Opinia o urzędach w Polsce i pracownikach tych jednostek nie jest nazbyt pozytywna. W przeważającej części za taki stan rzeczy odpowiada źle skonstruowany system oraz zawiłość przepisów. Niekiedy jednak jest to ewidentna wina urzędnika. Przyjęło się twierdzić, iż pracownicy urzędów są bezkarni – decydują o losach obywateli i nie ponoszą żadnej odpowiedzialności. Nie jest to do końca prawdą. Urzędnicy odpowiadają dyscyplinarnie. Aby jednak przełożony rozpoczął kontrolę dokonań swojego podwładnego, potrzebna jest skarga na czynności urzędnika.
Niezależnie od tego, z jakim urzędem mamy do czynienia – gminy, miasta, skarbowym czy Zakładem Ubezpieczeń Społecznych – w każdym przypadku, załatwiając nasze sprawy, mamy pełne prawo do profesjonalnej obsługi. Należy pamiętać, że profesjonalizm oprócz wiedzy merytorycznej i proceduralnej opiera się również na wysokiej kulturze osobistej, wyczuciu oraz życzliwości. Jeżeli więc w którymkolwiek z wymienionych obszarów petent poczuje się potraktowany niesprawiedliwie, zlekceważony czy wręcz obrażony, ma prawo do ochrony swoich interesów oraz dóbr osobistych. Najlepszym wyjściem będzie skarga na czynności urzędnika.
Skarga na czynności urzędnika – jak ją rozumieć?
Kwestie związane ze złożeniem skargi zostały uregulowane w art. 221–226a Kodeksu postępowania administracyjnego (dalej jako KPA). Mimo powyższego ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie definicji „skargi”. Określono jedynie jej przedmiot, jakim może być zaniedbanie lub nienależyte wykonywanie zadań, naruszenie interesów skarżących, przewlekłe lub biurokratyczne załatwianie spraw przez organy administracyjne lub przez ich pracowników. Aby dodatkowo można było mówić o skardze na czynności urzędnika, nie może ona posiadać cech innego środka prawnego uregulowanego w KPA lub innych aktach administracyjnych.
Trzeba pamiętać, że organ, rozpatrując sprawę ze skargi, będzie dążył wyłącznie do naprawienia błędów i zaniedbań danego urzędu lub jego pracownika. Nie zajmuje się natomiast merytorycznym rozstrzygnięciem spraw w postępowaniu administracyjnym.
Jaki jest przedmiot skargi?
Skarga na czynności urzędnika lub działanie całego urzędu ma przede wszystkim wykazać niezadowolenie petenta korzystającego z usług wyżej wskazanych. Przedmiotem omawianej instytucji może być więc każde działanie czy zaniechanie organu administracji państwowej lub ich pracowników – a zatem niezadowalający sposób załatwienia wniosku bądź niezałatwienie wniosku w terminie.
Dzięki odformalizowaniu skargi wystarczy, aby osoba ją wnosząca wskazała przedmiot swojego niezadowolenia i podmiot odpowiedzialny za nieprawidłowe działanie. Każda negatywna ocena działalności urzędu lub jego pracownika powinna zostać poddana kontroli organu rozpatrującego skargę. Z tego też należy uznać, że rzeczona skarga stanowi najszerszy i najprzystępniejszy środek kontroli działalności aparatu państwowego.
Kto ma prawo złożyć skargę?
KPA nie przewidział jakichkolwiek ograniczeń czy wyłączeń w kwestii podmiotów, które mogą złożyć skargę na działanie urzędnika. Oznacza to, że prawo do składania skarg przysługuje każdemu. Należy to rozumieć szerzej aniżeli obywatele Polski – może to zrobić każdy, kto uzna, że jego interesy czy dobra osobiste zostały naruszone (również cudzoziemiec). Wyjątkiem wynikającym z samego stosowania prawa jest sytuacja, kiedy jeden organ administracyjny jest niezadowolony z działalności innej jednostki. Organ taki nie ma prawa do składania tego typu skarg.
W orzecznictwie podkreśla się, iż podmiot składający przedmiotową skargę nie musi spełniać wymogów z art. 28 KPA. Przepis ten mówi, iż stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. W przypadku skargi na czynności urzędnika nie ma natomiast konieczności wskazywania interesu prawnego – wystarczy interes faktyczny. Co więcej, osoba składająca skargę nie musi uzasadniać własnego interesu w wystosowaniu tego pisma. Sam fakt wyrażenia swojego niezadowolenia i opisanie zaistniałej sytuacji jest wystarczający.
Ze skargą można wyjść zarówno w interesie własnym, publicznym, a także w imieniu innej osoby (za jej zgodą). Jest to możliwe dzięki temu, że w postępowaniu ze skargi nie ma stron postępowania. Organ nie wydaje rozstrzygnięć adresowanych do skarżącego – wyłącznie zawiadamia skarżącego o podjętych wewnętrznych działaniach, nie wydaje jednak żadnej decyzji. NSA w wyroku z 21 lutego 2013 roku (sygn. II GSK 128/13) stanął na stanowisku, że „osoba występująca do organów administracji z wnioskami lub skargami dotyczącymi potrzeby ochrony interesu publicznego, a nie własnego – chronionego przepisami prawa materialnego, nie może uzyskać żadnej decyzji administracyjnej, której byłaby adresatem i nie przysługują jej też żadne środki odwoławcze w trybie instancyjnym od orzeczeń organów administracji dotyczących innych osób”.
