Powództwo przeciwegzekucyjne - jakie są rodzaje?

Niestety sytuacje, w których przeciwko danej osobie niesłusznie wszczyna się postępowanie egzekucyjne, nie są rzadkością. Co do zasady w przypadku gdy wszczynane jest postępowanie egzekucyjne, osoba, wobec której się ono toczy, nie ma już możliwości zmiany swojej sytuacji, gdyż wszelkie spory zostały prawomocnie rozstrzygnięte przez sąd. Nie wszystko jednak stracone – Kodeks postępowania cywilnego (dalej jako kpc) wypracował pewne instytucje, które umożliwiają obronę dłużnika oraz innych osób poszkodowanych w postępowaniu egzekucyjnym. Jednym z takich narzędzi jest powództwo przeciwegzekucyjne. 

Powództwo przeciwegzekucyjne zostało uregulowane w art. 840–843 kpc. Przysługuje ono wyłącznie w toku postępowania egzekucyjnego. Kodeks postępowania cywilnego wyróżnia, że powództwo przeciwegzekucyjne występuje w dwóch rodzajach: opozycyjne oraz ekscydencyjne. 

Czym jest powództwo opozycyjne?

Powództwo opozycyjne jest środkiem obrony dłużnika przed nieznajdującą potwierdzenia w stanie faktycznym egzekucją. Osoba, wobec której prowadzone jest postępowanie, ma prawo wnieść do sądu pozew z żądaniem pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub w części bądź jego ograniczenia.

Powództwo opozycyjne nie prowadzi do ponownego rozpatrzenia sprawy, która została już zakończona prawomocnym orzeczeniem sądu. Nawet pozytywne rozpatrzenie powództwa opozycyjnego nie zmieni orzeczonego już wyroku, na mocy którego wszczęto egzekucję.

Podstawa prawna powództwa opozycyjnego

Podstawy powództwa opozycyjnego uregulowane zostały w art. 840 kpc. Zgodnie ze wspomnianym przepisem pozew może zostać oparty o jedną z trzech podstaw. Dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli:

1. zaprzeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności (art. 840 § 1 pkt 1 kpc) – podstawa polega na zaprzeczeniu przez dłużnika zdarzeniom, na których zostało oparte wydanie klauzuli wykonalności. Zaprzeczenie to może dotyczyć samej treści tytułu egzekucyjnego, a także innych zdarzeń. Dłużnik może się powoływać zarówno na zdarzenia, które zaszły przed powstaniem tytułu egzekucyjnego, jak i pomiędzy powstaniem tytułu egzekucyjnego a nadaniem temu tytułowi klauzuli wykonalności. Omawiana podstawa może zostać skutecznie zastosowana wyłącznie w sytuacji, kiedy nie stoi temu na przeszkodzie niedopuszczalność drogi sądowej, powaga rzeczy osądzonej bądź zawisłość sprawy. Powództwo opozycyjne może dotyczyć takich tytułów jak akt notarialny, bankowy tytuł egzekucyjny, ugoda sądowa albo ugoda zawarta przed sądem polubownym. Podkreślenia wymaga, że przy wspomnianych tytułach pozew może zostać oparty na zarzutach braku zdolności procesowej, braku pełnomocnictwa osoby, która w imieniu dłużnika złożyła oświadczenie woli, wad oświadczenia woli, nieważności aktu notarialnego lub jego bezskuteczności;

2. po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane (art. 840 § 1 pkt 2 kpc). Chodzi o zdarzenia, z którymi łączy się powstanie, zmiana albo wygaśnięcie stosunku cywilnoprawnego. Dzieje się tak wskutek m.in. przedawnienia roszczenia bądź wydania orzeczenia sądowego zmieniającego istniejący stan prawny;

3. małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności, wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi się nie należy (art. 840 § 1 pkt 3 kpc). Podstawa ta skierowana jest bezpośrednio do małżonka dłużnika, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787 kpc – sąd wydaje klauzulę w przypadku, gdy wierzyciel wykaże dokument urzędowy lub prywatny, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika. Z omawianego rodzaju powództwa nie może skorzystać małżonek, który został pozwany wspólnie z dłużnikiem. Należy pamiętać, że małżonek nie może skutecznie oprzeć powództwo przeciwegzekucyjne na okolicznościach, w których wspólność majątkowa została zniesiona albo ustanowiona została rozdzielczość majątkowa, ale dopiero po wydaniu tytułu wykonawczego.

Ramy czasowe wytoczenia powództwa opozycyjnego 

Powództwo może zostać wytoczone dopiero po wydaniu przez sąd postanowienia o nadaniu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności. Nie ma przy tym znaczenia, czy egzekucja została już wszczęta, czy jeszcze to nie nastąpiło. Oznacza to, że powództwo opozycyjne może być realizowane tylko pod warunkiem, że istnieje możliwość wykonania tytułu wykonawczego. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 28 stycznia 2010 r. (sygn. akt: I CSK 211/09), stwierdzając, że „istnienie zaskarżonego tytułu wykonawczego jest materialnoprawną przesłanką skuteczności powództwa wytoczonego na podstawie art. 840 § 1 kpc. Nawet uchylenie postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności nie stanowiłoby podstawy, na której opiera się powództwo przeciwegzekucyjne, a jedynie podstawę umorzenia postępowania egzekucyjnego”. 

