Roszczenia względem banków z tytułu umów kredytowych zawieranych przez konsumentów w walucie obcej

Umowy kredytowe w walucie obcej z uwagi na niekorzystne rozstrzygnięcia dla kredytobiorców są przedmiotem licznych wniosków do Rzecznika Finansowego. Kiedy roszczenia względem banków są zasadne? Przełomową kwestią była Dyrektywa Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. zgodnie z którą umowy kredytowe powinny być tworzone w taki sposób, aby konsument miał możliwość zrozumienia wszystkich postanowień umowy.

Wprowadzono postanowienia, iż nieuczciwe zapisy w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumentów, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony. Implementacja dyrektywy do polskiego porządku prawnego została wprowadzona do przepisów kodeksu cywilnego, zwanego dalej „k. c”. W szczególności w artykułach od 385¹ do 385³ k.c.

Zgodnie z art. 385¹ Kodeksu cywilnego, postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie będą go wiązały, wówczas gdy wpływają na kształtowanie jego praw i obowiązków w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, przez to rażąco naruszają jego interesy. Będą to tzw. niedozwolone postanowienia umowy.

Przepis ten jest podstawą do unieważnienia umowy kredytowej. W polskim porządku prawnym bardzo ważną rolę odegrał wyrok z dnia 10 czerwca 2021 r. w sprawach połączonych (C-776/19 do C-782/19) Trybunał Sprawiedliwości dokonał wykładni przepisów dyrektywa Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach zawieranych z konsumentami. Podstawą wyrokowania były umowy kredytowe zawierane w walucie obcej przez konsumentów banku. Konsumenci zarzucili bankowi przerzucenie ryzyka kursowego na konsumenta. Przeliczenie waluty w następstwie spłaty kredytu następowało na podstawie kursu waluty obcej określanej przez bank. Aby konsument miał możliwość skutecznej ochrony swoich praw, wyrok trybunału dał konsumentowi możliwość podniesienia w każdej chwili nieważność postanowień umownych niekorzystnych dla klienta. Trybunał wskazał, że to do sądów krajowych będzie należała ocena czy Bank zawierając umowę kredytu z konsumentem przedstawił mu wszystkie zapisy umowy, w taki sposób że wie on jaka jest całkowity koszt kredytu. 

Do zawierania umów kredytowych w walutach obcych często dochodziło wówczas, gdy doradcy kredytowi przedstawiali ofertę kredytów hipotecznych w oparciu o analizę kursu CHF za okres kilku miesięcy wstecz, z których wynikało że wahania kursu są niewielkie. Wysokość każdej z rat kredytu wynikała z informacji przedstawionych przez bank
w miesięcznym zestawieniu.

Spłata kredytu następowała na skutek raty obliczonych przy zastosowaniu kursu sprzedaży CHF opublikowanego w tabelach kursów dla kredytów mieszkaniowych i konsolidacyjnych
w walutach. Przedmiotem roszczeń konsumentów kierowanych do banku było występowanie w umowach kredytowych postanowień abuzywnych.

Postanowienia umowy nie mogą kształtować prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Klauzula dobrych obyczajów to zasada lojalności i uczciwości wobec konsumenta. Sprzeczne z dobrymi obyczajami będą takie postanowienia, które zmierzają do niepoinformowania konsumenta o istotnych kwestiach umowy, która wpływa na jego prawa i obowiązki, wprowadzi go w błąd. (wyrok Sądu Najwyższego z 13 lipca 2005 r., I CK 832/04,).

Banki w umowach kredytowych przyznają sobie prawo do przeliczenia zobowiązania konsumentów po kursie określonym w tabeli kursowej banku. Bank miał prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu walutowego w CHF poprzez wyznaczanie w tabelach kursowych kursu sprzedaży franka szwajcarskiego oraz wartości spreadu walutowego, stanowiącego różnicę pomiędzy kursem sprzedaży a kursem zakupu waluty obcej. Przedmiotowe postanowienia przyznają bankowi uprawnienie do określania wysokości kursu sprzedaży i kupna franka szwajcarskiego bez jakichkolwiek wytycznych, ram czy ograniczeń. 

