Praktyki ograniczające konkurencję – jakie działania są zakazane?

Praktyki ograniczające konkurencję, w tym porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym oraz działań stanowiących nadużywanie pozycji dominującej według przepisów prawa są niedozwolone. Jakie działania mogą zostać uznane za zakazane? Jakie okoliczności powodują zwolnienie z zakazu? Dowiesz się z poniższego artykułu!

Praktyki ograniczające konkurencję a porozumienia

Zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym, polegające w szczególności na:

• ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów;
• ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji lub zbytu oraz postępu technicznego lub inwestycji;
• podziale rynków zbytu lub zakupu;
• stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji;
• uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy;
• ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem;
• uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub przez tych przedsiębiorców i przedsiębiorcę będącego organizatorem przetargu warunków składanych ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny.

Jako przykład można wskazać porozumienie ograniczające konkurencję, którego dotyczy wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 29 lipca 2022 roku, XVII AmA 29/21, zgodnie z którym: „Naruszenia zakazu porozumień, […], których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym polegających m.in. na uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu warunków składanych ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny, uznać trzeba, że przyczyny zbiegu działań powódki i zainteresowanego w czterech objętych sporem przetargach były skutkiem świadomego podjęcia przez nich bezprawnych czynności. Modus operandi polegać ma na nieskładaniu kompletnych ofert, a po otwarciu wszystkich ofert, gdy okazywało się, że „sąsiadują” one ze sobą w rankingu (vide tabele w decyzji), wtedy korzystniejsza dla zamawiającego (organizatora przetargu) oferta, pochodząca zawsze od zainteresowanego, nie była uzupełniana, co prowadziło do jej odrzucenia. Natomiast braki formalne oferty drugiej w kolejności, były uzupełniane poprawnie i nadal „liczyła się w grze” [...]”.

Zakazu porozumień nie stosuje się do porozumień zawieranych między:

• konkurentami – jeżeli ich łączny udział w rynku właściwym, którego dotyczy porozumienie, nie przekracza 5%;
• przedsiębiorcami, którzy nie są konkurentami – jeżeli udział żadnego z nich w rynku właściwym, którego dotyczy porozumienie, nie przekracza 10%.

Zakazu nie stosuje się do porozumień, które jednocześnie:

• przyczyniają się do polepszenia produkcji, dystrybucji towarów lub do postępu technicznego lub gospodarczego;
• zapewniają nabywcy lub użytkownikowi odpowiednią część wynikających z porozumień korzyści;
• nie nakładają na zainteresowanych przedsiębiorców ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągnięcia tych celów;
• nie stwarzają tym przedsiębiorcom możliwości wyeliminowania konkurencji na rynku właściwym w zakresie znacznej części określonych towarów.

Praktyki ograniczające konkurencję a nadużywanie pozycji dominującej

Zakazane jest nadużywanie pozycji dominującej na rynku właściwym przez jednego lub kilku przedsiębiorców. Nadużywanie pozycji dominującej polega w szczególności na:

• bezpośrednim lub pośrednim narzucaniu nieuczciwych cen, w tym cen nadmiernie wygórowanych albo rażąco niskich, odległych terminów płatności lub innych warunków zakupu albo sprzedaży towarów;
• ograniczeniu produkcji, zbytu lub postępu technicznego ze szkodą dla kontrahentów lub konsumentów;
• stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji;
• uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy;
• przeciwdziałaniu ukształtowania się warunków niezbędnych do powstania bądź rozwoju konkurencji;
• narzucaniu przez przedsiębiorcę uciążliwych warunków umów, przynoszących mu nieuzasadnione korzyści;
• podziale rynku według kryteriów terytorialnych, asortymentowych lub podmiotowych.

Czynności prawne będące przejawem nadużywania pozycji dominującej są w całości lub w odpowiedniej części nieważne.

