Ze względu na rodzaj prowadzonej działalności, prawo Polskie rozróżnia wiele sposobów opodatkowania dochodów firm. Zdarza się, że obowiązujące przepisy narzucają przedsiębiorcy daną formę prowadzenia księgowości, najczęściej jednak bywa tak, że to sam podatnik decyduje, w jaki sposób chce się rozliczać z urzędem skarbowym. Znalezienie optymalnego rozwiązania jest kluczem do sukcesu.
Założenie działalności gospodarczej, zawsze łączy się z dokonaniem wiążących wyborów, co do struktury organizacyjno - prawnej, pod którą prowadzona będzie działalność. Do wyboru przyszłych przedsiębiorców jest indywidualna działalność gospodarcza, potocznie zwana też działalnością jednoosobową, spółka osobowa (cywilna, komandytowa, jawna, partnerska) oraz spółka kapitałowa (akcyjna i z ograniczoną odpowiedzialnością). Od tej decyzji zależy bowiem późniejsza forma opodatkowania przedsiębiorstwa.
Podstawowym obciążeniem podatkowym dla podmiotów, prowadzących działalność gospodarczą, jest podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT), podatek osobowy od osób prawnych (CIT) oraz podatek od towarów i usług, czyli podatek VAT. Oczywiście, nie są to jedyne podatki, którymi obarczani są przedsiębiorcy, ale to właśnie te trzy podatki odgrywają największa rolę w działalności gospodarczej. Z kolei, forma opodatkowania wymienionymi wyżej podatkami ściśle zależy od rodzaju, przedmiotu i rozmiaru prowadzonej działalności, wysokości osiąganych przez firmę dochodów oraz, w pewnym zakresie, od indywidualnej decyzji podatnika.
Podatek dochodowy od osób fizycznych
Co do zasady, opodatkowaniu podaniem dochodowym od osób fizycznych (PIT) podlegają dochody pochodzące z indywidualnej działalności gospodarczej oraz ze spółek osobowych. Co więcej, ustawodawca nie różnicuje źródła tych przychodów, zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych, do działalności gospodarczej zalicza się również taką działalność zarobkową wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową , albo też taką działalność, polegającą na poszukiwaniu, rozpoznawaniu i wydobywaniu kopalin ze złóż oraz na wykorzystywaniu rzeczy i wartości niematerialnych lub prawnych, która prowadzona jest w imieniu podatnika w sposób ciągły. Oznacza to, że opodatkowaniu podlegają wszystkie dochody (tj. przychody pomniejszone o koszty uzyskania tych przychodów), bez względu na sposób ich pozyskania. Przedsiębiorca decyduje natomiast w jaki sposób opodatkuje swój przychód. Do wyboru jest opodatkowanie progresywne (tzw. główna zasada opodatkowania, polegająca na opodatkowaniu według stawek progresywnych, wzrastających w zależności od wysokości osiągniętego dochodu w danym roku podatkowym) oraz opodatkowanie liniowe (według liniowej stawki podatku, wynoszącej aktualnie 19% podstawy opodatkowania).
Wyboru podatku liniowego można dokonać w terminie do 20 stycznia danego roku podatkowego poprzez złożenie właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego stosownego oświadczenia na piśmie. Jeżeli przedsiębiorca rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej w trakcie roku podatkowego, powinien złożyć stosowne oświadczenie przed dniem rozpoczęcia tej działalności, nie później jednak niż w dniu uzyskania pierwszego przychodu. Dochowanie wspomnianego terminu jest bardzo istotne dla podatnika, gdyż jego przeoczenie spowoduje konieczność podlegania ogólnym zasadom opodatkowania według stawek progresywnych. Wybór sposobu opodatkowania dokonany we wspomnianym oświadczeniu dotyczy również lat następnych, chyba że podatnik, w terminie do 20 stycznia roku podatkowego, zawiadomi w formie pisemnej właściwego naczelnika urzędu skarbowego o rezygnacji z tego sposobu opodatkowania lub złoży w tym terminie oświadczenie lub pisemny wniosek o zastosowanie form opodatkowania określonych w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym.
