Jak mówi popularne powiedzenie, pewne w życiu są tylko śmierć i podatki. Reszta to „loteria”, dlatego też branża ubezpieczeń cieszy się tak dużą popularnością. Zabezpieczenie zdrowia, życia i majątku pozwala osobom ubezpieczonym na spokojniejszy sen i wiarę, że uchroni ich to przed nieprzewidywalnymi i negatywnymi zdarzeniami, a jeżeli nawet do nich dojdzie, to oni albo ich najbliżsi otrzymają środki, dzięki którym łatwiej będzie poradzić sobie ze stratą. Zasadniczo wyróżniamy ubezpieczenie majątkowe oraz osobowe. Jak wynika ze statystyk, Polacy coraz chętniej decydują się na dobrowolne ubezpieczenia. Częściej wybierane są polisy na wypadek śmierci lub utraty zdrowia, jednakże te majątkowe również nie należą do rzadkości. Wzrost świadomości prawnej oraz poziomu życia przekłada się na zwiększenie chęci zabezpieczenia swojego dobytku. Czym jest ubezpieczenie majątkowe? Co odróżnia je od ubezpieczenia osobowego? Co możemy ubezpieczyć? O tym poniżej.
Ubezpieczenie majątkowe – czym jest dokładnie?
Ubezpieczenie majątkowe jest kojarzone głównie z polisą na mieszkanie, dom czy budynki gospodarcze. W praktyce jednak jego zakres jest znacznie szerszy – ubezpieczyć można każdy interes majątkowy, który daje się ocenić w pieniądzu, o ile nie jest sprzeczny z prawem. Można zatem ubezpieczyć nieruchomości, rzeczy ruchome, takie jak pojazdy, biżuterię, pamiątki rodzinne, a także prawa majątkowe. Niektóre z nich są obowiązkowe, inne zupełnie dobrowolne. Jeżeli natomiast chodzi o zakres ubezpieczeń – im jest on szerszy, tym od większej liczby nieprzewidzianych zdarzeń chroniony jest ubezpieczony i jego dobytek.
Ubezpieczenie majątkowe jest, obok ubezpieczeń osobowych, rodzajem zabezpieczenia na wypadek nieprzewidzianych wydarzeń, takich jak zniszczenie, kradzież, pożar, powódź czy trzęsienie ziemi. Omawiany rodzaj ubezpieczeń został uregulowany w art. 821 i nast. Kodeksu cywilnego (dalej kc). Ubezpieczenie to dotyczy dwóch aspektów – mienia oraz odpowiedzialności cywilnej, tj. OC.
Ubezpieczenie majątkowe ma na celu naprawienie szkody wyrządzonej ubezpieczonemu w wyniku zajścia tzw. wypadku ubezpieczeniowego (zdarzenia określonego w polisie). Co do zasady naprawienie szkody następuje w pieniądzu, jednakże ustawa przewiduje, iż w przypadku ubezpieczeń majątkowych świadczenie zakładu ubezpieczeń nie zawsze musi polegać na wypłacie odszkodowania. Ubezpieczyciel może świadczyć w inny sposób, np. zapewniając ubezpieczonemu taki sam przedmiot jak ten ubezpieczony, który uległ wypadkowi (są to jednak sporadyczne przypadki). Niezależnie jednak od tego, w jaki sposób strony umówiły się na świadczenie odszkodowawcze, przedmiot umowy ubezpieczenia musi dawać się wyrazić w pieniądzu.
Co może być przedmiotem ubezpieczenia?
Ustawodawca w art. 821 kc zdefiniował przedmiot ochrony ubezpieczeniowej jako interes majątkowy. Oznacza to, że ochronie ubezpieczenia podlega interes ubezpieczonego przed stratą, jaką w jego majątku może spowodować określone zdarzenie. Objęty ochroną może zostać każdy interes, pod warunkiem że:
- istnieje możliwość jego oceny w pieniądzu,
- jest zgodny z prawem.
Warunek istnienia możliwości wyrażenia interesu majątkowego w pieniądzu jest ściśle związany z samą istotą ubezpieczenia, które polega na wypłacie określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie zdarzenia. Aby możliwe było określenie wysokości odszkodowania, ubezpieczyciel musi mieć możliwość oszacowania wartości ubezpieczonego interesu majątkowego i wskazania go w pieniądzu. Brak interesu majątkowego skutkuje brakiem możliwości wystąpienia po stronie ubezpieczonego szkody, co w konsekwencji oznacza niemożność zajścia wypadku ubezpieczeniowego. Jeżeli brak ten występuje już w chwili zawarcia umowy i nie powstaje w trakcie trwania umowy, ubezpieczenie należy uznać za nieważne. Wygaśnięcie interesu majątkowego w okresie po zawarciu polisy powoduje następcze wygaśnięcie stosunku ubezpieczenia.