Praktyki ograniczające konkurencję - postępowanie

Praktyki ograniczające konkurencję zostają uznane w drodze wydania decyzji przez Prezesa Urzędu, jeżeli stwierdzi naruszenie zakazów praktyk ograniczających konkurencję określonych w przepisach polskich lub traktatach unijnych.

Prezes Urzędu może w decyzji nakazać – w celu zaniechania stosowania praktyki lub usunięcia jej skutków – zastosowanie środków polegających w szczególności na:

• udzieleniu licencji praw własności intelektualnej na niedyskryminacyjnych warunkach;
• umożliwieniu dostępu do określonej infrastruktury na niedyskryminacyjnych warunkach;
• zmianie umowy;
• zapewnieniu innym podmiotom dostawy określonych produktów lub świadczenia określonych usług na niedyskryminacyjnych warunkach.

W przypadku gdy środki te mogłyby okazać się nieskuteczne albo skuteczne, lecz bardziej uciążliwe dla przedsiębiorcy, Prezes Urzędu może w decyzji nakazać zastosowanie środka polegającego na powierzeniu wykonywania określonej działalności gospodarczej, w tym wykonywania jej na różnych szczeblach obrotu, poszczególnym podmiotom w ramach grupy kapitałowej lub odrębnym jednostkom organizacyjnym w ramach struktury przedsiębiorcy.

Przed wydaniem decyzji nakazującej zastosowanie środków Prezes Urzędu informuje przedsiębiorcę o takim zamiarze. Przedsiębiorca może przedstawić stanowisko do planowanych środków w terminie 14 dni od dnia doręczenia informacji. Środki powinny być proporcjonalne do wagi i rodzaju naruszenia i konieczne do jego zakończenia lub usunięcia jego skutków.

W decyzji Prezes Urzędu może określić termin realizacji środków, uwzględniając wagę i rodzaj naruszenia oraz zastosowany środek.

W przypadku nakazania zastosowania środków Prezes Urzędu w decyzji nakłada na przedsiębiorcę obowiązek składania w wyznaczonym terminie informacji o stopniu ich realizacji.

Jeżeli w toku postępowania antymonopolowego zostanie uprawdopodobnione – na podstawie okoliczności sprawy, informacji zawartych w zawiadomieniu lub będących podstawą wszczęcia postępowania – że zostały naruszone zakazy praktyk ograniczających konkurencję, a przedsiębiorca, któremu jest to zarzucane, zobowiąże się do podjęcia lub zaniechania określonych działań w celu zakończenia naruszenia bądź usunięcia jego skutków, Prezes Urzędu może, w drodze decyzji, zobowiązać przedsiębiorcę do wykonania tych zobowiązań i określić termin ich realizacji. Prezes Urzędu nakłada również na przedsiębiorcę obowiązek składania w wyznaczonym terminie informacji o stopniu wypełnienia tych nakazów.

Warto mieć na uwadze, że zgodnie z orzecznictwem: „Udowodnienie stosowania praktyk monopolistycznych w postępowaniu sądowym przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów może nastąpić także na podstawie dowodów pośrednich, […]. Aby fakt zmowy był oceniany po rezultatach, przesłankach i całokształcie okoliczności sprawy, jeśli udowodnienie zmowy w oparciu o istnienie umowy regulującej zachowania przedsiębiorców przystępujących do przetargu będzie praktycznie niemożliwe. Sąd może zatem uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów (domniemanie faktyczne). Pod uwagę należy jednak wziąć istotną kwestię, iż istnienie antykonkurencyjnego porozumienia może zostać wywiedzione ze zbiegów okoliczności i śladów (signs/Marks), które dopiero łącznie mogą, w braku innego wiarygodnego wytłumaczenia, stanowić dowód naruszenia reguł konkurencji. Wystarczającym jest wykazanie metodyczności, planowości postępowania przedsiębiorców świadczące o realizacji uzgodnień, które nie może być uzasadniane inaczej jak istnieniem zmowy przetargowej” [Wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 30 grudnia 2019 roku, XVII AmA 50/16].