Kształtowanie stosunków prawnych, w szczególności dotyczących własności, oparte jest na zasadzie pewności obrotu prawnego. Z tego względu za niedopuszczalne uznaje się wszelkie przypadki podawania nieprawdy w celu osiągania określonych skutków prawnych, w tym poprzez fałszowanie dokumentów takich jak np. umowa sprzedaży. Omawiamy jak wygląda zakup, gdy zostanie sfałszowana umowa sprzedaży pojazdu.
Zakup pojazdu
Jednym ze sposobów nabycia własności pojazdu jest zawarcie umowy sprzedaży, uregulowanej w art. 535 i nast. Kodeksu cywilnego.
Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę. Do przeniesienia własności pojazdu na nabywcę dochodzi z chwilą zawarcia umowy, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły. Gdyby jednak pojazd został w umowie sprzedaży oznaczony tylko co do gatunku, do przeniesienia jego własności potrzebne jest przeniesienie jego posiadania (patrz. art. 155 Kodeksu cywilnego).
Forma umowy sprzedaży pojazdu
Przepisy nie wymagają, aby koniecznie umowę sprzedaży zawrzeć na piśmie. Jest to jednak wskazane dla celów dowodowych.
Zgodnie z art. 78 § 1 Kodeksu cywilnego do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany.
Równoważna z formą pisemną jest forma dokumentowa, która w myśl art. 781 Kodeksu pracy polega na złożeniu oświadczeń woli w postaci elektronicznej i opatrzeniu ich kwalifikowanymi podpisami elektronicznymi.
Sfałszowanie umowy sprzedaży pojazdu
Do sfałszowania umowy sprzedaży dojść może poprzez jej:
- podrobienie – czyli sporządzenie dokumentu, który ma uchodzić za umowę sprzedaży, podpisaną przez określone osoby (co sprowadza się zwykle do podrobienia podpisu jednej lub obu stron umowy);
- przerobienie – czyli wprowadzanie zmian w autentycznym dokumencie umowy poprzez usunięcie lub dodanie do niego określonej treści, bez akceptacji stron umowy.
Fałszowanie dokumentów i posługiwanie się nimi kwalifikowane jest jako przestępstwo (patrz art. 270 i nast. Kodeksu karnego).
„Przerobienie dokumentu polega na nadaniu mu innej treści, niż miał pierwotnie. Przerobienie może polegać na dokonaniu skreśleń, wymazaniu, uczynieniu dopisków, wywabieniu. Może także polegać na zniszczeniu części dokumentu w celu nadania mu innej treści [...]. Także w przypadku przerobienia dokumentu istotne jest, czy dotyczy ono takiego fragmentu, który ma znaczenie prawne [...]. Niekiedy zmiany dokonane w dokumencie autentycznym dotyczą takich jego części, które nie mają znaczenia w perspektywie definicji normatywnej dokumentu [...]” [wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 16 lutego 2021 roku, II AKa 255/20].
Czy sfałszowana umowa sprzedaży pojazdu wywiera skutki prawne?
Umowa sprzedaży, w zakresie, w jakim została sfałszowana, nie wywiera skutków prawnych, gdyż zakres ten nie jest objęty zgodnymi oświadczeniami woli stron. W przypadku podrobienia umowy sprzedaży w ogóle nie mamy do czynienia z umową, gdyż taki stosunek prawny wcale nie został przez wskazane w podrobionym dokumencie osoby nawiązany. Natomiast w sytuacji przerobienia umowy sprzedaży do zawarcia umowy doszło, jednak o innej treści niż wynikająca ze sfałszowanego dokumentu.
Jeżeli zatem mamy do czynienia z podrobioną umową sprzedaży pojazdu, nie dochodzi na podstawie takiego dokumentu do przeniesienia własności pojazdu na wskazaną w nim osobę kupującego. Jeżeli zaś doszło do przerobienia umowy sprzedaży, to w każdym konkretnym przypadku należy ustalić, czy zakres fałszerstwa obejmuje samą okoliczność przeniesienia własności (wówczas do takiego przeniesienia nie dochodzi), czy tylko warunki przeniesienia własności (wtedy przeniesienie własności na kupującego następuje, jednak na warunkach, na które zgodziły się strony umowy, a nie na tych wprowadzonych do dokumentu umowy przez osobę dokonującą fałszerstwa).
