Dochody uzyskiwane z tytułu stosunku pracy objęte są składkami na ubezpieczenia społeczne oraz zdrowotne. Co do zasady tak samo jest w przypadku prowadzenia zarejestrowanej działalności gospodarczej. W jakiej sytuacji składka zdrowotna od zagranicznych dochodów również podlega odprowadzeniu do ZUS?
Dochody zagraniczne
Przez dochody zagraniczne powinniśmy rozumieć wszelkiego rodzaju zarobki uzyskiwane poza terytorium RP. Dotyczy to każdej działalności, która jest wykonywana legalnie. Dochody zagraniczne co do zasady nie podlegają podwójnemu opodatkowaniu, tj. w kraju faktycznego wykonywania pracy i w Polsce, choć nasze krajowe przepisy znają kilka wyjątków od tej reguły. Jeśli podatnik uzyskiwał dochody wyłącznie za granicą, to nie musi ich wykazywać w rozliczeniu rocznym. Jeżeli jednak posiadał dochody mieszane, tzn. uzyskiwane w Polsce i poza naszym krajem to konieczne staje się wykazanie ich w rozliczeniu PIT.
Składka zdrowotna od dochodów
Naliczanie składki na ubezpieczenie zdrowotne pojawia się w przypadku wynagrodzenia uzyskiwanego za pracę w ramach stosunku pracy. Dotyczy to więc nie tylko pracy wykonywanej na podstawie umowy o pracę, ale także pracowników z wyboru, powołania, mianowania oraz związanych spółdzielczą umową o pracę. Prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej wpisanej do CEIDG również oznacza konieczność opłacania składki zdrowotnej, nawet wtedy, gdy przedsiębiorca łączy taką działalność z pracą na etacie. W tym przypadku składka zdrowotna jest odprowadzana podwójnie – ze stosunku pracy oraz z działalności gospodarczej.
W przypadku jednoosobowej działalności obliczanie wysokości składki zdrowotnej ściśle wiąże się z formą opodatkowania, którą wybrał przedsiębiorca. Składka u pracowników etatowych to natomiast 9% podstawy, a więc wynagrodzenia pomniejszonego o składki społeczne opłacone przez pracownika.
Składka zdrowotna od zagranicznych dochodów
Co do zasady składki zdrowotne w UE mogą być opłacane wyłącznie w jednym kraju. Wynika to z tzw. reguły podlegania jednemu ustawodawstwu. Jeżeli dana osoba pracuje na etacie wyłącznie w jednym kraju unijnym, to sprawa jest jasna – składki zdrowotne opłaca w państwie, w którym legalnie pracuje. Jeżeli praca jest wykonywana w kilku krajach, to pracownik musi dokonać wyboru państwa, w którym od jego wynagrodzenia będą odciągane składki zdrowotne. W tym celu pracownik musi zwrócić się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych albo Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z wnioskiem o ustalenie, w którym kraju ubezpieczona jest dana osoba. ZUS albo KRUS w ciągu miesiąca musi wydać wówczas decyzję, w której wskaże kraj uprawniony do pobierania składek zdrowotnych.
Powyższa reguła znajduje zastosowanie także w przypadku prowadzenia zarejestrowanej działalności gospodarczej. Jeżeli przedsiębiorca ma firmę wyłącznie za granicą, to tam też podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu. Jeśli jednak łączy działalność z etatem w dwóch różnych krajach, niezbędne staje się złożenie wniosku do ZUS-u albo KRUS-u o ustalenie państwa, do którego należy odprowadzać składki na ubezpieczenie zdrowotne. Ww. wnioski są bezpłatne i mogą zostać złożone pisemnie w wybranej jednostce ZUS-u albo KRUS-u (osobiście lub listem poleconym) lub elektronicznie za pośrednictwem portalu PUE ZUS albo eKRUS (wymaga to jednak posiadania aktywnego profilu zaufanego albo certyfikowanego podpisu elektronicznego).
Przykład 1.
Pan Piotr od kilku lat prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą w Polsce. Od stycznia 2024 roku rozpoczął także działalność w Niemczech i w Czechach. Przedsiębiorca nie wie, czy musi opłacać składkę zdrowotną we wszystkich 3 państwach, ponieważ do tej pory robił to tylko w Polsce. Co powinien zrobić w tej sytuacji? Mężczyzna musi złożyć wniosek do ZUS-u o ustalenie państwa, do którego należy opłacać składkę zdrowotną. Może to zrobić w dowolnie wybranym momencie.
Okazuje się, że ZUS nie podchodzi zbyt liberalnie do problemu składki zdrowotnej wśród przedsiębiorców, którzy prowadzą działalność w Polsce i za granicą. Na podstawie rozliczeń podatkowych osób prowadzących takie firmy Zakład Ubezpieczeń Społecznych wzywa do dopłacania składek zdrowotnych.
