Aby określić aktualną kondycję finansową przedsiębiorstwa, można stosować różne narzędzia. Jednym z najpopularniejszych sposobów na dokonanie oceny sytuacji materialnej firmy jest sporządzanie rachunku zysków i strat. Czym dokładnie jest rachunek zysków i strat oraz jakie informacje uzyskujemy dzięki jego przygotowaniu? Na te i wiele innych pytań odpowiadamy w poniższym poradniku.
Rachunek zysków i strat - najważniejsze informacje
Rachunek zysków i strat zamiennie określa się jako rachunek wyników. Oprócz bilansu jest to najważniejsza część każdego sprawozdania finansowego, które musi przygotować każda jednostka gospodarcza. Bilans zysków i strat to zestawienie operacji finansowych realizowanych w danym okresie - najczęściej 12 miesięcy.
W rachunku zysków i strat zestawia się przychody pochodzące z różnych rodzajów prowadzonej działalności oraz związanych z tym kosztów. Podczas sporządzania rachunku zysków i strat należy koniecznie kierować się zasadą współmierności. Gdy obliczy się różnicę między przychodami i kosztami, otrzymujemy dokładny obraz aktualnego wyniku finansowego danego podmiotu gospodarczego. Może to być zysk lub strata brutto. Uzyskany wynik brutto trzeba jeszcze zmodyfikować o obciążenia obowiązkowe, takie jak podatek dochodowy. Wówczas uzyskujemy pełny wynik finansowy netto danej firmy w określonym czasie.
Wszystkie podstawowe regulacje prawne dotyczące rachunku zysków i strat są zawarte w ustawie o rachunkowości.
Kto musi przygotowywać rachunek zysków i strat?
Obowiązek sporządzania rachunku zysków i strat dotyczy:
spółek handlowych osobowych i kapitałowych - w tym także organizacji,
innych osób prawnych (nie dotyczy Skarbu Państwa),
osób fizycznych, spółek jawnych należących do osób fizycznych i spółek partnerskich w przypadku, gdy ich przychody netto z tytułu sprzedaży w ostatnim roku obrotowym wynosiły minimum 1 200 000 euro,
jednostek organizacyjnych, które nie posiadają osobowości prawnej (nie dotyczy handlowych spółek osobowych oraz spółek cywilnych),
przedstawicielstw i oddziałów firm zagranicznych działających na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej.
Sposoby sporządzania rachunku zysków i strat w Polsce
Polskie prawo dopuszcza przygotowywanie rachunku zysków i strat w dwóch formach: kalkulacyjnej lub porównawczej. Każda z nich zakłada sporządzanie rachunku za pomocą metody drobinkowej.
Polega ona na tym, że przy każdym analizowanym rodzaju przychodu odejmuje się koszt tego samego rodzaju. Zgodnie z ustawą o rachunkowości, każdy podmiot gospodarczy może samodzielnie zdecydować, czy sporządza rachunek zysków i strat w formie porównawczej czy kalkulacyjnej.
Podstawowe zasady przygotowywania rachunku zysków i strat
Stosowne przepisy prawne nakładają na podmioty gospodarcze szereg obowiązków w zakresie sporządzania rachunku zysków i strat. Podstawową zasadą jest współmierność kosztów i przychodów. Mówi ona, że na wynik finansowy w konkretnym okresie wpływają osiągane przychody oraz koszty, które poniesiono w celu ich uzyskania.
Wskazana zasada mówi, że wszystkie koszty, które nie wynikają z osiągniętych przychodów w danym okresie, nie mogą być ujęte w rachunku zysków i strat. Takim kosztem nie może być na przykład opłata uiszczona za usługi, które będą świadczone dopiero w kolejnym roku.
Druga zasada sporządzania rachunku zysków i strat to zasada memoriału. Mówi ona, że w sprawozdaniach finansowych muszą być uwzględniane wszystkie operacje gospodarcze realizowane w analizowanym okresie. To, czy zostały one już opłacone, czy nie, nie ma w tym przypadku żadnego znaczenia.
Rachunek zysków i strat - wariant kalkulacyjny
Zgodnie z ustawą o rachunkowości, wszystkie koszty poczynione przez dany podmiot gospodarczy muszą być pogrupowane pod względem miejsc ich powstania. Podstawą jest tutaj kalkulacyjny układ kosztów. Wyróżnia się tutaj elementy takie jak przychody netto ze sprzedaży produktów, koszty sprzedanych produktów, koszt wytworzenia sprzedanych produktów, koszty ogólnego zarządu i inne.
Produkcja podstawowa oznacza wszystkie koszty, które bezpośrednio wynikają z realizacji procesu produkcyjnego. Koszty wydziałowe to określenie dla pośrednich kosztów produkcji. Koszty ogólnego zarządu to wszystkie koszty opłacenia zarządu i administracji danego podmiotu gospodarczego. Koszty sprzedaży wynikają z kosztów transportu, dystrybucji itp.
