Przeniesienie działalności na małżonka - skutki podatkowe

Jednoosobowa działalność gospodarcza jest obecnie najpopularniejszą formą prowadzenia biznesu. Własna firma ma wiele zalet, ale czasem z różnych powodów, przedsiębiorca musi rozważyć jej likwidację lub przekształcenie. Przedsiębiorstwo może zostać zbyte lub przeniesione na rzecz innej osoby, na przykład na rzecz małżonka. W niniejszym artykule wyjaśnimy jak prawidłowo przeprowadzić przeniesienie działalności na małżonka.

Przeniesienie działalności na małżonka - czym jest przedsiębiorstwo?

Niewiele osób zakładając i prowadząc przedsiębiorstwo zastanawia się nad tym, czym tak naprawdę jest, choć zagadnienie to ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia funkcjonowania firmy i jej ewentualnego zbycia. Definicja przedsiębiorstwa została zawarta w przepisach Kodeksu cywilnego, zgodnie z którymi przedsiębiorstwo należy rozumieć jako zorganizowany zespół składników niematerialnych (np. tzw. know how) oraz składników materialnych (np. niezbędny do prowadzenia firmy sprzęt czy nieruchomość), który jako całość służy do prowadzenia działalności gospodarczej.

W przedstawionym poniżej wyliczeniu Kodeks cywilny wskazuje, co w szczególności wchodzi w skład przedsiębiorstwa. Wyliczenie to ma charakter jedynie przykładowy, albowiem o rzeczywistym stanie przedsiębiorstwa będzie decydowała jego specyfika i okoliczności sprawy.

Przepis art. 55(1) Kodeksu cywilnego
„Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych, przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności:

Przedsiębiorstwo może być zbyte. Czynność prawna, która przenosi przedsiębiorstwo, może mieć zarówno charakter odpłatny (np. sprzedaż), jak i charakter nieodpłatny (np. darowizna). Do stron należy wybór rodzaju czynności, która będzie skutkowała przeniesieniem działalności gospodarczej z jej pierwotnego właściciela na rzecz innej osoby. 

Jak wygląda przeniesienie działalności na małżonka?

Małżonkowie przygotowujący się do przeniesienia działalności gospodarczej, muszą pamiętać o kryteriach, które są wymagane dla skutecznego zbycia firmy. Najważniejszym z nich jest zachowanie zorganizowanego charakteru przenoszonego przedsiębiorstwa.

Przepis art. 55(2) Kodeksu cywilnego
„Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych”.

Jak wskazano powyżej, czynność prawna przenosząca przedsiębiorstwo, obejmuje co do zasady wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa. Przeniesienie działalności na małżonka obejmujące wyłącznie jeden lub kilka składników przedsiębiorstwa (np. darowizna na rzecz małżonka nieruchomości służącej do wykonywania działalności), nie będzie miało charakteru zbycia przedsiębiorstwa.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2009 roku (sygn. I CSK 703/09)
„Przyjmuje się, że jakkolwiek strony - w świetle art. 552 k.c. - mają pozostawioną swobodę co do tego, jakie elementy tworzące pojęcie przedsiębiorstwa objąć przedmiotem czynności prawnej, to swoboda w wyłączeniu poszczególnych składników nie może iść tak daleko, aby zakres wyłączeń przekreślił istotę przedsiębiorstwa (art. 591 k.c.). Dlatego też zbycie przedsiębiorstwa powinno obejmować co najmniej te składniki, które determinują funkcje spełniane przez przedsiębiorstwo (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2000 r., I CKN 850/98, nie publ.). Wskazuje się, że zorganizowana cześć przedsiębiorstwa stanowi część przedsiębiorstwa wyodrębnioną pod względem organizacyjnym i tworzącą kompleks składników o charakterze materialnym i niematerialnym powiązanych ze sobą w sposób funkcjonalny (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2008 r., akt III CZP 45/08, OSNC 2009, nr 7-8, poz. 97). Podkreśla się przy tym, że czynnikiem "konstytuującym" przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym (art. 551 k.c.) jest występowanie elementu organizacji oraz funkcjonalnego powiązania różnorodnych jego składników umożliwiających traktowanie przedsiębiorstwa jako pewnej całości” (zob. wyrok Sądu najwyższego z dnia 3 grudnia 2009 roku, II CSK 215/09, nie publ.).

