Zdarza się, że w postępowaniu egzekucyjnym zostają naruszone prawa dłużnika, wierzyciela lub innych osób. Pierwszym krokiem do uzyskania stosownej rekompensaty, jest skarga na czynności komornika, która godzi w ich słuszny interes. W związku z tym, że błąd komornika może spowodować szkodę nawet u osoby, która nie zaciągnęła długu, warto dowiedzieć się, w jaki sposób można zaskarżyć wadliwą czynność podjętą przez niego w toku postępowania egzekucyjnego.
Jakie zastosowanie ma skarga na czynności komornika?
Funkcję, jaką pełni instytucja skargi na czynności komornika, szczegółowo opisał Sąd Najwyższy w wyroku z 31 stycznia 2002 r., IV CKN 622/00, wskazując, że uchylenie czynności egzekucyjnej w następstwie uwzględnienia skargi na czynności komornika sprowadza się przede wszystkim do stwierdzenia, że czynność ta była wadliwa. Nie jest to jeszcze równoznaczne z unicestwieniem bytu samej czynności, a zwłaszcza wywołanych przez nią negatywnych skutków. W postępowaniu egzekucyjnym brak jest bowiem przepisów, które by upoważniały Sąd do tego, aby uchylając czynność komornika w trybie postępowania egzekucyjnego mógł równocześnie nakazać zwrot wadliwie wyegzekwowanego świadczenia lub przywrócić stan poprzedni.
Samo uchylenie czynności komornika następuje z reguły w następstwie stwierdzenia uchybień formalnych, które to orzeczenie samo przez się nie przesądza jeszcze o ostatecznym wyniku postępowania egzekucyjnego. Wobec powyższego należy przyjąć, że skarga na czynności komornika nie jest czynnością przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej wadliwie wyegzekwowanym świadczeniem. W postępowaniu wszczętym wniesieniem tejże skargi Sąd nie może bowiem orzec o zwrocie wadliwie wyegzekwowanego świadczenia bądź o przywróceniu stanu poprzedniego, a to wobec braku w tym postępowaniu stosownych do tego instrumentów prawnych.
Jeżeli więc wskutek wadliwie dokonanej czynności egzekucyjnej dłużnik poniósł szkodę, to może on domagać się jej naprawienia dochodząc przysługującego mu roszczenia na właściwej do tego celu drodze, a więc w postępowaniu cywilnym.
Na jakie czynności komornika można wnieść skargę?
Omawiana skarga przysługuje w przypadku, gdy komornik dokonał wadliwej czynności, ale również, gdy zaniechał czynności, do której był zobowiązany.
Przy czym należy podkreślić, że pojęcie zaniechania czynności nie jest tożsame z bezczynnością prowadzącą do przewlekłości postępowania, na którą w ocenie Sądu Najwyższego w wyroku 14 czerwca 1973 roku, I CR 250/73, nie przysługuje skarga na czynności komornika.
Ponadto do uznania wadliwości czynności komornika wystarczy stwierdzenie obiektywnej nieprawidłowości tej czynności. W tym celu nie jest konieczne ustalenie, że komornik świadomie naruszył przepisy prawne (uchwała Sądu Najwyższego z 4 maja 1972 roku, III CZP 24/72).
Przykład 1.
Dłużnik, przeciwko któremu wszczęta została egzekucja, mimo że dobrowolnie zaspokoił roszczenie wierzyciela w terminie i wysokości określonej w tytule wykonawczym, może kwestionować czynności komornika w zakresie obciążenia go kosztami egzekucyjnymi.
Przykład 2.
Dłużnik będzie mógł zaskarżyć odmowę uchylenia przez komornika sądowego zajęcia wierzytelności, jeżeli egzekucja ze względu na jej przedmiot lub osobę dłużnika jest niedopuszczalna, np. zajęta wierzytelność z rachunku bankowego przekracza limit 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Skarga na czynności komornika a powództwo o zwolnienie od egzekucji
To, jaki środek prawny powinna wybrać osoba trzecia, której prawa zostały naruszone w toku egzekucji komorniczej, zależy od tego, czy komornik, dokonując czynności, naruszył przepisy procesowe czy też nie. Skorzystanie z powództwa o zwolnienie od egzekucji będzie zasadne tylko wtedy, gdy prawa osoby trzeciej zostały naruszone przez skierowanie egzekucji zgodnie z przepisami procesowymi. Natomiast złożenie skargi będzie możliwe również wtedy, gdy przepisy zostały naruszone.
Komu przysługuje skarga na czynności komornika?
Zgodnie z art. 767 § 2 kpc do kręgu podmiotów legitymowanych do wniesienia skargi należą wszystkie osoby, których prawa zostały naruszone albo zagrożone. Z tego względu w skardze na czynności komornika należy określić również swój interes prawny. Pogląd ten został potwierdzony przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 28 lutego 1992 r., III CZP 5/92).
Do wniesienia skargi ma również prawo:
prokurator,
Rzecznik Praw Obywatelskich,
Rzecznik Praw Dziecka,
organizacja pozarządowa,
sąd (lub inny organ), który żądał wszczęcia egzekucji.
Gdzie złożyć skargę na czynność komornika?
Zgodnie z art.767 § 1 kpc skarga na czynności komornika przysługuje do sądu rejonowego. Do jej rozpoznania właściwy jest sąd, przy którym działa komornik. Jeżeli do prowadzenia egzekucji został wybrany komornik poza właściwością ogólną, skargę rozpoznaje sąd, który byłby właściwy według ogólnych zasad. Właściwość komornika jest zależna od sposobu egzekucji. Co do zasady w przypadku egzekucji z ruchomości, nieruchomości, odebrania rzeczy, opróżnienia lokalu lub pomieszczenia (w tym eksmisji) właściwym jest ten, w rewirze którego te rzeczy lub nieruchomości się znajdują.
