Obecnie trwają prace rządu nad przygotowaniem projektu ustawy o aktywności zawodowej (projekt UD399), która ma zastąpić dotychczasową Ustawę z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Nowy akt prawny ma służyć kompleksowej modernizacji instytucji polskiego rynku pracy poprzez udoskonalenie funkcjonowania publicznych służb zatrudnienia oraz form aktywizacji zawodowej i podnoszenia umiejętności kadr gospodarki. Celem tych działań jest zwiększenie poziomu zatrudnienia w Polsce, przede wszystkim na miejscach pracy wysokiej jakości, oraz dostosowanie potencjału kadrowego Polski do potrzeb gospodarki przechodzącej zmiany strukturalne wynikające z postępu technologicznego i cyfrowego, transformacji energetycznej i procesów demograficznych.
Poniżej przedstawiono w skrócie najistotniejsze kierunki planowanych zmian określone w projekcie ustawy i omówione w jego uzasadnieniu. Ustawa o aktywności zawodowej - najważniejsze zmiany.
Oddzielenie statusu bezrobotnego od ubezpieczenia zdrowotnego
Obecnie powiatowe urzędy pracy (PUP) naliczają i odprowadzają składkę na ubezpieczenie zdrowotne za osoby bezrobotne. Wada wspomnianego rozwiązania polega na tym, że duża część osób rejestruje się w powiatowych urzędach pracy jako bezrobotni tylko po to, aby zostać objęta ubezpieczeniem zdrowotnym. Zgodnie z proponowanym rozwiązaniem przewiduje się wprowadzenie ubezpieczenia zdrowotnego dla osoby niemającej innego tytułu do tego ubezpieczenia. Wniosek o ubezpieczenie będzie składany do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W związku z oddzieleniem składki zdrowotnej od ubezpieczenia zdrowotnego klientami PUP będą osoby faktycznie zainteresowane podjęciem pracy.
Wprowadzenie instrumentów dla rodzin i dla kobiet powracających na rynek pracy
W tym zakresie w projekcie ustawy zaproponowano m.in.:
- wprowadzenie pierwszeństwa w skierowaniu do udziału w formach pomocy określonych w ustawie, m.in. bezrobotnym członkom rodzin wielodzietnych posiadającym Kartę Dużej Rodziny;
- uwzględnienie przedsiębiorstw rodzinnych w przyznawaniu i rozliczaniu form pomocy finansowanych z Funduszu Pracy; w praktyce oznaczać to będzie, że w uzasadnionych przypadkach pomoc będzie mogła być udzielana pomimo pokrewieństwa klienta powiatowego urzędu pracy z pracodawcą, u którego podjął lub planuje podjąć zatrudnienie;
- wprowadzenie rozwiązań mających na celu zachęcenie do podejmowania pracy m.in. przez matki lub ojców sprawujących opiekę nad dziećmi w wymiarze umożliwiającym pogodzenie roli rodzica z aktywnością zawodową, np. praca na pół etatu za wynagrodzenie równe wysokości połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę; praca na pół etatu będzie podstawą do ubiegania się o prawo do zasiłku w wysokości połowy tego zasiłku.
Zniesienie właściwości urzędu pracy ze względu na miejsce zameldowania stałego lub czasowego
Przewiduje się powiązanie bezrobotnego z urzędem pracy właściwym ze względu na miejsce zamieszkania. Przyjęte rozwiązanie umożliwi łatwy kontakt bezrobotnego z urzędem. Należy podkreślić, że adres zameldowania to pojęcie z zakresu prawa administracyjnego; w zasadzie służy on wyłącznie celom ewidencyjnym i wiąże się z dopełnieniem określonych formalności w urzędzie gminy. Miejsce zamieszkania to pojęcie z zakresu prawa cywilnego; określa ono miejscowość, w której dana osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu.
Działania mające na celu aktywizację osób biernych zawodowo
W ramach aktywizacji osób biernych zawodowo proponuje się poszerzenie grupy klientów PUP o osoby bierne zawodowo, umożliwienie urzędom pracy realizowania projektów Europejskiego Funduszu Społecznego dla osób biernych zawodowo i stosowania różnych form pomocy, nie tylko tych określonych w projektowanej ustawie. Urzędy pracy będą mogły podejmować działania mające na celu identyfikację oraz dotarcie do osób biernych zawodowo potencjalnie mogących podjąć aktywność zawodową.
Optymalizacja stosowanych form pomocy
Zrezygnowano z bardzo rzadko wykorzystywanych instrumentów wsparcia, tzn. pożyczki szkoleniowej i stypendium na kontynuowanie nauki. W to miejsce zaproponowano nowy instrument – pożyczkę edukacyjną, częściowo umarzalną (20% kwoty), z której będą mogły skorzystać osoby planujące podjęcie kształcenia lub szkolenia.
Zbyt niskie stypendium oferowane stażystom, „odstające” coraz bardziej od stawek rynkowych, skutkuje spadkiem zainteresowania aktywizacją zawodową w formie stażu. Dlatego planowane jest podniesienie stypendium stażowego do wysokości 140% zasiłku dla bezrobotnych. Poza tym planuje się m.in. skrócenie czasu odbywania stażu przez bezrobotnego (minimalny i maksymalny okres odbywania stażu – 3 i 6 miesięcy) wraz z rezygnacją z różnicowania długości stażu w zależności od wieku.
