Czym są porozumienia ograniczające konkurencję?

Prowadzenie jakiejkolwiek działalności gospodarczej wymaga od przedsiębiorców nie tylko poszanowania prawa, ale także zasad uczciwej konkurencji. Ustawodawca wprowadza konkretne regulacje, które mają za zadanie wymusić przestrzeganie uczciwości w biznesie. Które porozumienia ograniczające współpracę są zakazane przez prawo?

Czyny nieuczciwej konkurencji

Każdy przedsiębiorca, niezależnie od formy, w której wykonuje swoją działalność gospodarczą, musi przestrzegać norm prawa powszechnie obowiązującego oraz zasad uczciwej konkurencji. Zgodnie z treścią art. 3 Ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy bądź klienta.

Czynami nieuczciwej konkurencji są w szczególności:

• wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa,
• fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów albo usług,
• wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług,
• naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa,
• nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy,
• naśladownictwo produktów,
• pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie,
• utrudnianie dostępu do rynku,
• przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną,
• nieuczciwa lub zakazana reklama,
• organizowanie systemu sprzedaży lawinowej,
• prowadzenie lub organizowanie działalności w systemie konsorcyjnym,
• nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty za dostarczane towary lub wykonane usługi.

Działania konkurencyjne mogą być podejmowane przez przedsiębiorców, pod warunkiem jednak, że nie naruszają pozycji innej firmy w nieuczciwy sposób. Czynności antykonkurencyjne mogą przybierać różną formę i być realizowane zarówno samodzielnie, jak i w porozumieniu z innymi przedsiębiorstwami.

Porozumienia ograniczające konkurencję

• ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów;
• ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji bądź zbytu oraz postępu technicznego albo inwestycji;
• podziale rynków zbytu lub zakupu;
• stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji;
• uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy;
• ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem;
• uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub przez tych przedsiębiorców i przedsiębiorcę będącego organizatorem przetargu warunków składanych ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny.

Porozumienia, o których mowa powyżej są w całości lub w odpowiedniej części nieważne z mocy samego prawa.

Doktryna prawnicza dzieli porozumienia ograniczające konkurencję na dwie kategorie:

• horyzontalne – określane mianem karteli, które zawierane są pomiędzy konkurentami z tej samej branży w celu wyeliminowania z rynku trzeciego konkurenta;
• wertykalne – zawierane pomiędzy przedsiębiorcami znajdującymi się na różnych szczeblach obrotu, np. sprzedawca i producent. Celem takiego porozumienia jest eliminacja z rynku innego sprzedawcy lub innego producenta.

Przykład 1.

Na terenie pojezierza mazurskiego działa wiele firm dostarczających ceramikę ozdobną. Dwóch producentów postanowiło jednak wyeliminować innych konkurentów i zawarli porozumienie, wskutek którego rozpoczęli produkcję swoich naczyń po kosztach. Celem przedsiębiorców było wywołanie sytuacji, w której pozostali konkurenci nie będą mogli sprzedawać swoich wyrobów na rynku i zostaną zmuszeni do zakończenia swojej działalności. Przedsiębiorcy są gotowi ponieść niewielkie straty przez pewien okres, ponieważ dysponują dużym majątkiem i zasobami firmowymi. Takie porozumienie narusza zasady uczciwej konkurencji i ma charakter horyzontalny. Przedsiębiorcy mogą ponieść odpowiedzialność prawną za swoje działania.

Przykład 2.

Na terenie województwa zachodniopomorskiego funkcjonuje kilka firm drobiarskich, które sprzedają kurczaki do wielu różnych sklepów. Jeden z producentów chciałby podnieść swoje zyski i dąży do maksymalnego wyeliminowania pozostałych konkurentów. W związku z tym zaproponował swoim odbiorcom bardzo korzystne umowy na wyłączną dostawę drobiu, tak, że oferta innych producentów stała się dla sprzedawców bardzo niekorzystna. Część sprzedawców nie chciała zgodzić się na takie rozwiązanie, jednak jeden podpisał stosowną umowę na wyłączność. W tej sytuacji mogło dojść do powstania porozumienia ograniczającego konkurencję pomiędzy producentem drobiu a tym sprzedawcą, który zgodził się na działania antykonkurencyjne – zawarte porozumienie ma charakter wertykalny.

Skutki porozumień ograniczających konkurencję

Porozumienia ograniczające konkurencję, których celem jest naruszenie uczciwej konkurencji, są z mocy prawa całkowicie lub częściowo nieważne. W praktyce takie sformułowanie oznacza, że skutki zawartego porozumienia w ogóle nie powstają ani dla stron takiego porozumienia, ani tym bardziej dla osób trzecich, przeciwko którym dane porozumienie jest zawierane.

Dużo bardziej poważnym skutkiem zawarcia omawianych porozumień jest kara finansowa nakładana na nieuczciwych przedsiębiorców. W przypadku umyślnie podjętych działań może ona sięgać nawet do 2 000 000 zł. Dokładna wysokość kary jest ustalana na podstawie okoliczności danej sprawy, w tym kontekstu zawarcia danego porozumienia, czasu jego trwania i charakteru dokonanych naruszeń, jeśli takowe miały w ogóle miejsce. Sankcje za zawieranie porozumień ograniczających konkurencję nakładane są przez Prezesa Urzędu Ochrony Konsumentów i Konkurencji. Co ważne, kary mogą obciążyć nie tylko osoby pełniące funkcje członka zarządu danego przedsiębiorstwa, ale także i tych wszystkich, którzy zajmują stanowiska kierownicze. Nie ma przy tym większego znaczenia, czy dane porozumienie zostało zawarte w formie pisemnej, czy też ustnej.

Porozumienia ograniczające konkurencję zostały wprost określone w ustawie o ochronie konsumentów i konkurencji, mogą przy tym przybierać formę horyzontalną lub wertykalną. Dla ustawodawcy nie ma znaczenia, czy dane porozumienie ma postać ustną lub pisemną, kara w takim przypadku jest taka sama – każda osoba zarządzająca danym przedsiębiorstwem może zostać obciążona grzywną do wysokości nawet 2 000 000 zł.