Prowadzenie prac budowlanych nie jest proste i nie chodzi tu o skomplikowanie prac samych w sobie, takich jak projektowanie i wykonanie robót budowlanych, a o formalizm całego przedsięwzięcia. Prawo budowlane zawiera ogrom wymogów, wyłączeń, obowiązków, zgłoszeń czy opłat. Sprawa komplikuje się, gdy prace budowlane mają zostać przeprowadzone wobec obiektów uznawanych za zabytki. Dochodzą tu bowiem dodatkowe ograniczenia określone ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Obiekty zabytkowe pozostają pod ścisłą kontrolą konserwatora zabytków, bez zgody którego nawet najbardziej racjonalne prace renowacyjne czy modernizacyjne nie mogą zostać przeprowadzone. W artykule omawiamy, jak przeprowadzić prace budowlane na obiektach zabytkowych?
Obiekty zabytkowe
Kwestią prowadzenia robót budowlanych przy obiekcie budowlanym wpisanym do rejestru zabytków lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków zajmuje się przepis 39. Prawa budowlanego. Nie definiuje on jednak znaczenia pojęcia „obiekt zabytkowy”. Aby więc odpowiedzieć na pytanie, czym są owe obiekty uznawane za zabytkowe, należy sięgnąć do ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. W jej art. 6 wskazano, iż ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania:
- zabytki nieruchome będące w szczególności:
- krajobrazami kulturowymi;
- układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi;
- dziełami architektury i budownictwa;
- dziełami budownictwa obronnego;
- obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi;
- cmentarzami;
- parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni;
- miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji;
- zabytki archeologiczne będące w szczególności:
- pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa;
- cmentarzyskami;
- kurhanami;
- reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej.
Prace budowlane na obiektach zabytkowych
Prowadzenie robót budowlanych przy obiekcie wpisanym do rejestru zabytków lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków wymaga, aby – przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę – inwestor uzyskał pozwolenie na prowadzenie takich robót. Pozwolenie wydawane jest przez właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków. Od jego decyzji służy odwołanie do Ministra Kultury – Generalnego Konserwatora Zabytków.
Wojewódzki konserwator zabytków jest władny podejmować decyzję odnośnie prac budowlanych jedynie w sferze budowy, renowacji czy modernizacji. Nie ma natomiast kompetencji do wydawania decyzji w kwestii rozbiórki obiektu wpisanego do rejestru zabytków. Podjęcie takich prac możliwe jest dopiero po uzyskaniu decyzji Generalnego Konserwatora Zabytków, działającego w imieniu ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Wynika to z faktu, że decyzja zezwalająca na rozbiórkę wiąże się nierozerwalnie z czynnością wykreślenia danego obiektu z rejestru zabytków. Skreślenie z rejestru zabytków przesądza o tym, że obiekt przestaje być zabytkiem w rozumieniu prawa, co z kolei otwiera drogę do ubiegania się o pozwolenie na rozbiórkę na zasadach ogólnych określonych w Prawie budowlanym. W przypadku decyzji w przedmiocie rozbiórki istnieje możliwość „odwołania”, jednak w związku z tym, iż nie istnieje organ nadrzędny nad Generalnym Konserwatorem Zabytków, toteż zamiast odwołania złożyć należy wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy.
Zastosowanie przepisów do gminnej ewidencji zabytków
Odrębnym postępowaniem związanym z omawianą materią jest procedura stosowana do obiektów niewpisanych do rejestru zabytków, lecz objętych ochroną wynikającą z wpisu do gminnej ewidencji zabytków. Zgodnie z art. 22 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami gminną ewidencję prowadzi wójt, burmistrz bądź prezydent miasta w formie zbioru kart adresowych zabytków z terenu gminy. Obejmuje ona wszystkie zabytki nieruchome (tj. nieruchomości) występujące na obszarze danej gminy, zarówno te wpisane do rejestru zabytków, jak i niewpisane do niego, ale znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków lub wyznaczone przez wójta, burmistrza lub prezydenta w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.
