi oraz danymi wrażliwymi klienta oraz jego kontrahentów, mają bezwzględny obowiązek do zachowania poufności informacji. Księgowy ma obowiązek zatrzymania dla siebie wszystkiego, czego dowiedział się bezpośrednio od klienta oraz z przedstawionej przez niego dokumentacji, nie powinien przekazywać tak uzyskanych informacji osobom trzecim, a już na pewno nie może wykorzystywać ich do własnych celów i interesów.
Oczywiście przekazanie danych klienta, w niektórych sytuacjach jest dozwolone, a nawet koniecznie. Bez tego nie byłoby możliwe prawidłowe prowadzenie obsługi księgowej. Jednakże dokonywać tego można wyłącznie po uzyskaniu stosownego i konkretnego upoważnienia klienta, chyba że istnieje ustawowe prawo lub obowiązek ujawnienia danych (np. w związku z prowadzonym postępowaniem karno-skarbowym przeciw klientowi).
Zasada profesjonalnego zachowania
Poprzez profesjonalne zachowanie należy rozumieć powinność zawodowego księgowego do działania w sposób zgodny z wymogami zapewniającymi dobrą reputację zawodu, jego autorytetu oraz wysokiego poziomu zaufania do osób zajmujących się usługami rachunkowymi. Księgowy powinien powstrzymywać się od jakichkolwiek działań, które mogłyby przynieść zawodowi ujmę, zdyskredytować go lub obniżyć jego poziom fachowości w oczach społeczeństwa.
Profesjonalne działanie objawia się także poprzez sumienne i sprawne wykonywanie powierzonych księgowemu zadań, wykorzystując przy tym posiadaną wiedzę i doświadczenie. Profesjonalny księgowy powinien dążyć do dociekania prawdy, dbać o systematyczne podnoszenie kwalifikacji zawodowych, rozwijania wiedzy zawodowej, znajomości prawa i stanów faktycznych prowadzonych spraw, gotowości do współpracy z klientami, swoimi zwierzchnikami oraz organami administracji państwowej.
Podstawowe zasady etyki księgowego – podsumowanie
Nie można zaprzeczyć, że zawód księgowego wymaga od niego pełnego profesjonalizmu oraz wysokiego poczucia odpowiedzialności. Księgowy przede wszystkim powinien działać w granicach i na podstawie prawa. Istnieją jednak jeszcze inne aspekty pracy księgowego, których przepisy prawa nie regulują. W tym miejscu wchodzi Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości. Nie jest oczywiście możliwe wskazanie i zdefiniowanie wszystkich odpowiednich działań, jakie księgowy będzie musiał podjąć w trakcie swojej kariery zawodowej. Dlatego też kodeks ustanawia uogólnione założenia nakładające na księgowego obowiązek rozpoznania, oceny i odpowiedniego reagowania na zagrożenia dla postępowania zgodnie z podstawowymi zasadami etyki księgowego. Przedstawia on zatem pewnego rodzaju wskazówki dotyczące tego, jak w praktyce księgowy powinien się zachować w celu właściwego, adekwatnego i optymalnego wykonania powierzonych mu zadań.
