Skarga kasacyjna w postępowaniu cywilnym

Często zdarza się, że uważamy nasze stanowisko, naszą rację za właściwą w postępowaniu cywilnym, niezależnie od tego, czy jesteśmy pozwanym bądź powodem. Mimo tego faktu, przegrywamy daną sprawę. Od wyroku sądu I instancji można wnieść apelację, a od sądu II instancji – skargę kasacyjną. W tym artykule dowiesz się, kiedy możliwe jest wniesienie skargi kasacyjnej, w jakich sprawach skarga kasacyjna nie przysługuje, a także na czym może być oparta. Poznasz także obligatoryjne elementy każdej skargi kasacyjnej. 

Czym jest skarga kasacyjna?

Instytucja ta stanowi szczególny środek zaskarżenia w postępowaniu cywilnym, uregulowanym w dziale Va Kodeksu postępowania cywilnego. Od apelacji lub zażalenia różni ją to, że przysługuje ona w stosunku do prawomocnych wyroków lub postanowień – czyli takich, w stosunku do których nie przysługują „zwykłe” środki zaskarżenia. Można ją wnieść od prawomocnego wyroku lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie. Jeśli zatem w I instancji przegraliśmy lub nasz pozew został odrzucony albo postępowanie umorzono, odwołaliśmy się, a sąd II instancji utrzymał w mocy pierwotne rozstrzygnięcie, strona przegrywająca ma prawo wniesienia skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego za pośrednictwem sądu, który wydał prawomocne orzeczenie.

Kiedy można wnosić skargę kasacyjną?

Skargę kasacyjną można wnieść od wyroku lub postanowienia w następujących sprawach:

• jeżeli wartość przedmiotu zaskarżenia przekracza 50 000 zł – należy mieć na uwadze, że dotyczy to przedmiotu zaskarżenia, a nie sporu, zatem tej części roszczenia, co do której nie zgadzamy się z prawomocnym wyrokiem sądu.

Przykład 1.

Jeśli Adam Kwiatkowski domagał się od drugiej strony 49 000 zł, wówczas wartość przedmiotu sporu wynosi mniej niż 50 000 zł, zatem jeżeli sąd nie zasądzi mu całości, a nawet oddali jego powództwo w całości, na pewno nie będzie przysługiwała mu skarga kasacyjna, bo zaskarżenie obejmie sumę mniejszą niż 50 000 zł.

Przykład 2.

Jeżeli wartość przedmiotu sporu wynosiła 100 000 zł, a sąd zasądził przedsiębiorcy, Adamowi Kwiatkowskiemu 53 000 zł, to nie przysługuje mu skarga kasacyjna – wartość przedmiotu zaskarżenia będzie wynosiła 47 000 zł.

• z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych – wartość przedmiotu zaskarżenia przekracza 10 000 zł (wartość przedmiotu zaskarżenia oblicza się analogicznie jak w przypadku pozostałych spraw, podobnie jak w przykładzie 1 i 2);

• o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty, bez względu na wartość przedmiotu zaskarżenia;

• o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, bez względu na wartość przedmiotu zaskarżenia;

• o odszkodowanie z tytułu wyrządzenia szkody przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, bez względu na wartość przedmiotu zaskarżenia.

Zatem główną determinantą złożenia skargi, w przypadku przedsiębiorcy i spraw, głównie o zapłatę lub przeciwko pracownikom, jest wartość przedmiotu zaskarżenia, która została wyjaśniona powyżej w przykładach nr 1 i 2.

Kiedy nie przysługuje skarga kasacyjna?

Skarga kasacyjna nie przysługuje, jeżeli wartość przedmiotu sporu jest niższa niż 50 000 zł, a w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych – 10 000 zł. Poza główną zasadą, istnieją także poszczególne rodzaje spraw, od których nie ma możliwości wniesienia skargi kasacyjnej. Dotyczą one:

• rozwodu i separacji;

• alimentów;

• czynszu najmu lub dzierżawy – jeżeli zatem najemca nie płacił, a sąd nie zasądził od niego obowiązku zapłaty, nie ma możliwości wnoszenia skargi kasacyjnej, nawet jeśli czynsz przekroczył kwotę 50 000 zł;

• naruszenia prawa posiadania;

• nałożenia kar porządkowych, roszczeń związanych ze świadectwem pracy, deputatów lub ich ekwiwalentów;

• rozpoznawania w postępowaniu uproszczonym;

• ustalenia nieistnienia małżeństwa lub orzeczenia unieważnienia małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się wyroku zawarła związek małżeński – niemożliwa byłaby bowiem taka skarga, dążąca do utrzymania małżeństwa, jeżeli jeden z byłych małżonków będzie już w innym związku małżeńskim – doszłoby wówczas do bigamii, która jest zakazana.

Kto i w jakim terminie może wnieść skargę kasacyjną?

Skargę kasacyjną może wnieść strona, która nie zgadza się z prawomocnym wyrokiem sądu II instancji, a także Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka. Jeżeli skargę kasacyjną wniesie strona to Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka nie mogą w tym zakresie skarżyć tego wyroku lub postanowienia.