W praktyce interes prawny należy łączyć z prawem własności. Interes w zabezpieczeniu majątku ma bowiem osoba będąca jego właścicielem. W związku z tym niejednokrotnie dochodzi do sytuacji, kiedy ubezpieczeniem zostaje objęty przedmiot majątkowy, który okazuje się nie być własnością ubezpieczającego. W doktrynie wskazuje się jednak, że nie można uznać za nieważną umowy ubezpieczenia, jeśli w chwili jej zawarcia ubezpieczający nie był właścicielem rzeczy, jednak istniał wówczas stan oczekiwania na uzyskanie prawa własności. Tak samo dzieje się, kiedy polisa została zawarta w trakcie posiadania, które prowadzi do nabycia własności rzeczy ruchomej przez zasiedzenie lub w przypadku nabycia własności rzeczy ruchomej pod warunkiem zawieszającym. W powyższych okolicznościach ubezpieczyciel nie może uchylać się od wypłacenia odszkodowania ubezpieczonemu, mimo iż nie stał się on jeszcze właścicielem rzeczy, która uległa wypadkowi. Warto wskazać na wyrok Sądu Najwyższego z 24 sierpnia 2005 roku (sygn. akt: II CSK 35/05), w którym sąd stwierdził, iż „skoro ogólne warunki ubezpieczenia nie wyłączają możliwości ubezpieczenia mienia niestanowiącego własności ubezpieczającego, lecz pozostającego w jego posiadaniu, to ubezpieczenia domu lub mieszkania może dokonać również osoba, która nie ma tytułu własności, a więc np. wynajmujący”.
Z kolei warunek zgodności z prawem należy rozumieć szeroko. Zatem nie będzie to wyłącznie zgodność z obowiązującymi przepisami prawa, ale również z obowiązującymi zasadami współżycia społecznego.
Ubezpieczenie pasywów i aktywów
W ramach ubezpieczenia majątkowego należy rozróżnić także ubezpieczenie pasywów od ubezpieczenia aktywów. W przypadku pasywów interes majątkowy ubezpieczonego polega na zachowaniu majątku przed roszczeniami osób oraz obowiązkiem pokrycia ze swojego majątku zaistniałych koniecznych kosztów. Za przykład ubezpieczenia pasywów możemy wskazać OC pojazdów, w ramach którego w przypadku dojścia do kolizji ubezpieczony nie może liczyć na wypłacenie mu odszkodowania na pokrycie własnych strat, jednakże dzięki polisie nie będzie zmuszony pokrywać z własnego majątku szkód, jakie z jego winy pojawiły się u poszkodowanego. Ubezpieczyciel pokryje bowiem koszty naprawy pojazdu poszkodowanego, a także koszty leczenia, jeżeli dojdzie do powstania szkody na zdrowiu.
Ubezpieczenie aktywów natomiast polega na zachowaniu określonych przedmiotów majątkowych mimo ich straty w wyniku różnych zdarzeń. Ubezpieczenie przybierze inną postać w zależności od przedmiotu ubezpieczenia, np. ubezpieczenie domu lub mieszkania, ubezpieczenie turystyczne, ubezpieczenie rolników czy ubezpieczenie przedsiębiorców.
Ubezpieczenie a podatek VAT
Zakłady ubezpieczeń, dążąc do zmniejszenia swojego obowiązku odszkodowawczego, często wychodzą ze stanowiskiem, zgodnie z którym nie mają obowiązku wypłaty odszkodowania w kwocie brutto, jeżeli poszkodowany w rzeczywistości nie poniósł ciężaru podatku VAT. Ma to miejsce zazwyczaj w sytuacjach, gdy poszkodowany nie decyduje się na naprawę uszkodzonego mienia lub zakup nowego. Co do zasady jest to stanowisko błędne. Z powyższym można się zgodzić jedynie w wypadku, gdy poszkodowanym jest podatnik podatku VAT, który ma prawo do obniżenia kwoty należnego podatku o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług związanych z naprawą uszkodzonego mienia albo zakupem nowego. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 19 listopada 2015 roku (sygn. akt: IV CSK 764/14), stwierdzając, iż „cenotwórczy podatek VAT uwzględnia się przy ustalaniu wysokości odszkodowania tylko wówczas, gdy poszkodowany rzeczywiście go poniesie”.
