Praca weekendowa a pełny wymiar czasu pracy

System pracy weekendowej może być szczególnie atrakcyjny dla osób młodych, chcących godzić naukę (np. na studiach) w dni powszednie z zarabianiem na własne utrzymanie w weekendy i święta. Z uwagi na specyfikę wspomnianego systemu czasu pracy pewnym wyzwaniem dla pracodawcy jest ustalenie optymalnego wymiaru czasu, w którym praca ta może być świadczona. Praca weekendowa a pełny wymiar czasu pracy - wyjaśniamy!

Praca weekendowa

Zgodnie z art. 144 Kodeksu pracy na pisemny wniosek pracownika może być do niego stosowany system czasu pracy (tzw. system pracy weekendowej), w którym:

• praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta;
• jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca.

Obowiązujący pracownika wymiar czasu pracy

Co do zasady w myśl wspomnianego art. 129 § 1 kp czas pracy nie może przekraczać:

• 8 godzin na dobę,
• przeciętnie 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym.

Sposób obliczania obowiązującego pracownika wymiaru czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, ustalanego zgodnie z art. 129 § 1 kp, określono w art. 130 kp. Obliczenia dokonuje się:

• mnożąc 40 godzin przez liczbę tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym, a następnie;
• dodając do otrzymanej liczby godzin iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku.

Każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin. Ponadto wymiar czasu pracy pracownika w okresie rozliczeniowym, ustalony zgodnie z art. 129 § 1 kp, ulega w tym okresie obniżeniu o liczbę godzin usprawiedliwionej nieobecności w pracy, przypadających do przepracowania w czasie tej nieobecności, zgodnie z przyjętym rozkładem czasu pracy.

Praca weekendowa a pełny wymiar czasu pracy

Jak wynika z art. 129 § 1 kp, pracownik pełnoetatowy, zatrudniony w podstawowym systemie czasu pracy wykonuje pracę przeciętnie przez 40 godzin na tydzień, czemu odpowiada 8-godzinna norma dobowa i zasada 5-dniowego tygodnia pracy (8 godzin × 5 = 40 godzin). W przypadku pracy weekendowej pracownik może wykonywać pracę przeciętnie maksymalnie przez 36 godzin na tydzień, gdyż praca jest przez niego świadczona zwykle (jeżeli nie ma świąt) przez 3, a nie 5 dni w tygodniu, a jego dobowy wymiar czasu pracy nie może być wydłużony ponad 12 godzin (12 godzin × 3 = 36 godzin).

To skłaniałoby do wniosku, że maksymalny wymiar czasu pracy pracownika w systemie pracy weekendowej powinien wynosić 36/40, czyli 9/10, gdyż w systemie tym (jeśli nie występują święta) nie można przepracować więcej czasu niż przeciętnie 36 godzin na tydzień. Okazuje się jednak, że wniosek wyprowadzony z przedstawionej wyżej kalkulacji często nie znajduje potwierdzenia w praktyce, co zilustrowano w poniższych przykładach.

Przykład 1.

We wrześniu 2023 roku wymiar czasu pracy pracownika pełnoetatowego wynosi 168 godzin. Wynika to z następującego obliczenia dokonanego na podstawie algorytmu opisanego w art. 130 kp: 40 godzin × 4 + 8 godzin × 1 (w analizowanym miesiącu nie ma świąt). Zatem w tym miesiącu wymiar czasu pracy pracownika zatrudnionego na 9/10 etatu wynosi 151 godzin i 12 minut (168 godzin × 9/10). Na wrzesień 2023 roku przypada 5 piątków (w dniach 1, 8, 15, 22 i 29 września), 5 sobót (w dniach 2, 9, 16, 23 i 30 września) oraz 4 niedziele (w dniach 3, 10, 17 i 24 września). Pracownik może zatem w sumie przepracować w tym miesiącu 14 dni. Zgodnie z art. 144 kp w każdym z tych dni dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin. Przyjmując zatem, że w każdym z 14 dni miałoby miejsce takie przedłużenie, obowiązujący pracownika wymiar czasu pracy wyniósłby 168 godzin (12 godzin × 14), zatem odpowiadałby dokładnie wymiarowi pracownika pełnoetatowego. (W przypadku, gdyby pracownik był zatrudniony na 9/10 etatu, jego dobowy wymiar czasu pracy mógłby być przedłużony, jednak w mniejszym zakresie niż wyznaczony maksymalnym pułapem, określonym w art. 144 kp, np. w 11 dniach rozkład czasu pracy pracownika mógłby wynosić po 11 godzin, a w pozostałych 3 dniach – po 10 godzin i 4 minuty, co w sumie daje 151 godzin i 12 minut).

Przykład 2.

W październiku 2023 roku wymiar czasu pracy pracownika pełnoetatowego wynosi 176 godzin. Wynika to z następującego obliczenia: 40 godzin × 4 + 8 godzin × 2 (w październiku 2023 roku nie ma świąt). Tak więc w analizowanym miesiącu wymiar czasu pracy pracownika zatrudnionego na 9/10 etatu wynosi 158 godzin i 24 minuty (176 godzin × 9/10). Na październik 2023 roku przypadają 4 piątki (w dniach 6, 13, 20 i 27), 4 soboty (w dniach 7, 14, 21 i 28) oraz 5 niedziel (w dniach 1, 8, 15, 22 i 29). Pracownik może zatem w sumie przepracować w tym miesiącu 13 dni. Jeżeli w każdym z tych dni przedłużono by dobowy wymiar czasu pracy do 12 godzin, to obowiązujący pracownika wymiar czasu pracy wyniósłby 156 godzin (12 godzin × 13), byłby zatem mniejszy od wymiaru czasu pracownika pełnoetatowego o 20 godzin (176 godzin − 156 godzin), ale również od wymiaru pracownika zatrudnionego na 9/10 etatu – o 2 godziny i 24 minuty (158 godzin i 24 minuty − 156 godzin). Liczba godzin do przepracowania w październiku 2023 roku odpowiadałoby wymiarowi 156/176 etatu, czyli w uproszczeniu 39/44 etatu.

