23 kwietnia 2022 roku weszła w życie Ustawa z dnia 11 marca 2022 roku o obronie Ojczyzny, która zastąpiła obowiązującą wcześniej Ustawę z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, a także uchyliła wiele innych ustaw związanych z wojskowością. Zmianie uległy w szczególności regulacje dotyczące prawa do odpraw dla pracowników powoływanych do służby wojskowej. Poniżej dokonano porównania odnośnych przepisów dotyczących pracowników powoływanych do zawodowej i terytorialnej służby wojskowej. Terytorialna a zawodowa służba wojskowa - jakie są różnice oraz czy powołany pracownik ma prawo do odprawy?
Zawodowa służba wojskowa
Służba wojskowa dzieli się na czynną służbę wojskową i służbę w rezerwie. Czynna służba wojskowa polega na pełnieniu:
- zasadniczej służby wojskowej (dobrowolnej i obowiązkowej),
- terytorialnej służby wojskowej,
- służby w aktywnej rezerwie w dniach tej służby oraz odbywaniu ćwiczeń wojskowych w ramach pasywnej rezerwy,
- zawodowej służby wojskowej,
- służby w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny (art. 129 i 130 Ustawy z dnia 11 marca 2022 roku o obronie Ojczyzny – dalej „ustawa”).
Powołanie do zawodowej służby wojskowej (na czas nieokreślony) może nastąpić, jeżeli przemawiają za tym potrzeby Sił Zbrojnych. Stosunek służbowy żołnierza zawodowego powstaje w drodze powołania na podstawie dobrowolnego zgłoszenia się do tej służby. Termin rozpoczęcia pełnienia zawodowej służby wojskowej oraz stanowisko służbowe, na jakim będzie pełniona ta służba, określa rozkaz personalny. Zdolność fizyczną i psychiczną do pełnienia zawodowej służby wojskowej ustala wojskowa komisja lekarska właściwa ze względu na miejsce stacjonowania jednostki wojskowej lub pododdziału jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę, a w przypadku określania zdolności do służby w poszczególnych rodzajach Sił Zbrojnych oraz rodzajach wojsk właściwa rzeczowo wojskowa komisja lekarska (art. 185 i art. 190 ust. 1 ustawy).
Żołnierz zawodowy pełni zawodową służbę wojskową:
- na stanowisku służbowym – wyznaczonym w drodze decyzji, stosownie do potrzeb Sił Zbrojnych, w zależności od wymogów i kwalifikacji określonych w Karcie Opisu Stanowiska Służbowego, posiadanej oceny w opinii służbowej oraz modelu przebiegu służby;
- w uczelni wojskowej, szkole podoficerskiej, centrum szkolenia, ośrodku szkolenia, w których pobiera naukę;
- w dyspozycji – jeżeli przewiduje się m.in. wyznaczenie go na inne stanowisko służbowe lub w przypadku skierowania go na studia, kursy i szkolenia, podjęcia przez niego pracy poza granicami państwa w strukturach organizacji międzynarodowych lub międzynarodowych strukturach wojskowych, na podstawie umowy zawartej między tym żołnierzem a taką organizacją – jeżeli przemawiają za tym potrzeby Sił Zbrojnych, udzielenia żołnierzowi zawodowemu urlopu wychowawczego (art. 191, art. 192 ust. 1 i art. 200 ust. 1-3 ustawy).
Jakie uprawnienia ma pracownik powołany do zawodowej służby wojskowej?
Stosunek pracy z pracownikiem powołanym do zawodowej służby wojskowej wygasa z dniem stawienia się do tej służby. Pracownik ten ma prawo do ostatnio pobieranego wynagrodzenia od pracodawcy do końca miesiąca kalendarzowego, w którym jest obowiązany stawić się do pełnienia tej służby (art. 189 ustawy).
Odmiennie ukształtowano sytuację prawną pracownika powołanego do terytorialnej służby wojskowej.