Odpowiedzialność urzędnika
KPA w art. 223 § 2 stanowi jedynie, iż pracownik organu państwowego, pracownik samorządowy oraz organu organizacji społecznej, winny niewłaściwego i nieterminowego załatwiania skarg i wniosków, podlega odpowiedzialności porządkowej lub dyscyplinarnej albo innej odpowiedzialności przewidzianej w przepisach prawa. Powyższy przepis nie stanowi jednak samodzielnej podstawy odpowiedzialności urzędnika za podejmowane przez niego czynności. Stanowią ją dopiero odpowiednie akty szczegółowe, takie jak pragmatyki urzędnicze czy przepisy (regulaminy) normujące stosunki pracy w danej jednostce.
W tym miejscu należy dodać, że wszyscy pracownicy organów administracji państwowej podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej lub porządkowej. Przy czym:
-
urzędnicy państwowi mianowani ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną lub porządkową na podstawie ustawy o pracownikach urzędów państwowych;
-
członkowie korpusu służby cywilnej odpowiadają dyscyplinarnie na podstawie ustawy o służbie cywilnej;
-
pozostali pracownicy urzędów administracji państwowej, pracownicy samorządowi, pracownicy organizacji społecznych ponoszą odpowiedzialność na podstawie przepisów prawa pracy.
Gdzie kierować skargę?
Postępowania ze skargi na działanie urzędu lub osób tam pracujących są prowadzone i załatwiane przez te urzędy w ramach swojej właściwości. Co istotne, zakres właściwości do rozpatrzenia i załatwienia skargi nie musi pokrywać się z zakresem właściwości do załatwienia sprawy, której skarga dotyczy.
Z kolei jeśli w jednej skardze poruszono działania kilku organów, organ, do którego wniesiono skargę, rozpatruje wyłącznie sprawy należące do jego właściwości, pozostałe zaś przekazuje – nie później niż w terminie 7 dni – odpowiednim urzędom.
Jak wygląda proces kontrolny skargi?
Tak jak w przypadku poprzednio podnoszonych kwestii, również i tryb rozpatrywania skarg nie został uregulowany przez KPA, należy więc bazować na praktyce organów oraz orzecznictwie sądów administracyjnych.
W pierwszej kolejności otrzymaną skargę urząd musi zarejestrować (nadać jej znak sprawy). Kolejno organ powinien przejść do wyjaśnienia sprawy. Jeżeli rozpatrzenie skargi wymaga uprzedniego jej zbadania, organ właściwy ma obowiązek zebrać niezbędny materiał dowodowy i ustalić stan faktyczny lub prawny sprawy. W tym celu urząd może przesłuchać pracowników jednostki, prosić o przesłanie wyjaśnień skarżącego czy też zwrócić się do innych organów o przekazanie niezbędnych materiałów, opinii i wyjaśnień. Po wyjaśnieniu sprawy organ podejmuje rozstrzygnięcie. Przy pozytywnym rozpatrzeniu podejmuje on stosowne środki w celu naprawienia błędów i zaniedbań danego urzędu lub jego pracownika. O rozpatrzeniu skargi organ zawiadamia skarżącego.
Powyższa procedura skargowa powinna zostać spełniona bez zbędnej zwłoki, najpóźniej jednak w ciągu miesiąca od złożenia skargi. Jeżeli termin na rozpatrzenie skargi ma być dłuższy, urząd ma obowiązek powiadomić o tym osobę, która złożyła pismo – w przeciwnym razie urzędnik rozpatrujący skargę może ponieść odpowiedzialność porządkową i dyscyplinarną.
Skarga na czynności urzędnika – podsumowanie
Osoby pełniące funkcje urzędnicze powinny odznaczać się wszystkimi cechami osoby zaufania publicznego, tj. pełnym profesjonalizmem, wysoką kulturą osobistą, wyczuciem oraz chęcią niesienia pomocy. My jako obywatele mamy natomiast prawo wymagać tego od każdego, kto pobiera wynagrodzenie z budżetu państwa. Koniec końców osoba ta pracuje dla nas. Z takiego samego założenia najprawdopodobniej wyszedł ustawodawca, gdyż dał każdemu zainteresowanemu narzędzie w postaci skargi na działanie urzędu lub czynności urzędnika. Dzięki tej instytucji w każdej sytuacji, w której poczujemy się traktowani niepoważnie czy lekceważąco, mamy prawo zgłosić to odpowiedniemu organowi administracyjnemu. Im bardziej będziemy bronić swoich praw, tym większa szansa, że w przyszłości „znienawidzone” urzędy zmienią się w nieco przyjaźniejsze miejsca.