Małżonkowie zamierzający dokonać przeniesienia działalności gospodarczej na jednego z nich, muszą mieć również na uwadze charakter ustroju majątkowego obowiązującego w ich związku. Jeśli pomiędzy małżonkami obowiązuje ustrój wspólności majątkowej i przedsiębiorstwo zostało założone w czasie trwania małżeństwa, wówczas wchodzi ono w skład majątku wspólnego. Przeniesienie działalności na małżonka, możliwe z punktu widzenia przepisów prawa, nie może w żaden sposób prowadzić do dokonania podziału majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1991 roku (sygn. III CZP 76/90).

Jak przeprowadzić przeniesienie działalności na małżonka?

Przekazanie działalności gospodarczej na rzecz małżonka (albo innej osoby trzeciej), następuje w trzech kolejnych etapach:

1. Małżonek, który zamierza przejąć prowadzenie przedsiębiorstwa, musi zarejestrować jednoosobową działalność gospodarczą. Rejestracja działalności powinna nastąpić przed jej przeniesieniem. Rejestracja następuje poprzez złożenie wniosku o wpis działalności w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Złożenie wniosku o wpis w CEIDG, jest równoznaczne ze złożeniem wniosku o nadanie numeru Regon, rejestrację w ZUS i US, przy czym przyszły przedsiębiorca, jeśli wymaga tego charakter prowadzonej przez niego działalności, musi złożyć również zgłoszenie rejestracyjne VAT.

2. W drugim etapie małżonkowie winni dokonać zbycia przedsiębiorstwa. Zbycie przedsiębiorstwa, jak wskazano powyżej, może nastąpić w formie dowolnie obranej przez strony. W przypadku małżonków najczęstszym sposobem przekazania przedsiębiorstwa będzie darowizna. Strony czynności powinny pamiętać, że zgodnie z treścią przepisu art. 75(1) Kodeksu cywilnego, wymaga się zachowania formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi – jeżeli jednak w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość, czynność zbycia przedsiębiorstwa, będzie musiała zostać dokonana w formie aktu notarialnego (w odniesieniu do innych form zbycia przedsiębiorstwa por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 6 maja 1997 roku (sygn. I ACa 90/97). 

3. Po przeniesieniu działalności na małżonka, małżonek, który był jej pierwotnym właścicielem, musi podjąć decyzję dotyczącą dalszego prowadzenia działalności. Przeniesienie firmy z samej swojej istoty nie powoduje automatycznej utraty statusu przedsiębiorcy, nie pociąga za sobą również wyrejestrowania z CEIDG, ani nie ustania obowiązków podatkowych, czy obowiązków względem ZUS. Pierwotny właściciel przedsiębiorstwa może zadecydować o zakończeniu działalności lub zmianie profilu prowadzonego biznesu.

Przeniesienie działalności na małżonka - skutki podatkowe

Jak wskazano powyżej, w przypadku przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków, przeniesienie działalności prowadzonej przez jednego z nich na rzecz drugiego małżonka ma specyficzny charakter. Z tego powodu przeniesienie działalności nie będzie co do zasady stanowiło sprzedaży, albowiem każdy z małżonków jest – z uwagi na treść przepisów o współwłasności łącznej – niejako współwłaścicielem całości składników majątkowych, wchodzących w skład majątku małżonków.

Przeniesienie przedsiębiorstwa jest czynnością prawnie obojętną z punktu widzenia przepisów ustawy o podatku od towarów i usług. Warto zaznaczyć, że jeśli przeniesieniu podlega tylko kilka składników wchodzących w skład przedsiębiorstwa, a nie całe przedsiębiorstwo, wówczas czynność ta podlega opodatkowaniu podatkiem VAT jako dostawa towarów.

Darowizna przedsiębiorstwa nie będzie podlegała opodatkowaniem podatkiem od spadku i darowizn, z uwagi na bliską więź pomiędzy stronami czynności. 

Również z punktu widzenia podatku dochodowego od osób fizycznych przeniesienie działalności nie wywoła żadnych skutków – w myśl przepisów ustawy o PIT, świadczenia otrzymane od osób zaliczanych do I i II grupy podatkowej, są wolne od opodatkowania podatkiem dochodowym, a po żadnej ze stron czynności nie powstanie przychód.