Niezwykle często zdarza się, iż dłużnik posiada więcej niż jedno zobowiązanie, a jego wierzycielami są nie tylko podmioty prywatne, lecz również organy administracji. Jeśli różni wierzyciele prowadzą egzekucję względem tego samego dłużnika, miejsce ma zbieg egzekucji. Występuje wówczas wątpliwość, który organ jest uprawniony do dalszego podejmowania działań egzekucyjnych.
Jakie są obowiązujące zasady pierwszeństwa?
Egzekucja sądowa jest prowadzona przez komornika sądowego, którego zadaniem jest wyegzekwowanie od dłużnika zaległości na podstawie tytułu wykonawczego. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny (na przykład orzeczenie sądu) zaopatrzone w klauzulę wykonalności. Egzekucja administracyjna prowadzona jest przez uprawniony organ administracji (na przykład naczelnika urzędu skarbowego, organy gminy, dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych) celem wyegzekwowania obowiązków o charakterze administracyjnoprawnym, takich jak zapłata należnych podatków, składek, grzywien czy kar pieniężnych.
Organy egzekucyjne kierują swoje działania przeciwko posiadanym przez dłużnika przedmiotom i prawom, w zależności od okoliczności sprawy, stanu posiadania dłużnika i wysokości jego zadłużenia. Najczęściej przedmiotem egzekucji są nieruchomości, środki zgromadzone na rachunkach bankowych, wynagrodzenie za pracę, uzyskiwane świadczenia oraz ruchomości. W przypadku, w którym dwa różne organy egzekucyjne – komornik sądowy oraz administracyjny organ egzekucyjny prowadzą egzekucję w odniesieniu do tej samej rzeczy (np. tej samej nieruchomości), albo tego samego prawa majątkowego (np. posiadanej przez dłużnika wierzytelności względem podmiotu trzeciego) dochodzi do tzw. zbiegu egzekucji.
Zgodnie z aktualnymi przepisami, w przypadku, gdy miejsce ma zbieg egzekucji, stosowana jest zasada pierwszeństwa, tj. prawo do kontynuowania egzekucji uzyskuje ten organ egzekucyjny, który pierwszy dokonał zajęcia w ramach prowadzonej egzekucji.
W przypadku zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej do tej samej rzeczy, albo prawa majątkowego egzekucje do tej rzeczy, albo prawa majątkowego prowadzi łącznie ten sądowy lub administracyjny organ egzekucyjny, który jako pierwszy dokonał zajęcia, a w razie niemożności ustalenia tego pierwszeństwa – organ egzekucyjny, który dokonał zajęcia na poczet należności w wyższej kwocie.
Prawo organu egzekucyjnego do prowadzenia postępowania w razie, gdy powstanie zbieg egzekucji sądowej i administracyjnej wygląda następująco:
-
Organ, który pierwszy dokonał zajęcia;
-
Organ, który prowadzi egzekucję odnośnie należności o wyższej kwocie – jeśli nie jest możliwe ustalenie, który organ pierwszy dokonał zajęcia;
-
Organ, który już prowadzi egzekucję – w przypadku kolejnego zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej.
Zbieg egzekucji administracyjnej i egzekucji sądowej do tego samego przedmiotu o którym stanowi art. 62 u.p.e.a. oraz art. 773§3 k.p.c. (obecnie art. 773§1 k.p.c. - dopisek autora), nie następuje w wyniku samego zamiaru zastosowania środków egzekucyjnych, lecz dopiero w wyniku ich zastosowania, skutkiem czego następuje ustalenie tożsamości przedmiotu zastosowanych środków egzekucyjnych i dopiero podejmowanie dalszych czynności egzekucyjnych podlega rygorowi art. 773§3 k.p.c. Nie wynika z jakiegokolwiek przepisu prawa, aby przed zastosowaniem środka egzekucyjnego, administracyjny organ egzekucyjny miał obowiązek ustalać, czy może dojść do zbiegu egzekucji administracyjnej z egzekucją sądową i na tej podstawie uznać, iż do takiego zbiegu doszło, zanim jeszcze organ ten dokonał czynności z art. 26§5 u.p.e.a. skutkującej wszczęciem administracyjnego postępowania egzekucyjnego.