Przykład 3.

W grudniu 2023 roku wymiar czasu pracy pracownika pełnoetatowego wynosi 152 godziny (40 godzin × 4 + 8 godzin × 1 – 16 godzin za 2 święta w dniach 25 i 26 grudnia, przypadające w innym dniu niż niedziela). Zatem w tym miesiącu wymiar czasu pracy pracownika zatrudnionego na 9/10 etatu wynosi 136 godzin i 48 minut (152 godzin × 9/10). Na grudzień 2023 roku przypada 5 piątków (w dniach 1, 8, 15, 22, i 29), 5 sobót (w dniach 2, 9, 16, 23 i 30) oraz 5 niedziel (w dniach 3, 10, 17, 24 i 31), a poza tymi dniami 2 święta w dniach 25 (poniedziałek) i 26 (wtorek). Pracownik może więc w sumie przepracować w tym miesiącu 17 dni. Jeżeli w każdym z tych dni przedłużono by dobowy wymiaru czasu pracy do 12 godzin, to otrzymalibyśmy 204 godziny (12 godzin × 17), czyli nie tylko więcej niż liczba godzin odpowiadająca w tym miesiącu 9/10 etatu (o 67 godzin i 12 minut), ale również pełnemu etatowi (o 52 godziny). Oczywiście nie jest dopuszczalne zatrudnienie pracownika w ramach jednego stosunku pracy w wymiarze przekraczającym pełen etat. Zatem pracownik zatrudniony w systemie pracy weekendowej może przepracować w grudniu 2023 roku nie więcej niż 152 godziny.

Czy 9/10 etatu to optymalny wymiar czasu pracy?

Jak wynika z zaprezentowanych przykładów, w niektórych miesiącach pracownik wykonujący pracę w systemie pracy weekendowej ma możliwość świadczenia jej w wymiarze pełnego etatu, a w innych w wymiarze poniżej 9/10 etatu. Przypadki, w których liczba godzin do przepracowania odpowiadać będzie dokładnie 9/10 etatu nie są częste (przy założeniu, że pracownik ma pracować przez 12 godzin na dobę). Tak więc zarysowany wyżej wstępny wniosek, że wymiar, w jakim pracownik powinien być zatrudniony, jeżeli jest objęty systemem pracy weekendowej, powinien wynosić sztywno 9/10 etatu, może budzić wątpliwości.

Pojawia się jednak pytanie, czy pomimo tego, że rzadko udaje się „wpasować” w 9/10 etatu, nie należy uznać tego wymiaru czasu pracy za optymalny. Z pewnością pracodawca powinien unikać zatrudniania pracownika w takim wymiarze czasu pracy, który nie jest możliwy do skonsumowania w przyjętym okresie rozliczeniowym, gdyż za nieprzepracowane przez pracownika godziny pracy i tak będzie musiał wypłacić mu wynagrodzenie (art. 81 § 1 kp). W jednym z przedstawionych wyżej przykładów mieliśmy do czynienia z brakiem możliwości przepracowania w październiku 2023 roku – z uwagi na zasady systemu pracy weekendowej – pełnej liczby godzin odpowiadającej wymiarowi 9/10 etatu. Zatem w tym miesiącu pracownik zatrudniony na 9/10 etatu otrzymałby wynagrodzenie za pewien czas (2 godziny i 24 minuty), w którym nie wykonywał pracy.

W związku z powyższym najbezpieczniejszym rozwiązaniem wydaje się ustalenie wymiaru czasu pracy pracownika, objętego systemem pracy weekendowej na poziomie niższym od 9/10 etatu, który gwarantuje, że w poszczególnych okresach rozliczeniowych liczba godzin możliwych do przepracowania w danym miesiącu nie będzie niższa od tego wymiaru. Aby ustalić, jaki mógłby być to wymiar, należałoby dokonać obliczeń dotyczących większej liczby miesięcy – np. wszystkich miesięcy danego roku, choć w każdym roku wyniki tych obliczeń będą różne z uwagi na zmieniające się liczby piątków, sobót i niedziel w danym miesiącu, a także przypadanie niektórych świąt w różne dni tygodnia. W 2023 roku najbezpieczniejszym z omawianego punktu widzenia wymiarem czasu pracy jest 0,85 etatu (patrz marzec) – dzięki jego zastosowaniu w każdym z miesięcy można przepracować liczbę godzin odpowiadającą temu wymiarowi (patrz poniższa tabela).

Jak widać, optymalny wymiar czasu pracy pracownika objętego systemem pracy weekendowej nie wynosi dokładnie 9/10 etatu, niemniej wokół tej wielkości oscyluje. Odnosząc się natomiast do pytania o możliwość zatrudnienia pracownika, który ma wykonywać pracę weekendową w pełnym wymiarze czasu pracy, należy stwierdzić, że nie ma ku temu przeszkód prawnych, jednak w większości miesięcy pracownik nie będzie mógł przepracować pełnej liczby godzin wynikającej z zatrudnienia na pełnym etacie, co nie zwalnia pracodawcy z obowiązku wypłacenia mu wynagrodzenia również za nieprzepracowane godziny.