Przygotowanie zawodowe dorosłych jest instrumentem niezmiernie rzadko wykorzystywanym (43 osoby w 2020 roku), co wynika z braku zainteresowania pracodawców i osób bezrobotnych, wysokimi wymaganiami w stosunku do organizatorów przygotowania zawodowego dorosłych oraz jego wysokimi kosztami. Aby stymulować zdobywanie kwalifikacji przez osoby dorosłe, zaproponowano ułatwienie ich nabywania w ramach znacznie bardziej popularnego stażu. W miejsce likwidowanego przygotowania zawodowego dorosłych proponuje się tzw. staż plus, czyli m.in. możliwość wydłużenia stażu, wprowadzenie mechanizmu motywującego stażystę do efektywnej nauki oraz premię dla pracodawcy w przypadku przystąpienia przez stażystę do weryfikacji wiedzy i umiejętności nabytych podczas stażu i uzyskania kwalifikacji.
W odpowiedzi na szerokie zainteresowanie bonem na zasiedlenie planuje się rozszerzenie tej formy wsparcia na wszystkie osoby bezrobotne bez względu na wiek (w obecnym stanie prawnym z tej formy wsparcia mogą skorzystać osoby bezrobotne do 30. roku życia).
Ponadto planuje się zwiększenie dostępu do kształcenia ustawicznego osobom poszukującym pracy poprzez finansowanie z Funduszu Pracy kosztów ich szkoleń oraz poświadczania nabycia wiedzy i umiejętności, w tym uprawnień zawodowych. Rozwiązanie to zastąpi obecną możliwość sfinansowania kształcenia ustawicznego dla osób w wieku powyżej 45. roku życia, pracujących lub wykonujących inną pracę zarobkową lub działalność gospodarczą, zarejestrowanych w PUP.
Dodatkowo przewiduje się modyfikację istniejących form pomocy poprzez uwzględnienie przedsiębiorstw rodzinnych w przyznawaniu i rozliczaniu form pomocy finansowanych z Funduszu Pracy, udzielanych przez PUP, co w praktyce oznaczać będzie, że w uzasadnionych przypadkach pomoc będzie mogła być udzielana pomimo pokrewieństwa klienta PUP z pracodawcą, u którego podjął lub planuje podjąć zatrudnienie lub współpracować w ramach innych form pomocy.
Zmniejszenie obciążeń dla bezrobotnych i pracodawców
Planuje się w szczególności:
- usprawnienie składania ofert pracy poprzez zmniejszenie zakresu obligatoryjnych informacji wymaganych od pracodawcy zgłaszającego ofertę pracy;
- rezygnację z ograniczenia dla pracodawców w zakresie wyboru PUP, z którym chcą współpracować;
- wprowadzenie obowiązku przeprowadzenia przez doradcę ds. zatrudnienia rozmowy z każdą osobą rejestrującą się w PUP w celu ustalenia jej sytuacji, potrzeb i możliwości wejścia lub powrotu na rynek pracy;
- redefinicję zadań Centrów Informacji i Planowania Kariery Zawodowej (CIiPKZ); zaplanowane działania są powiązane z cyfryzacją procesów obsługi klientów PUP (z zachowaniem praw osób wykluczonych cyfrowo), poprzez zapewnienie wszystkim, w szczególności osobom bezrobotnym, dostępu do ofert pracy zawartych w Centralnej Bazie Ofert Pracy (CBOP), umożliwienie przygotowania i udostępnienia CV w centralnej bazie CV, rozwój mechanizmów automatycznego doboru ofert pracy do oczekiwań osób bezrobotnych.
Zwiększenie potencjału i zasięgu Centralnej Bazy Ofert Pracy
Proponuje się m.in. wprowadzenie dla pracodawców z sektora publicznego oraz prywatnego (dla przedsiębiorców, którzy korzystają ze środków publicznych, np. uczestnicząc w przetargach, i prowadzą rekrutacje na wolne miejsca pracy) obowiązku zgłaszania ofert pracy do CBOP. W CBOP zamieszczane będą również informacje o ofertach praktyk. Ich zgłaszanie będzie obowiązkowe dla administracji publicznej, a dla przedsiębiorców z sektora prywatnego – fakultatywne. Zgłoszenie informacji następować będzie z wykorzystaniem formularza elektronicznego udostępnianego przez ministra właściwego do spraw pracy.
Zmiany w zakresie Ochotniczych Hufców Pracy
Planuje się, że OHP będą prowadziły działania na rzecz młodzieży uczącej się, sprawiającej problemy wychowawcze lub mającej opóźnienie w realizacji obowiązku nauki, a także działań aktywizacyjnych adresowanych do młodzieży niepracującej i nieuczącej się. W ramach projektowanych działań proponuje się m.in. wprowadzenie górnej i dolnej granicy wieku osób, które mogą być objęte pomocą OHP. Dodatkowo utrzymane zostaną dotychczasowe rozwiązania (wypracowanych w porozumieniu z MEiN) umożliwiające naukę w szkołach dla dorosłych 15-latkom, którzy mają trudności z realizacją nauki w szkołach dla młodzieży. Minister właściwy do spraw pracy nadal będzie sprawował nadzór nad OHP w postaci akceptacji planów i kontroli ich wykonania. Kontynuowana będzie refundacja wynagrodzeń wypłacanych młodocianym pracownikom zatrudnianym w celu przygotowania zawodowego realizowanego przez OHP.
Według zamierzeń projektodawców ustawa o aktywności zawodowej miała wejść w życie z 1 stycznia 2023 roku, jednak nadal jest na etapie opiniowania.