Pozwolenie na dokonanie prac budowlanych (dotyczy to także prac rozbiórkowych) w stosunku do obiektów wpisanych do ewidencji, lecz nieumieszczonych w rejestrze zabytków, wydaje właściwy organ administracji architektoniczno-budowlanej w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków (w przypadku obiektów, które znajdują się zarówno w rejestrze, jak i ewidencji, zastosowanie ma procedura opisana w poprzednim akapicie). Uzgodnienie jest określeniem procesu – współdziałania organów, gdzie jeden z nich, tj. organ architektoniczno-budowlany, prowadzi postępowanie główne, a drugi, tj. konserwator zabytków, postępowanie subsydiarne (pomocnicze). Aby uzgodnienie to mogło dojść do skutku, oba wskazane postępowania muszą zakończyć się pozytywnie, czyli oba organy muszą wydać orzeczenie o zezwoleniu na przeprowadzenie prac budowlanych, przy czym organ budowlany wydaje decyzję administracyjną, zaś konserwator – postanowienie. Tak skonstruowany przepis oznacza, że nawet przychylenie się organów architektoniczno-budowlanych do wniosku może zostać zniweczone, jeżeli wojewódzki konserwator zabytków nie wyda zgody.
Jak działa wojewódzki konserwator zabytków
Jak zostało wskazane, wojewódzki konserwator zabytków jest organem kompetentnym zarówno wobec obiektów wpisanych do rejestru zabytków, jak też gminnej ewidencji zabytków. Wniosek w przedmiocie pozwolenia na wykonanie prac budowlanych konserwator zabytków ma obowiązek rozpoznać w terminie 30 dni od dnia jego doręczenia. Należy jednak wskazać, że nie chodzi o doręczenie samego pisma od inwestora, a doręczenie wniosku wraz aktami sprawy od organu budowlanego. Niezajęcie stanowiska we wskazanym terminie uznaje się jako brak zastrzeżeń do przedstawionych we wniosku rozwiązań projektowych. Wskazuje się, że w omawianym wypadku ustawodawca zastosował swoistą fikcję prawną w postaci domniemania zgody konserwatora zabytków w przypadku, gdy ten nie wyrazi żadnego stanowiska w terminie lub wyrazi, lecz z uchybieniem terminu.
Wniosek o prowadzenie prac budowlanych
Z oczywistych względów, aby otrzymać pozwolenie na przeprowadzenie robót budowlanych
przy obiekcie budowlanym wpisanym do rejestru zabytków lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków inwestor jest zobowiązany do złożenia wniosku. Kwestie związane z treścią wniosku, czy też właściwością organu, określa Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 14 października 2015 roku w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych i poszukiwań zabytków. Zgodnie z § 2 rozporządzenia pismo należy złożyć do wojewódzkiego konserwatora zabytków właściwego dla miejsca położenia zabytku. Z kolei zgodnie z § 4 wniosek powinien zawierać co najmniej:
imię, nazwisko i adres lub nazwę, siedzibę i adres wnioskodawcy;
wskazanie zabytku, z uwzględnieniem miejsca jego położenia;
wskazanie przewidywanego terminu rozpoczęcia i zakończenia robót budowlanych;
imię, nazwisko i adres osoby kierującej robotami budowlanymi i osoby wykonującej nadzór inwestorski albo oświadczenie, że osoby te zostaną wyłonione w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego.
Do wniosku musi zostać dołączony także szereg dokumentów, takich jak:
- projekt budowlany albo część projektu budowlanego w zakresie niezbędnym do oceny wpływu planowanych robót budowlanych na zabytek;
- dokumenty potwierdzające posiadanie przez osobę:
- kierującą robotami budowlanymi – kwalifikacji do kierowania tymi robotami;
- wykonującą nadzór inwestorski – kwalifikacji do wykonywania nadzoru inwestorskiego – w przypadku gdy osoby te nie będą wyłaniane w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego;
- dokument potwierdzający posiadanie przez wnioskodawcę tytułu prawnego do korzystania z zabytku, uprawniającego do występowania z tym wnioskiem, albo oświadczenie wnioskodawcy o posiadaniu tego tytułu.
Prace budowlane prowadzone przy obiektach zabytkowych – podsumowanie
Pomyślność przeprowadzenia prac budowlanych wobec obiektów zabytkowych lub na terenach przy takich obiektach zależy nie tylko od organów administracji architektoniczno-budowlanej, ale również od wojewódzkiego konserwatora zabytków. To właśnie jego decyzja ma wpływ na ostateczny wynik sprawy. Nawet jeżeli organy budowlane uznają, że nie ma przeciwwskazań technicznych i formalnych co do prowadzenia budowy, to negatywne orzeczenie wydane przez konserwatora może uniemożliwić całą procedurę.