Co istotne, skargę kasacyjną może sporządzić tylko profesjonalny pełnomocnik – radca prawny lub adwokat, a w sprawach z zakresu własności przemysłowej także rzecznik patentowy. Sama reprezentacja przed Sądem Najwyższym również wymaga udziału profesjonalisty, gdyż strona nie może sama dochodzić swoich praw, a musi w tym celu skorzystać z usług profesjonalnego pełnomocnika.

Termin na wniesienie skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego wynosi 2 miesiące od dnia doręczenia odpisu wyroku lub postanowienia wraz z uzasadnieniem stronie skarżącej. Należy pamiętać, że miesiąc wynosi 30 dni, jest to zatem 60 dni i nie przelicza się tego jak miesięcy kalendarzowych, które mogą wynosić 31 dni. Spóźnienie się ze złożeniem skargi kasacyjnej choć jeden dzień, skutkować będzie jej odrzuceniem – stąd też tzw. przymus adwokacko – radcowski, aby uniknąć takich pomyłek.

Podstawy skargi kasacyjnej

Skarga kasacyjna może być oparta na następujących podstawach:

1. naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie (w sytuacji niewłaściwego zinterpretowania przepisów prawa materialnego), na przykład kodeksu cywilnego lub przez niezastosowania do sprawy przepisów prawa materialnego, które powinny być wzięte pod uwagę w toku wydawania wyroku,

2. naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Może to być na przykład zarzut nieprzeprowadzenia wnioskowanego dowodu z opinii biegłego, gdy sprawa wymaga wiadomości specjalnych, a sędzia oddala taki wniosek lub zupełnie pomija go w toku postępowania.

Skarga kasacyjna nie może być oparta na zarzucie błędu w ustaleniach faktycznych (czyli zarzuceniu, że wydarzyło się coś innego, niż wskazał sąd, albo że to co sąd ustalił, nie miało w rzeczywistości miejsca), ani na zarzucie błędnej oceny dowodów (na przykład przez twierdzenia, że z zeznań świadka sąd wyciągnął zbyt daleko idące wnioski, czy też że nie uwzględnił zeznań świadka).

Elementy obligatoryjne skargi kasacyjnej

Każda skarga kasacyjna powinna zawierać następujące elementy:

• oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest ono zaskarżone w całości czy w części;

Przykład 3.

Zaskarżam wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 20 czerwca 2019 r. w sprawie: I ACa 7/19 w całości/w części.

• przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie – wskazane w punkcie powyżej;

• wniosek o uchylenie lub uchylenie i zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia i zmiany;

Przykład 4.

Mając na uwadze powyższe wnoszę o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi równorzędnemu w stosunku do tego, który wydał zaskarżone orzeczenie.

• wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i jego uzasadnienie – jako podstawy można wskazać:

• fakt, że skarga jest oczywiście uzasadniona, jeżeli zachodzą liczne naruszenia przepisów prawa materialnego lub procesowego;

• że zachodzi nieważność postępowania cywilnego (art. 397 kodeksu postępowania cywilnego);

• że w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne – na przykład czy czynność prawna dokonana przez pełnomocnika może być uznana za nieważną, jeżeli pełnomocnik działał sprzecznie z zasadami współżycia społecznego i wolą mocodawcy?

• potrzebę wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów – jeżeli w tym samym przedmiocie różne sądy wydają różne rozstrzygnięcia i istnieje niezbędność ujednolicenia orzecznictwa w danym zakresie;

• oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia.

Rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy co do zasady rozpoznaje skargę kasacyjną na posiedzeniu niejawnym. Jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, a skarżący złożył w skardze kasacyjnej wniosek o jej rozpoznanie na rozprawie, wyznaczana jest rozprawa. Ponadto Sąd Najwyższy może rozpoznać skargę kasacyjną na rozprawie, jeżeli przemawiają za tym inne względy, jednakże w kodeksie postępowania cywilnego nie zostało to sprecyzowane. Na pewno dotyczy to jednak przypadków, gdy wymagane jest ujednolicenie orzecznictwa lub gdy sprawa ma wymiar społeczny. W orzeczeniu Sąd Najwyższy może:

1. oddalić skargę kasacyjną, gdy nie ma ona uzasadnionych podstaw lub rozstrzygnięcie odpowiada prawu;

2. uchylić zaskarżone orzeczenie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi, który wydał zaskarżone orzeczenie, lub innemu sądowi równorzędnemu.

Podsumowując, skargę kasacyjną można składać w sprawach o prawa majątkowe, jeśli wartość przedmiotu zaskarżenia przekracza 50 000 zł (10 000 zł w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych). Warto podkreślić, że skargę taką może złożyć wyłącznie profesjonalny pełnomocnik – adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy. Mimo to każdy przedsiębiorca powinien mieć choć tę podstawową wiedzę w zakresie tego, czy skarga kasacyjna mu przysługuje oraz w jaki sposób się odwołać, sprawdzić czy prawnik oparł skargę na właściwych podstawach, a także czy sporządził wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania.