Z racji powszechnej dostępności szczepionek na SARS-CoV-2 oraz obawy pracodawców przed kolejną falą zakażeń mogącą ponownie zdestabilizować prowadzoną działalność gospodarczą – coraz częściej pracodawcy zastanawiają się nad możliwością wpływania na decyzję pracowników dotyczącą szczepienia. Czy przymuszenie pracownika do szczepienia przeciwko COVID jest zgodne z przepisami? Dowiesz się z poniższego artykułu!
Stan prawny i problemy interpretacyjne
Zgodnie z art. 222(1) Kodeksu pracy w razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca stosuje wszelkie dostępne środki eliminujące narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe – ograniczające stopień tego narażenia przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Z kolei zgodnie z art. 20 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi w celu zapobiegania szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych wśród pracowników narażonych na działanie biologicznych czynników chorobotwórczych przeprowadza się zalecane szczepienia ochronne wymagane przy wykonywaniu czynności zawodowych.
Pracodawca lub zlecający wykonanie prac ma obowiązek poinformować pracownika lub osobę mającą wykonywać pracę, narażonych na działanie biologicznych czynników chorobotwórczych, przed podjęciem czynności zawodowych o rodzaju zalecanego szczepienia ochronnego wymaganego przy wykonywaniu czynności zawodowych.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki przesądza, że SARS-COV-2 stanowi biologiczny czynnik chorobotwórczy w pracy (3 stopnia).
Powyższe nie daje jednak jasnej odpowiedzi na pytanie, czy pracodawca może przymusić pracownika do zaszczepienia na COVID bądź stosować inne środki motywujące lub dyscyplinujące celem przekonania pracownika do szczepienia.
Przymuszenie pracownika do szczepienia przeciwko COVID – wybrane stanowiska
Warto natomiast zwrócić uwagę na stanowisko orzecznictwa, zgodnie z którym:
- „Aby uznać daną pracę za narażającą pracowników na działanie czynników biologicznych nie wystarcza domniemanie czy uprawdopodobnienie takiego działania, ale musi ono zostać potwierdzone” (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 9 sierpnia 2018 roku, III SA/Kr 630/18);
- „[…] pracodawca ma obowiązek zastosowania wszelkich dostępnych środków organizacyjnych i technicznych w celu ochrony zdrowia pracowników […] przed zakażeniem chorobą zakaźną” (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Białymstoku z 30 stycznia 2020 roku, II SA/Bk 869/19);
- „[…] nie można zgodzić się ze stanowiskiem skarżącego zawartym w skardze (a także w odwołaniu), że skoro ustawodawca nie ujął szczepień przeciw odrze w przepisie szczegółowym dotyczącym pracowników służby zdrowia, to nakazywanie ich przeprowadzenia nie ma legalnej podstawy prawnej. W ocenie sądu wykaz szczepień wymienionych w załączniku do cyt. wyżej rozporządzenia RM nie ma charakteru zamkniętego, albowiem, jak wynika wprost z treści tego wykazu są to szczepienia ochronne zalecane. Stąd też w przypadku, gdy pracownicy służby zdrowia podejmują czynności, o których mowa w pkt 11 załącznika do rozporządzenia RM z 3 stycznia 2012 roku, przy wykonywaniu których narażeni są na działanie biologicznego czynnika chorobotwórczego mogącego wywołać chorobę zakaźną, to nie można stwierdzić, że realizacja obowiązków wynikających z art. 236 i art. 209 § 1 KP dotyczy wyłącznie grup zawodowych wymienionych enumeratywnie w pkt 11 tego załącznika” (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 30 stycznia 2020 roku, II SA/Bk 869/19);
- „[…] szczepienia są jednym z najbardziej efektywnych sposobów przeciwdziałania chorobom zakaźnym, a ich stosowanie w przeciwdziałaniu takim chorobom nie może być zastąpione innymi środkami ochrony. Personel medyczny, ze względu na kontakt z osobami potencjalnie chorymi należy do grupy zwiększonego ryzyka zachorowania na choroby, którym można zapobiegać właśnie poprzez szczepienia. Taka metoda profilaktyki chorób zakaźnych, na co prawidłowo wskazał PPWIS w swoim rozstrzygnięciu, chroni nie tylko samych pracowników medycznych, ale także zmniejsza ryzyko rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych wśród innych pracowników ochrony zdrowia, pacjentów i ich rodzin. Ponadto, co również prawidłowo wyjaśniły organy inspektoratu sanitarnego, zachorowanie pracownika medycznego na chorobę zakaźną nawet o łagodnym przebiegu klinicznym może skutkować przeniesieniem zakażenia na pacjentów, na przykład z upośledzoną odpornością, prowadząc do wystąpienia u nich ciężkich, zagrażających życiu objawów zarówno w przebiegu samej choroby, jak i jej późniejszych powikłań. Odpowiednio dobrane programy szczepień pracowników ochrony zdrowia stanowią więc zasadniczy element profilaktyki i kontroli zakażeń szerzących się w placówkach ochrony zdrowia” (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego Białymstoku z 30 stycznia 2020 roku, II SA/Bk 869/19).
Pomimo jednoznacznie pozytywnego stanowiska orzecznictwa w przedmiocie wprowadzania programów profilaktyki szczepiennej wśród pracowników judykatura wskazuje jasno, że: „[…] nikt nie ma prawa zmusić pracownika do ochrony swojego zdrowia poprzez szczepienia profilaktyczne i pracownik ma prawo odmówić poddania się takim szczepieniom” (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 30 stycznia 2020 roku, II SA/Bk 869/19).
Z drugiej natomiast strony orzecznictwo wskazuje, że: „[…] w takiej sytuacji, […] odpowiedzialność za ewentualne zachorowanie spada na pracownika, który powinien liczyć się z tym, że w przypadku zachorowania np. na chorobę zawodową, zostanie pozbawiony wszelkich świadczeń odszkodowawczych – zgodnie z art. 21 ust. 1 Ustawy z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1205 ze zm.)” (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 30 stycznia 2020 roku, II SA/Bk 869/19).
Pracownik jest uprawniony do odmowy przyjęcia szczepionki. Zdaniem orzecznictwa jednak, jeżeli szczepienie jest niezbędne do przeciwdziałania chorobom zawodowym (np. szczepienie na odrę wśród personelu medycznego szpitala zakaźnego, w którym pojawiły się przypadki zachorowania na odrę) – skutkiem odmowy zaszczepienia się może być pozbawienie możliwości uzyskania świadczeń odszkodowawczych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Tym niemniej, taka linia orzecznicza nie została jak dotąd jednoznacznie potwierdzona jako właściwa również w odniesieniu do SARS-CoV-2.