Co zawiera polisa majątkowa?
Ubezpieczenia majątkowe w większości przypadków stanowią produkty komercyjne oferowane przez prywatne towarzystwa ubezpieczeniowe, dopasowywane do indywidualnych potrzeb klienta, bazujące na odpowiedniej dla danego towarzystwa polityce ubezpieczeniowej. Mimo to w każdej polisie majątkowej znajdziemy kilka kluczowych punktów. Są to:
- zakres ubezpieczenia – określa, przed skutkami jakich zdarzeń będzie nas chronić polisa. Możemy wyróżnić zdarzenia losowe takie jak pożar, powódź, uderzenie pioruna itp. oraz działalność osób trzecich, czyli m.in. kradzież, włamanie, zniszczenie, katastrofę drogową, zwarcie instalacji elektrycznej itp.,
- przedmiot ubezpieczenia – wskazuje rodzaj chronionego interesu majątkowego, np. dom, mieszkanie, samochód, telewizor itp.,
- suma ubezpieczenia – określa maksymalną kwotę, którą ubezpieczony otrzyma w razie powstania szkody,
- limit odpowiedzialności – wskazuje, w jakim stopniu ubezpieczony będzie zobowiązany do współuczestniczenia w pokrywaniu szkód. Może to być franszyza integralna, zgodnie z którą polisa nie dotyczy szkód poniżej określonej kwoty, np. poniżej 500 zł, czy franszyza redukcyjna określająca udział własny ubezpieczonego w szkodzie, np. 5% wartości szkody,
- wyłączenia odpowiedzialności – jest to element, na który należy zwrócić szczególną uwagę, bowiem wskazuje się tu wszelkie sytuacje, których ziszczenie będzie wyłączało odpowiedzialność ubezpieczyciela.
Pamiętać należy, że odpowiedzialność zakładu ubezpieczeniowego nie ma charakteru nieograniczonego, a jest limitowana wysokością sumy ubezpieczeniowej. Jeśli zatem dane zdarzenie znajdzie się w zakresie działania ubezpieczenia i zakład zgodzi się na wypłacenie odszkodowania, zażądanie go w kwocie wyższej od sumy gwarancyjnej będzie niezasadne. Oznacza to, że ubezpieczyciel wypłaci jedynie kwotę do wysokości górnej granicy ubezpieczenia, a pozostałą część szkód ubezpieczony będzie musiał pokryć samodzielnie. Dlatego też decydując się na ubezpieczenie majątku, warto wybrać taką sumę ubezpieczenia, która będzie odpowiadała realnej wartości danego przedmiotu majątkowego. Trzeba jednak mieć na uwadze, że im polisa opiewa na wyższą sumę gwarancyjną, tym będzie ona droższa.
Ubezpieczenie majątkowe – podsumowanie
Ubezpieczenie majątkowe, jak sama nazwa wskazuje, dotyczy przedmiotów własności ubezpieczonego. Kodeks cywilny określa, iż przedmiotem ubezpieczenia majątkowego może być każdy interes majątkowy, który da się ocenić w pieniądzu. Jedynym ograniczeniem prawa do ubezpieczenia jest występowanie sprzeczności z aktualnie istniejącymi normami prawa oraz zasad współżycia społecznego. Powyższe oznacza, że ubezpieczyć można w zasadzie wszystko, co przejawia wartość nadającą się do oszacowania. Mogą to być nieruchomości, pojazdy, sprzęt AGD i RTV, biżuteria, sprzęt niezbędny do wykonywania działalności gospodarczej, bagaż zabierany w podróż itp. Zakres, przedmiot oraz suma ubezpieczenia są zależne od polisy, jaka zostanie wykupiona. Na rynku istnieje mnogość zakładów świadczących tego typu usługi. Przy decydowaniu się na ubezpieczenia składników majątku należy zwracać uwagę na renomę zakładu, jego wypłacalność, jak również wyłączenia umowne, gdyż – co należy uznać na naturalne – wypłacanie odszkodowań nie leży w interesie finansowym towarzystw ubezpieczeniowych.