Dodatkowo należy pamiętać, że żądanie pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności nie może być skutecznie złożone już po wyegzekwowaniu należności w całości. W momencie wyegzekwowania przez wierzyciela całości świadczenia objętego tytułem wykonawczym dłużnik całkowicie traci prawo do wytoczenia powództwa. Jeżeli zaś egzekucja powiedzie się jedynie w części, wykonalność tytułu wykonawczego wygasa w odpowiadającym zakresie i powoduje, że powództwo opozycyjne będzie w tej części niezasadne.

Legitymacja procesowa 

Legitymację do złożenia powództwa opozycyjnego, czyli tzw. legitymację procesową czynną, posiada dłużnik wymieniony w tytule wykonawczym oraz jego następcy prawni, jeżeli skierowano egzekucję również przeciwko nim. W szczególnych wypadkach, zgodnie z art. 840 § 1 pkt 3 kpc, powództwo może wytoczyć także małżonek dłużnika, jeżeli skierowano przeciwko niemu egzekucję w trybie art. 787 kpc, tj. w sytuacji, gdy wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika.

Osoba trzecia, niebędąca dłużnikiem, nie ma prawa do wytoczenia powództwa, jednakże ma możliwość do zgłoszenia się w procesie jako interwenient uboczny, o ile posiada interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść dłużnika lub wierzyciela. 

Z kolei legitymację procesową bierną posiada wierzyciel, który został wymieniony w tytule wykonawczym. Nie ma przy tym znaczenia, czy wierzytelność objęta tytułem w rzeczywistości mu przysługuje, czy też przeszła na inny podmiot, w wyniku jej zbycia. Jeżeli wierzycieli jest wielu, dłużnik powództwo powinien kierować łącznie przeciwko wszystkim wierzycielom (mamy wówczas do czynienia z tzw. współuczestnictwem koniecznym pozwanych).

Czym jest powództwo ekscydencyjne?

Powództwo ekscydencyjne przysługuje osobie, która nie jest dłużnikiem w danym postępowaniu egzekucyjnym. Może bowiem dojść do sytuacji, w której zajęta zostanie rzecz lub prawo nienależące faktycznie do dłużnika, a do osoby trzeciej. Jeżeli więc dojdzie do naruszenia takich praw, osoba ta może podnieść powództwo ekscydencyjne, czyli inaczej powództwo o zwolnienie spod egzekucji.

Powództwo ekscydencyjne w żadnym wypadku nie neguje samego tytułu wykonawczego, sprzeciwia się wyłącznie prowadzeniu egzekucji z zajętego przez komornika przedmiotu będącego własnością osoby trzeciej. Zazwyczaj dzieje się tak, kiedy w trakcie egzekucji zajęte przez komornika zostaną rzeczy ruchome będące we władaniu dłużnika, a stanowiące własność kogoś innego.

Legitymacja procesowa 

Legitymację procesową czynną przy tym rodzaju powództwa posiada wyłącznie osoba, która w wyniku postępowania egzekucyjnego została realnie pozbawiona swoich praw – m.in. prawa własności, wierzytelności, użytkowania wieczystego, użytkowania ruchomości lub praw, spółdzielczego prawa własnościowego do lokalu i innych praw majątkowych.

Należy przy tym pamiętać, że pozew o zwolnienie spod egzekucji przysługuje jedynie w przypadku, gdy prawa osoby trzeciej zostały naruszone w wyniku czynności egzekucyjnych podjętych zgodnie z prawem. Jeżeli natomiast czynności egzekucyjne zostały dokonane niezgodnie z przepisami o postępowaniu egzekucyjnym, osobie pokrzywdzonej służy skarga na czynności komornika z art. 767 kpc.

Pozew wytacza się przeciwko wierzycielowi prowadzącemu egzekucję przeciwko dłużnikowi, który nie zwolnił zajętego w toku egzekucji przedmiotu należącego do osoby trzeciej. Powinno się przy tym pamiętać, że pozwanym z powództwa ekscydencyjnego nigdy nie może być komornik.

Powództwo przeciwegzekucyjne – podsumowanie

W każdej sytuacji, kiedy dłużnik bądź osoba trzecia, która w wyniku postępowania egzekucyjnego utraciła należącą do niej własność, uważa, że dana egzekucja została dokonana niezgodnie z prawem, ma możliwość ochrony swojego interesu. Ochronę tę stanowi powództwo przeciwegzekucyjne.

Kodeks postępowania cywilnego w swojej treści przewiduje, że powództwo przeciwegzekucyjne występuje w dwóch rodzajach, tj. powództwo opozycyjne, które może wytoczyć dłużnik oraz powództwo ekscydencyjne, z którego ma prawo skorzystać osoba trzecia, jeżeli uważa, że jej prawa zostały naruszone w związku z tytułem wykonawczym.

Należy przy tym pamiętać, że aby móc wnieść omówione pozwy, musi już faktycznie istnieć tytuł wykonawczy. Wynika to z faktu, że samo powództwo jest z nim ściśle związane i jego głównym celem jest pozbawienie albo ograniczenie danego tytułu jego wykonalności.