W przypadku kwestionowania ważności umowy kredytu bankowego denominowanego do obcej waluty, jeżeli w postanowieniach umowy znajduje się niedozwolona klauzula konsumencka dotycząca denominacji można żądać wyeliminowania klauzuli niedozwolonej, natomiast umowa w pozostałym zakresie będzie nadal obowiązywała lub żądanie uznania umowy za nieważną. To konsument określa, które rozwiązanie będzie dla niego korzystne.

Zdarza się niekiedy tak, że banki naruszają obowiązki informacyjne poprzez nie podanie informacji w sposób pełny, precyzyjny.

Roszczenia względem banków - przedawnienie

Roszczenia banku do konsumenta i konsumenta do banku przedawniają się na zasadach ogólnych. Ogólny termin przedawnienia po nowelizacji z 2018 r. wynosi 6 lat. 

Na podstawie art. 117 kc §2¹ kc po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Zgodnie z treścią wyroku TSUE z 10 czerwca 2021 ws. C-7776/19 przedawnienie kredytów walutowych nie rozpocznie się do czasu, kiedy konsument nie podniesie zarzutu wadliwości swojej umowy. 

Reasumując, konstrukcja roszczeń w sprawach kredytów walutowych sprowadza się do stwierdzenia nieważności umowy kredytowej oraz żądania uznania zapisów umowy kredytowej za niedozwolone, sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Unieważnienie umowy

Skorzystanie z możliwości unieważnienia umowy prowadzi do sytuacji w której, należy przyjąć, że umowa kredytowa nie istnieje i nigdy nie istniała. Podstawą prawną dochodzonego w ten sposób żądania jest art. 58 kc. Zgodnie z tym przepisem jeżeli dana czynność jest sprzeczna z ustawą lub ma na celu obejście ustawy, uznaje się ją za nieważną. Będzie to roszczenie o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego. W praktyce nie występuje ono samodzielnie, często w pozwach formułowane są również wnioski o zwrot nienależnie wpłaconych przez kredytobiorcach rat kredytowych. 

Kredyt indeksowany i kredyt denominowany 

W obrocie prawnym występują dwa rodzaje kredytów. Jest to kredyt indeksowany
i denominowany. W umowach indeksowanych, kwota kredytu wyrażona jest walucie polskiej, natomiast samo rozliczenie kredytu następuje w obcej walucie. Powoduje to sytuację
w których zmiana kursu waluty powoduje zmianę kwoty kredytu według banku. A tym samym wzrost kursu waluty powoduje wzrost kwoty kredytu. 

W umowach denominowanych kwota kredytu jest określona w umowie, kredytobiorcy jednak otrzymując wypłatę środków pieniężnych pochodzących z kredytu nie otrzymali jednak takiej kwoty jaka jest wpisana w treść umowy. Kredytobiorca otrzymuje kredyt w walucie polskiej mimo, że w umowie kredytowej wpisana jest kwota kredytu w walucie obcej. Zarówno w kredycie walutowym jaki i denominowanym banki pobierają dodatkowe wynagrodzenie. 

Wynagrodzenie to jest określone jako sprzed walutowy. Wysokość tego wynagrodzenia jest dowolnie kształtowana przez banki. Jest to niedozwolone postanowienie umowy kredytowej. 

Roszczenia formułowane w pozwach przeciwko bankom, ma różny charakter, zależy od rodzaju kredytu i treści umów kredytowych. 

Podstawa prawna:

1. Dyrektywa 93/13 z 5 kwietnia 1993 r.;
2. Kodeks cywilny;
3. Wyrok Sądu Najwyższego z 13 lipca 2005 r., I CK 832/04.

Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.