Ponadto, w podatku dochodowym od osób fizycznych istnieje obowiązek uiszczania do urzędu skarbowego zaliczek na poczet tego podatku. Należy tego dokonywać do 20 dnia każdego miesiąca następującego po okresie, którego zaliczka dotyczy. Ostateczne rozliczenie podatku następuje natomiast w terminie złożenia zeznania rocznego, tzw. PIT 36.
Zryczałtowany podatek od niektórych dochodów osiąganych przez osoby fizyczne
Niektórzy podatnicy, prowadzący działalność gospodarczą, mogą prowadzić rozliczenia podatkowe z urzędem skarbowym na podstawie tzw. karty podatkowej. Warunkiem objęcia podatnika opodatkowaniem w formie jest przede wszystkim złożenie stosownego wniosku do właściwego urzędu skarbowego. Musi to nastąpić nie później niż do dnia 20 stycznia danego roku kalendarzowego. Konieczne jest również wskazanie we wniosku zamiaru prowadzenia działalności gospodarczej ujętej w jednej z kategorii wskazanych w Tabeli Miesięcznych Stawek Podatku Dochodowego, stanowiącej “Załącznik do ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne”. Co istotne, podatnicy mogą być opodatkowani w formie karty podatkowej również wtedy, gdy prowadzą działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej, pod warunkiem, że łączna liczba wspólników oraz zatrudnionych pracowników nie przekracza stanu zatrudnienia określonego w Tabeli Miesięcznych Stawek Podatku Dochodowego.
Co do zasady opodatkowania, to naczelnik urzędu skarbowego wydaje decyzję, ustalającą wysokość podatku dochodowego odrębnie na każdy rok podatkowy. Jeżeli działalność jest prowadzona w formie spółki, w decyzji tej wymienia się wszystkich jej wspólników. Jeśli natomiast naczelnik urzędu skarbowego nie stwierdzi podstaw do zastosowania karty podatkowej, wówczas podatnik jest obowiązany płacić ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, jeżeli spełnia jego warunki, lub podatek dochodowy na zasadach ogólnych, czyli na podstawie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Podatek dochodowy od osób prawnych
Opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych podlegają dochody przedsiębiorców, działających w formie spółek kapitałowych oraz dochody osiągane z prowadzenia działalności gospodarczej przez spółdzielnie, fundacje i stowarzyszenia. Natomiast, dochód związany z działalnością gospodarczą danej jednostki stanowi przychód, wynikający z prowadzenia przez nią działalności gospodarczej, pomniejszony o koszty ich uzyskania. Jeżeli koszty uzyskania przychodów przekraczają sumę przychodów, występuje strata, która pomniejsza dochód uzyskany w następnych latach podatkowych. Co więcej, podatnicy podatku dochodowego od osób prawnych zobowiązani są także do uiszczania zaliczek na podatek dochodowy w wysokości różnicy pomiędzy podatkiem należnym od dochodu osiągniętego od początku roku podatkowego, a sumą zaliczek należnych za poprzednie miesiące. Musi to nastąpić do 20 dnia każdego miesiąca, za miesiąc poprzedni. Ostateczne rozliczenie podatku następuje natomiast w terminie złożenia zeznania rocznego, które musi nastąpić do końca trzeciego miesiąca następnego roku podatkowego.
Charakterystyczną cechą konstrukcji podatku dochodowego od osób prawnych jest pewne odstępstwo od kalendarzowego określania długości roku podatkowego. Podatnik może bowiem odmiennie ustalić okres dwunastu miesięcy kalendarzowych, które dla danego podmiotu stanowić będą rok podatkowy. Warunkiem jest stosowny zapis w statucie, umowie spółki albo w innym dokumencie regulującym ustrój danego podatnika oraz zawiadomienie właściwego naczelnika urzędu skarbowego.
