Umowy nazwane charakteryzują się tym, że ich pełną regulację możemy odnaleźć w konkretnych przepisach prawa cywilnego, głównie w Kodeksie cywilnym. Do kategorii takich zobowiązań należą umowa spedycji oraz umowa przewozu. Pomimo sporego podobieństwa są to zupełnie odrębne kontrakty, których nie należy ze sobą mylić. Sprawdziliśmy, czy umowa spedycji a umowa przewozu są jednakowymi kontraktami!
Czym jest umowa spedycji?
Zgodnie z treścią art. 794 kodeksu cywilnego przez umowę spedycji spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do wysyłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług związanych z jej przewozem. Spedytor może występować w imieniu własnym albo w imieniu dającego zlecenie.
Cechą charakterystyczną każdej umowy spedycji jest ilość i złożoność czynności, do których zobowiązany jest spedytor. W praktyce nie dotyczy ona wyłącznie przewozu określonego towaru, lecz dokonania także wielu czynności pobocznych, szczególnie jeśli mówimy o spedycji międzynarodowej. Umowa spedycji wiąże się m.in. z czynnościami o charakterze załadunkowym, rozładunkowym, logistycznym, administracyjnym oraz celnym.
„W świetle art. 794 § 1 kc przedmiotem spedycji mogą być usługi inne niż stricte spedycyjne, ale tylko wówczas, gdy występują równolegle ze świadczeniem spedycji w zakresie wysyłania lub odbioru przesyłki. Kategoria »innych usług związanych z przewozem przesyłki« nigdy nie będzie więc miała sama w sobie charakteru usługi spedycyjnej, jeżeli w danym przypadku nie będzie pozostawać w realnym związku funkcjonalnym z usługą w postaci wysłania lub odbioru przesyłki. Pojęcie »innych usług związanych z przewozem przesyłki« obejmuje w tych warunkach swym zakresem szereg różnego rodzaju czynności faktycznych i prawnych, takich jak np. udzielanie informacji i porad w kwestiach taryfowych, celnych lub też ogólnie w zakresie sporządzania dokumentacji przewozowej, nadzorowanie procesu przewozu (w tym opieka nad przesyłką), a także pakowanie, sortowanie, ważenie, sprawdzenie stanu przesyłki. Katalog tych czynności ma charakter otwarty. Niewątpliwie należy do nich obowiązek zapłaty przewoźnego: można też zaliczyć do analizowanej kategorii czynności uiszczenia opłat powiązanych z przewozem a dotyczących korzystania z kontenerów, ich składowaniem itp. (opłaty: »demurrage« i »detention«)”.
Czym jest umowa przewozu?
Jak stanowi art. 774 kc, przez umowę przewozu przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy. Przedmiotem umowy tego rodzaju może być transport osób lub mienia.
Umowa przewozu jest co do zasady regulowana wyłącznie przepisami krajowymi, podczas gdy spedycja może podlegać pod prawodawstwo międzynarodowe.
Umowa spedycji a umowa przewozu
Można stwierdzić, że umowa przewozu niejako zawiera się w treści umowy spedycji. Czynność transportu mienia jest bowiem składową spedycji. Co ciekawe, spedytor może odpowiadać tak jak przewoźnik, choć nie dotyczy to każdej sytuacji – odpowiedzialność tego rodzaju pojawi się dopiero wtedy, gdy spedytor samodzielnie dokona przewozu.
„Podstawą odróżnienia umowy przewozu od umowy spedycji jest treść zobowiązania przyjmującego zamówienie, a nie rodzaj podejmowanych przez niego czynności. Jeżeli w treści oferty złożonej przewoźnikowi jest mowa tylko o przewozie rzeczy, a żadne konkludentne czynności nie wykazują na istnienie dodatkowych postanowień umownych, obejmujących usługi związane z przewozem, to umowa zawarta przez przyjęcie oferty jest umową przewozu, a nie umową spedycji. Nie wyłącza to możliwości zawarcia przez strony, w granicach zasady swobody umów umowy o charakterze mieszanym”.
Aby odróżnić umowę spedycji od umowy przewozu, należy dokładnie przeanalizować jej treść. Jeżeli w kontrakcie jest mowa wyłącznie o przewozie – transporcie osób lub mienia, to mamy do czynienia z umową przewozu. Jeżeli jednak w umowie pojawiają się zobowiązania poboczne, nakładające dodatkowe obowiązki na wykonawcę, wówczas mówimy o umowie spedycji. Postuluje się, aby strony zobowiązania bardzo precyzyjnie określały zakres obowiązków umownych, tak, by w razie ewentualnych konfliktów nie było problemu z identyfikacją danej umowy.
Zakres obowiązków spedytora jest znacznie szerszy, niż ma to miejsce w przypadku przewoźnika – stąd też tak ważne jest jak najdokładniejsze opisanie i nazwanie danej umowy. W tym miejscu należy przypomnieć, że tytuł podpisanej umowy nie decyduje o tym, z jakim rodzajem zobowiązania mamy do czynienia – najistotniejsza jest treść kontraktu i zakres obowiązków stron.
Przykład 1.
Pan Michał i pan Jan zawarli umowę, która została zatytułowana jako „Umowa przewozu”. Pan Jan miał na jej podstawie przewieźć tonę warzyw pana Michała z jego gospodarstwa rolnego na rynek znajdujący się w Niemczech. Pan Jan został zobowiązany do załatwienia wszelkich formalności, także tych o charakterze administracyjnym i celnym. W zaistniałej sytuacji mamy do czynienia nie z umową przewozu, lecz z umową spedycji, ponieważ pan Jan musi podjąć znacznie więcej czynności, niż sam transport towaru.
Przykład 2.
Pan Michał i pan Jan zawarli umowę, która została zatytułowana jako „Umowa spedycji”. Pan Jan miał na jej podstawie przewozić turystów pomiędzy Polską a Litwą, wliczając w to także ich bagaż. W tej sytuacji nie mamy jednak do czynienia z umową spedycji, ponieważ przedmiotem zobowiązania jest transport osób – ten zaś nie może być realizowany jako spedycja.
Rozróżnienie umowy spedycji od umowy przewozu wymaga więc każdorazowo sięgnięcia do treści danego zobowiązania. Nie można się tutaj opierać na kryterium korzystania z innych podmiotów (podwykonawców). W praktyce spedytor wykonuje szereg swoich obowiązków przy wykorzystaniu innych osób, nie oznacza to jednak, że umowa spedycji przekształca się wówczas w umowę przewozu. Podwykonawstwo nie świadczy więc o zmianie charakteru danej umowy.
Podsumowując, umowa spedycji i przewozu, choć dosyć podobne w swej podstawowej treści, są odrębnymi zobowiązaniami, które posiadają odmienną regulację prawną. Przewóz może dotyczyć osób lub mienia i ogranicza się w zasadzie do transportu z jednego miejsca w inne. Spedycja zawiera w sobie szereg innych dodatkowych czynności, takich jak choćby dopełnienie czynności administracyjnych i celnych. O rodzaju danej umowy nie decyduje jej tytuł, lecz treść praw i obowiązków stron zobowiązania.