Sfałszowana umowa sprzedaży pojazdu a rejestracja pojazdu
Zgodnie z art. 72 ust. 1 pkt 1 Ustawy z dnia 20 czerwca 1997 roku Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. z 2022 r., poz. 988 ze zm.) rejestracji pojazdu dokonuje się na podstawie dowodu własności pojazdu (lub dokumentu potwierdzającego powierzenie pojazdu przez zagraniczną osobę fizyczną lub prawną podmiotowi polskiemu). W myśl § 2 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 31 sierpnia 2022 roku w sprawie rejestracji i oznaczania pojazdów, wymagań dla tablic rejestracyjnych oraz wzorów innych dokumentów związanych z rejestracją pojazdów (Dz.U. z 2022 r., poz. 1847) w celu rejestracji pojazdu właściciel pojazdu składa do organu rejestrującego stosowny wniosek, do którego dołącza dowód własności pojazdu.
Sfałszowana umowa sprzedaży pojazdu, gdy fałszerstwo dotyczy samej okoliczności przeniesienia własności na kupującego, nie może być uznana za dowód, że pojazd jest własnością osoby wskazanej w sfałszowanej umowie jako kupujący.
Przykład 1.
Pytanie: Czy ustalenie, że umowa sprzedaży samochodu została sfałszowana, stanowi przesłankę do uchylenia decyzji o rejestracji tego pojazdu?
Odpowiedź: Na wniosek, do którego załączono umowę sprzedaży samochodu, właściwy organ rejestracyjny (prezydent miasta) dokonał rejestracji tego pojazdu na nazwisko X. Y. Organ rejestracyjny został następnie poinformowany przez prokuratora, iż prowadzono postępowanie w sprawie sfałszowania wskazanej wyżej umowy sprzedaży samochodu, polegającego na podrobieniu podpisów kupującego i sprzedającego. Prokurator wniósł do prezydenta miasta o podjęcie czynności związanych z rejestracją lub wyrejestrowaniem samochodu, załączając kopię opinii biegłego przy sądzie okręgowym z zakresu badania dokumentów, potwierdzającą, iż doszło do wspomnianego fałszerstwa. W konsekwencji prezydent miasta wznowił postępowanie w sprawie rejestracji wyżej wymienionego samochodu, a następnie uchylił decyzję rejestracji i orzekł o odmowie zarejestrowania tego pojazdu na nazwisko X. Y. Organ wyjaśnił, że ustalenie fałszu w umowie sprzedaży skutkuje tym, iż nie ma podstaw do uznania, że spełnia ona warunki dla dokumentu wymaganego przy złożeniu wniosku o rejestrację pojazdu. Podstawę rejestracji stanowią bowiem odpowiednie dokumenty, które nie budzą wątpliwości co do swojej autentyczności nie tylko w znaczeniu formalnym (czyli że sporządzone zostały przez powołane do tego organy lub osoby), lecz także zgodne są ze stanem faktycznym (treść dokumentu odpowiada rzeczywistości). W świetle prawa nie można bowiem nabyć własności pojazdu na podstawie fałszywych dokumentów. W związku z tym organ uznał, że strona nie przedłożyła dokumentów przewidzianych prawem niezbędnych do rejestracji, co musiało skutkować uchyleniem decyzji rejestracyjnej i odmową zarejestrowania ww. pojazdu. Skoro X. Y. nie stał się właścicielem pojazdu, to nie mógł skutecznie ubiegać się o jego rejestrację na swoje nazwisko. Konsekwencją wykrycia fałszerstwa dokumentu stanowiącego dowód własności pojazdu jest zatem odmowa jego rejestracji.
Podsumowując, stwierdzenie, że umowa sprzedaży pojazdu została sfałszowana, prowadzi do uznania dalszych czynności prawnych opartych na tej umowie za bezskuteczne lub wadliwe, a w szczególności stanowi przesłankę do uchylenia decyzji o rejestracji tego pojazdu i odmowy jego zarejestrowania.