Natomiast w przypadku egzekucji z wynagrodzenia, renty lub emerytury, rachunku bankowego i wierzytelności właściwy jest ten komornik, na którego obszarze działania dłużnik ma miejsce zamieszkania.
Przykład 3.
Pan Jan otrzymał tytuł wykonawczy przeciwko dłużnikowi Pawłowi S. zamieszkałemu w Łodzi, na którego podstawie egzekucję z rachunku bankowego prowadzi Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Krakowie. Komornik dokonał zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego dłużnika, przekraczając limit zajęcia. Paweł S., chcąc zaskarżyć czynność komornika, powinien złożyć skargę do Sądu Rejonowego w Łodzi właściwego ze względu na jego miejsce zamieszkania.
Jaki jest termin wniesienia skargi?
Zgodnie z art. 767 § 4 kpc skargę wnosi się w terminie tygodniowym. Ustawodawca jednak zróżnicował określenie początku biegu terminu w zależności od podstawy złożenia skargi. I tak:
gdy strona lub osoba, której prawo zostało przez czynność komornika naruszone bądź zagrożone, była przy czynności obecna lub była o jej terminie zawiadomiona, termin należy liczyć od dnia dokonania czynności;
w innych przypadkach – od dnia zawiadomienia o dokonaniu czynności strony lub osoby, której prawo zostało przez czynność komornika naruszone bądź zagrożone;
w przypadku braku zawiadomienia – od dnia powzięcia wiadomości przez skarżącego o dokonanej czynności;
skargę na zaniechanie przez komornika dokonania czynności wnosi się w terminie tygodniowym od dnia, w którym skarżący dowiedział się, że czynność miała być dokonana.
Podkreślenia wymaga, że wobec niektórych czynności komornika ustawodawca przewidział inny termin na złożenie skargi, w szczególności:
Zgodnie z art. 870 § 1 kpc wierzyciel lub dłużnik mogą zaskarżyć udzielenie przybicia w razie naruszenia przepisów o publicznym charakterze licytacji, o najniższej cenie nabycia i o wyłączeniu od udziału w przetargu. Skarga na czynności komornika powinna być zgłoszona do protokołu licytacji;
Zgodnie z art. 986 kpc skarga na czynności komornika w toku licytacji aż do zamknięcia przetargu, zgłaszana jest ustnie sędziemu albo referendarzowi sądowemu nadzorującemu, który natychmiast ją rozstrzyga.
W jakiej formie można wnieść skargę na czynności komornika?
Skarga na czynności komornika może zostać wniesiona w formie pisemnej lub ustnej do protokołu np. w trakcie licytacji. Istnieje również możliwość stosowania formy elektronicznej.
Zgodnie z art. 767 § 3 kpc skarga na czynność komornika powinna czynić zadość wymaganiom pisma procesowego oraz określać zaskarżoną czynność lub czynność, której zaniechano, jak również wniosek o zmianę, uchylenie lub dokonanie czynności wraz z uzasadnieniem.
Na podstawie art. 821 § 1 i 2 kpc skarżący może również:
Wnieść o zawieszenie postępowania w całości lub w części;
Wnieść o uchylenie dokonanych czynności egzekucyjnych, z wyjątkiem zajęcia, z zastosowaniem odpowiedniego zabezpieczenia.
Obowiązki komornika po wniesieniu skargi
W art. 767 § 4 kpc nałożono również obowiązek sporządzenia w terminie 3 dni pisemnego uzasadnienia zaskarżonej czynności (lub jej braku) i przekazania wraz z aktami sprawy do sądu. W celu uproszczenia i skrócenia postępowania przepis ten przewiduje również możliwość uznania przez komornika zasadności skargi i samodzielnego uchylenia skutków zaskarżonej czynności lub zaniechania. Tym samym ustawodawca stworzył możliwość uniknięcia w uzasadnionych przypadkach generującego dodatkowe koszty postępowania przed sądem na skutek wniesienia skargi.
W postępowaniu przed sądem pierwszej instancji wszczętym na skutek skargi na postanowienie komornika ustalające koszty egzekucji, komornik nie bierze udziału (uchwała SN z 9 czerwca 1999 r., III CZP 16/99).
Jakie rozstrzygnięcie może wydać sąd w wyniku postępowania wszczętego na skutek skargi na czynności komornika?
W wyniku postępowania wszczętego na skutek skargi na czynności komornika sąd może:
W całości lub w części uwzględnić skargę, w takim zakresie, w jakim była uzasadniona (np. uchylić wadliwą czynność komornika);
Oddalić skargę, jeśli nie znajdzie w postępowaniu komornika żadnych nieprawidłowości;
Odrzucić skargę, jeśli została złożona po terminie lub z innych przyczyn była niedopuszczalna (np. gdy dotyczyła przewlekłości postępowania).
Czy od postanowienia sądu można się odwołać?
Na podstawie ogólnych zasad należy stwierdzić, że postanowienie sądu rejonowego uchylające czynność komornika, wydane w wyniku rozpoznania skargi na czynności komornika, przysługuje zażalenie do sądu drugiej instancji wówczas, gdy zaskarżone postanowienie zmierza do zakończenia postępowania (SN z 15 kwietnia 1986 r., III CRN 40/86).
Natomiast w uchwale Sądu Najwyższego z 15 września 1995 roku, III CZP 110/95, można przeczytać, że na postanowienie sądu rejonowego oddalające skargę na czynność komornika polegającą na zajęciu ruchomości, nie przysługuje zażalenie.