Podatek od towarów i usług
Podatnikami podatku od towarów i usług są wszelkie podmioty, samodzielnie prowadzące działalność gospodarczą, bez względu na cel lub rezultat tej działalności. Co istotne, ustawa o VAT posługuje się bardzo szerokim pojęciem działalności gospodarczej, które obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym także podmiotów pozyskujących zasoby naturalne, rolników oraz działalność osób wykonujących wolne zawody. Ponadto, za działalność gospodarczą opodatkowaną podatkiem VAT ustawa nakazuje uznawać także czynność wykonaną jednorazowo, jeżeli okoliczności wskazują na zamiar jej wykonywania w sposób częstotliwy, oraz takie czynności, które polegają na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.
Podstawą opodatkowania podatkiem VAT jest obrót, przez co rozumie się wszelkie kwoty należne z tytułu odpłatnej dostawy towarów i odpłatnego świadczenia usług na terytorium kraju, z tytułu eksportu towarów oraz wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów, pomniejszone o kwotę należnego podatku. Podstawą opodatkowania w imporcie towarów jest natomiast wartość celna powiększona o należne cło. Warto jednak pamiętać, że jeżeli importem są objęte towary opodatkowane podatkiem akcyzowym, wówczas podstawą opodatkowania będzie wartość celna powiększona o należne cło i podatek akcyzowy. Kwota należna obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy. Od prawidłowo ustalonej podstawy należy odprowadzić 23 procentowy podatek VAT. Mocodawca przewiduje jednak szereg ulg dla poszczególnych branż gospodarczych, dla których stosowane są preferencyjne stawki podatkowe w postaci 8 i 5 procent.
Jednym z podstawowych obowiązków podatników podatku VAT jest dokumentacja opodatkowanych czynności przy pomocy rachunków w formie tzw. faktur VAT. Wyjątkiem są czynności wykonywane wobec osób fizycznych, nieprowadzących działalności gospodarczej, czyli w obrocie konsumenckim. W takim przypadku obowiązek wystawienia faktury nie występuje, jednakże na żądanie tych osób podatnicy są obowiązani do wystawienia faktury w terminie siedmiu dni od daty wykonania usługi lub dostawy towaru. Obowiązek podatkowy, z kolei, powstaje z chwilą wydania towaru lub wykonania usługi, lub też z chwilą wydania faktury, nie później jednak niż w siódmym dniu, licząc od dnia wydania towaru lub wykonania usługi. Podatnicy są obowiązani składać w urzędzie skarbowym deklaracje podatkowe w podatku od towarów i usług za okresy miesięczne w terminie do 25. dnia miesiąca następującego po każdym kolejnym miesiącu. W deklaracji należy wykazać wysokość podatku należnego lub podatku do zwrotu. W tym samym terminie, bez oczekiwania na wezwanie naczelnika urzędu podatkowego, należy uiścić kwotę podatku za miniony miesiąc.
Jedną z zasad konstrukcji podatku VAT jest zasada jego potrącalności, będąca wyrazem tego, że podatek VAT powinien być, co do zasady, neutralny wobec jego podatników. W związku z powyższym podatnikowi przysługuje prawo do odliczenia podatku VAT w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych. Stąd wynika brak prawa do odliczenia VAT od zakupów niezwiązanych z przedsiębiorstwem oraz odliczenia częściowe związane ze sprzedażą zwolnioną i opodatkowaną. Odliczenie jest w praktyce prawem podatnika do pomniejszenia o ten VAT kwoty podatku należnego z tytułu dokonanej sprzedaży, co skutkuje w efekcie obniżeniem podatku VAT do zapłaty albo powstaniem nadwyżki. Dodatkowo, jeżeli wartość sprzedaży opodatkowanej towarów lub usług nie przekroczy w ciągu roku podatkowego kwoty 150 tys. zł, to możliwe jest zwolnienie podmiotowe z podatku VAT.
Podatki, które w opinii podatników stanowią dla nich największe obciążenie, tj. podatki dochodowe i VAT, pobierane są w drodze tzw. samo-wymiaru. Oznacza to, że osoby prowadzące działalność gospodarczą muszą same prawidłowo naliczyć podatek, a następnie wpłacić go na rachunek bankowy właściwego dla nich urzędu skarbowego. Nienależyte wywiązywanie się z tego obowiązku grozi odpowiedzialnością karną.