Wariant kalkulacyjny zakłada, że koszty wytworzenia są ustalane w oparciu o koszt wynikający ze sprzedaży produktów. Do tego dolicza się koszty sprzedaży i ogólnego zarządu.
Schemat budowy rachunku zysków i strat według wariantu kalkulacyjnego przedstawia się następująco:
"A. Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów, w tym:– od jednostek powiązanych
I. Przychody netto ze sprzedaży produktów
II. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów
B. Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów, w tym:– jednostkom powiązanym
I. Koszt wytworzenia sprzedanych produktów
II. Wartość sprzedanych towarów i materiałów
C. Zysk (strata) brutto ze sprzedaży (A–B)
D. Koszty sprzedaży
E. Koszty ogólnego zarządu
F. Zysk (strata) ze sprzedaży (C–D–E)
G. Pozostałe przychody operacyjne
I. Zysk z tytułu rozchodu niefinansowych aktywów trwałych
II. Dotacje
III. Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych
IV. Inne przychody operacyjne
H. Pozostałe koszty operacyjne
I. Strata z tytułu rozchodu niefinansowych aktywów trwałych
II. Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych
III. Inne koszty operacyjne
I. Zysk (strata) z działalności operacyjnej (F+G–H)
J. Przychody finansowe
I. Dywidendy i udziały w zyskach, w tym:
a) od jednostek powiązanych, w tym: – w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale
b) od jednostek pozostałych, w tym: – w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale
II. Odsetki, w tym:– od jednostek powiązanych
III. Zysk z tytułu rozchodu aktywów finansowych, w tym:– w jednostkach powiązanych
IV. Aktualizacja wartości aktywów finansowych
V. Inne
K. Koszty finansowe
I. Odsetki, w tym:– dla jednostek powiązanych
II. Strata z tytułu rozchodu aktywów finansowych, w tym:– w jednostkach powiązanych
III. Aktualizacja wartości aktywów finansowych
IV. Inne
L. Zysk (strata) brutto (I+J–K)
M. Podatek dochodowy
N. Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty)
O. Zysk (strata) netto (L–M–N)"
Rachunek zysków i strat - wariant porównawczy
W wariancie porównawczym dzieli się koszty pod względem miejsc ich rodzajów uwzględniając rodzajowy układ kosztów. Wyróżnia się tutaj elementy takie jak wynagrodzenia, usługi obce, podatki i opłaty, ubezpieczenia społeczne, zużycie materiałów i energii, przychody netto, amortyzacja i inne. Oto wykaz elementów rachunku zysków i strat według wariantu porównawczego:
A. Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi, w tym:– od jednostek powiązanych
I. Przychody netto ze sprzedaży produktów
II. Zmiana stanu produktów (zwiększenie – wartość dodatnia, zmniejszenie – wartość ujemna)
III. Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki
IV. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów
B. Koszty działalności operacyjnej
I. Amortyzacja
II. Zużycie materiałów i energii
III. Usługi obce
IV. Podatki i opłaty, w tym:– podatek akcyzowy
V. Wynagrodzenia
VI. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, w tym:– emerytalne
VII. Pozostałe koszty rodzajowe
VIII. Wartość sprzedanych towarów i materiałów
C. Zysk (strata) ze sprzedaży (A–B)
D. Pozostałe przychody operacyjne
I. Zysk z tytułu rozchodu niefinansowych aktywów trwałych
II. Dotacje
III. Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych
IV. Inne przychody operacyjne
E. Pozostałe koszty operacyjne
I. Strata z tytułu rozchodu niefinansowych aktywów trwałych
II. Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych
III. Inne koszty operacyjne
F. Zysk (strata) z działalności operacyjnej (C+D–E)
G. Przychody finansowe
I. Dywidendy i udziały w zyskach, w tym:
a) od jednostek powiązanych, w tym:– w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale
b) od jednostek pozostałych, w tym:– w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale
II. Odsetki, w tym: – od jednostek powiązanych
III. Zysk z tytułu rozchodu aktywów finansowych, w tym: – w jednostkach powiązanych
IV. Aktualizacja wartości aktywów finansowych
V. Inne
H. Koszty finansowe
I. Odsetki, w tym:– dla jednostek powiązanych
II. Strata z tytułu rozchodu aktywów finansowych, w tym:– w jednostkach powiązanych
III. Aktualizacja wartości aktywów finansowych
IV. Inne
I. Zysk (strata) brutto (F+G–H)
J. Podatek dochodowy
K. Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty)
L. Zysk (strata) netto (I–J–K)"
Korzyści wynikające z analizowania sytuacji materialnej przedsiębiorstwa
Właściwa analiza sytuacji materialnej przedsiębiorstwa może przynieść wiele korzyści. Przede wszystkim, właściciel uzyskuje pełen obraz na temat przychodów i kosztów firmy, dlatego łatwiej jest mu podejmować decyzje dotyczące ewentualnych inwestycji, wzrostu wynagrodzeń oraz prowadzić politykę cenową. Specjaliści podkreślają, że rachunek zysków i strat to jeden z najlepszych mierników oceny działalności gospodarczej.