Zazwyczaj ustalenie daty dokonanego zajęcia nie powinno przysparzać organom egzekucyjnym żadnych problemów, albowiem zarówno komornik sądowy, jak i administracyjny organ egzekucyjny mają obowiązek prowadzenia akt sprawy oraz informowania zarówno dłużnika, jak i wierzyciela o dokonywanych czynnościach.
Przykład 1.
Jan Kowalski posiada zadłużenie w kwocie 15 000 zł względem byłego kontrahenta. Postępowanie w tej sprawie prowadzi komornik sądowy. Jan Kowalski jest również zadłużony wobec ZUS na sumę 30 000 zł, a postępowanie w tej sprawie prowadzi dyrektor ZUS. Oba organy skierowały zajęcie przeciwko posiadanej przez Jana Kowalskiego nieruchomości, a postanowienia o zajęciu zostały wydane i doręczone tego samego dnia. Doszło do zbiegu egzekucji, zaś zgodnie z treścią przepisu art. 773 kpc postępowanie będzie kontynuowane przez administracyjny organ egzekucyjny, albowiem egzekwuje on należność w wyższej kwocie.
Odnośnie wskazanej powyżej zasady istnieje jeden wyjątek – jeśli wystąpi zbieg egzekucji administracyjnej, która jest prowadzona na podstawie jednolitego tytułu wykonawczego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, albo zagranicznego tytułu wykonawczego oraz egzekucji sądowej, wówczas egzekucję prowadzi łącznie administracyjny organ egzekucyjny.
W przypadku kolejnych zbiegów egzekucji postępowanie prowadzi ten organ egzekucyjny, który prowadzi łącznie egzekucję w wyniku pierwszego zbiegu. Jeśli zatem w wyniku zbiegu postępowanie egzekucyjne jest prowadzone przez komornika sądowego i dochodzi do kolejnego zbiegu egzekucji, wówczas postępowanie egzekucyjne będzie prowadził ten komornik sądowy, który był właściwy w przypadku pierwszej kolizji.
Czy zbieg egzekucji nie wstrzymuje działań organów?
Organ egzekucyjny, który kontynuuje postępowanie egzekucyjne, będzie działał w oparciu o przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (w przypadku komornika sądowego), albo ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (w przypadku administracyjnego organu egzekucyjnego).
Zarówno strony, jak i uczestnicy postępowania, mają obowiązek zawiadomienia organów egzekucyjnych o występującym zbiegu egzekucji i dokonanych zajęciach. Co niezwykle istotne, zbieg egzekucji nie stanowi przeszkody do wstrzymania czynności egzekucyjnych – czynności egzekucyjne będą nadal kontynuowane aż do momentu, w którym postępowanie egzekucyjne zostanie w całości przejęte przez tylko jeden organ egzekucyjny.
W przypadku zbiegu egzekucji organ egzekucyjny, który przekazuje prowadzenie egzekucji organowi właściwemu, na mocy wskazanych powyżej przepisów ma obowiązek przekazania organowi właściwemu:
-
odpisu tytułu wykonawczego;
-
informacji o prowadzonym postępowaniu (cel zajęcia, wysokość zajęcia, wysokość wyegzekwowanej kwoty);
-
odpisu dokumentu zajęcia oraz odpisów innych dokumentów, które umożliwiają prawidłowe prowadzenie egzekucji;
-
danych wierzyciela, w tym danych o jego rachunku bankowego.
Komornik sądowy lub administracyjny organ egzekucyjny są również zobowiązani do zwrotu wierzycielowi niewykorzystanej zaliczki i przekazania właściwemu organowi egzekucyjnego kwot lub rzeczy, które zostały uprzednio wyegzekwowane, lecz nie zostały jeszcze przekazane wierzycielowi.
Ponadto, obowiązkiem organu egzekucyjnego jest zawiadomienie stron, uczestników postępowania oraz drugiego organu egzekucyjnego o zachodzącym zbiegu i podstawie przekazania postępowania. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, administracyjny organ egzekucyjny ma prawo do złożenia skargi na czynności komornika w razie podejrzenia nieprawidłowości w prowadzonym postępowaniu.
Organ egzekucyjny, który przejął prowadzenie postępowania egzekucyjnego, orzeka o kosztach postępowania w egzekucji, której dotyczył zbieg. Jednocześnie organ właściwy do prowadzenia egzekucji ma obowiązek poinformowania organu, który poprzednio uczestniczył w postępowaniu, o przebiegu egzekucji – jeśli organ ten zażąda takich informacji.