Dopłata do składki zdrowotnej od zagranicznych dochodów
Jeśli przedsiębiorca prowadzi działalność w różnych krajach i rozlicza się podatkowo od wszystkich dochodów w Polsce, to urząd skarbowy przekazuje informacje o rozliczeniu rocznym do ZUS-u. W takim przypadku Zakład Ubezpieczeń Społecznych uznaje najczęściej, że dochody zagraniczne stanowią podstawę wymiaru składki zdrowotnej i wzywa do dopłacenia różnicy.
Zgodnie z treścią art. 81 ust. 2 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych roczną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących działalność pozarolniczą rozliczających się według skali podatkowej lub podatkiem liniowym stanowi dochód z działalności gospodarczej ustalony za rok kalendarzowy jako różnica między osiągniętymi przychodami a poniesionymi kosztami uzyskania tych przychodów, pomniejszony o kwotę opłaconych w tym roku składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. Podstawa wymiaru składki w nowej wysokości obowiązuje od 1 lutego danego roku do 31 stycznia roku następnego. ZUS w wyjaśnieniach z 17 kwietnia 2023 roku zaznaczył, że „dane przekazane przez płatników w rocznym rozliczeniu składki zdrowotnej będą zweryfikowane z danymi w KAS. W przypadku rozbieżności będą prowadzone postępowania wyjaśniające, które mogą zakończyć się wydaniem decyzji ustalającej roczną podstawę i składkę na ubezpieczenie zdrowotne”.
Problem dopłat do składki zdrowotnej dotyczy tak naprawdę tylko tych przedsiębiorców, którzy osiągną dochody w kraju posiadającym umowę z Polską w zakresie unikania podwójnego opodatkowania i w którym stosuje się metodę proporcjonalnego odliczenia. Metoda ta polega na opodatkowaniu dochodu osiągniętego w Polsce przy jednoczesnym odliczeniu podatku zapłaconego w innym państwie. Odliczenie jest możliwe tylko do wysokości podatku przypadającego proporcjonalnie na dochód uzyskany w innym kraju. Do państw, w których przypadku stosujemy tę metodę, należą:
Arabia Saudyjska,
Armenia,
Australia,
Austria (od 1 stycznia 2019 roku),
Belgia (od 1 stycznia 2021 roku),
Bułgaria,
Chile,
Chiny (od 1 stycznia 2024 roku),
Dania (od 1 stycznia 2021 roku),
Egipt,
Estonia
Finlandia (od 1 stycznia 2020 roku),
Grecja,
Gruzja,
Hiszpania,
Holandia,
Indie,
Iran,
Irlandia (od 1 stycznia 2020 roku),
Izrael (od 1 stycznia 2020 roku),
Japonia (od 1 stycznia 2020 roku),
Jordania,
Kanada (od 1 stycznia 2021 roku),
Katar,
Kazachstan,
Kirgistan,
Korea Południowa,
Litwa (od 1 stycznia 2020 roku),
Macedonia,
Malezja,
Mołdawia,
Norwegia (od 1 stycznia 2021 roku),
Nowa Zelandia (od 1 stycznia 2020 roku),
Pakistan (od 1 stycznia 2022 roku),
Portugalia (od 1 stycznia .2020 roku),
Rosja,
Słowacja (od 1 stycznia 2020 roku),
Słowenia (od 1 stycznia 2019 roku),
Singapur,
Syria,
Tajlandia (od 1 stycznia 2023 roku),
Tajwan,
Tadżykistan,
USA,
Uzbekistan,
Węgry,
Wielka Brytania (od 1 stycznia 2020 roku),
Zjednoczone Emiraty Arabskie (od 1 stycznia 2021 roku).
Pracując w jednym z ww. krajów, przedsiębiorcy muszą liczyć się z tym, że przyjdzie im dopłacić do składki zdrowotnej. Metodę proporcjonalnego odliczenia stosuje się także względem dochodów w krajach, z którymi Polska nie podpisała umów o unikaniu podwójnego opodatkowania. Będą to m.in.:
Argentyna,
Bahamy,
Brazylia,
Dominikana,
Ekwador,
Haiti,
Kambodża,
Kuba,
Liechtenstein,
Madagaskar,
Malediwy,
Monako,
Nigeria,
Panama,
San Marino,
Seszele,
Wenezuela.
Warto w tym miejscu wymienić także kraje, które mają umowę z Polską w zakresie unikania podwójnego opodatkowania i w których stosuje się metodę z progresją. Dochody uzyskiwane w tych państwach co do zasady pozwolą uniknąć obowiązku dopłacania do składki zdrowotnej:
Albania,
Czechy,
Cypr,
Francja,
Luksemburg,
Łotwa,
Niemcy,
Rumunia,
Szwajcaria,
Szwecja,
Turcja,
Ukraina,
Włochy.
Składka zdrowotna od zagranicznych dochodów – podsumowanie
ZUS coraz częściej wzywa do dopłaty składki zdrowotnej w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce i w innym państwie. W zależności od tego, w którym kraju prowadzona jest dodatkowa działalność, ZUS może żądać dopłaty. Decydujące znaczenie ma tutaj umowa zawarta pomiędzy takim państwem a Polską w zakresie unikania podwójnego opodatkowania i to, jaka metoda podatkowa jest stosowana za granicą (z progresją albo proporcjonalnego odliczenia).