Terytorialna służba wojskowa
Terytorialną służbę wojskową mogą pełnić, na ich wniosek, osoby posiadające uregulowany stosunek do służby wojskowej, a także inne osoby niepodlegające obowiązkowi odbycia zasadniczej służby wojskowej. Czas trwania terytorialnej służby wojskowej wynosi od roku do 6 lat i może zostać przedłużony na kolejny okres, na wniosek lub za zgodą żołnierza obrony terytorialnej (dalej „żołnierza OT”), przez dowódcę jednostki wojskowej, w której żołnierz OT pełni służbę, w trakcie pełnienia tej służby. Terytorialną służbę wojskową pełni się w jednostkach wojskowych i związkach organizacyjnych Wojsk Obrony Terytorialnej oraz w Dowództwie Wojsk Obrony Terytorialnej. Żołnierz OT może wykonywać zadania służbowe na terytorium całego kraju niezależnie od siedziby jednostki wojskowej, w której pełni służbę (art. 170 ustawy).
Stosunek służbowy terytorialnej służby wojskowej powstaje w drodze powołania na podstawie dobrowolnego zgłoszenia się do tej służby. W powołaniu wskazuje się miejsce i okres pełnienia terytorialnej służby wojskowej oraz stanowisko służbowe występujące w etacie jednostki wojskowej przeznaczone dla żołnierza OT (art. 172 ust. 1 i 2 ustawy).
Odprawa dla pracownika powołanego do terytorialnej służby wojskowej
Zgodnie z art. 306 ust. 2 ustawy pracownik powołany do terytorialnej służby wojskowej otrzymuje od pracodawcy odprawę w wysokości 2-tygodniowego wynagrodzenia obliczonego według zasad określonych dla ustalania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy. Odprawa nie przysługuje w razie ponownego powołania do tej samej służby.
Zasady ustalania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy określono w § 14 i nast. Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 roku w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop. Ekwiwalent ten ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy, z wyłączeniem:
- jednorazowych lub nieperiodycznych wypłat za spełnienie określonego zadania bądź za określone osiągnięcie;
- wynagrodzenia za czas gotowości do pracy oraz za czas niezawinionego przez pracownika przestoju;
- gratyfikacji (nagród) jubileuszowych;
- wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego, a także za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy;
- ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy;
- dodatkowego wynagrodzenia radcy prawnego z tytułu zastępstwa sądowego;
- wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną;
- kwoty wyrównania do wynagrodzenia za pracę do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę;
- nagród z zakładowego funduszu nagród, dodatkowego wynagrodzenia rocznego, należności przysługujących z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej;
- odpraw emerytalnych lub rentowych albo innych odpraw pieniężnych;
- wynagrodzenia i odszkodowania przysługującego w razie rozwiązania stosunku pracy.
Składniki wynagrodzenia określone w stawce miesięcznej w stałej wysokości uwzględnia się przy ustalaniu ekwiwalentu w wysokości należnej w miesiącu nabycia prawa do tego ekwiwalentu. Zmienne składniki wynagrodzenia przysługujące pracownikowi za okresy nie dłuższe niż 1 miesiąc, wypłacone w okresie 3 miesięcy bezpośrednio poprzedzających miesiąc nabycia prawa do ekwiwalentu, uwzględnia się przy ustalaniu ekwiwalentu w średniej wysokości z tego okresu. Składniki wynagrodzenia przysługujące pracownikowi za okresy dłuższe niż 1 miesiąc, wypłacone w okresie 12 miesięcy bezpośrednio poprzedzających miesiąc nabycia prawa do ekwiwalentu, uwzględnia się przy ustalaniu ekwiwalentu w średniej wysokości z tego okresu.
Przykład 1.
Pracownik został powołany do terytorialnej służby wojskowej w październiku. Wynagrodzenie pracownika obejmowało następujące składniki:
- płaca zasadnicza – 4500 zł;
- miesięczna premia regulaminowa, uzależniona od osiąganych wyników pracy.
Jako podstawę obliczenia odprawy dla pracownika należy przyjąć sumę kwoty płacy zasadniczej i przeciętną wysokość premii regulaminowej z lipca, sierpnia i września. W tych 3 miesiącach pracownik otrzymał odpowiednio premie w następujących kwotach: 800 zł, 1000 zł i 900 zł. Zatem przeciętna wysokość premii wynosi 900 zł [(800 zł + 1000 zł + 900 zł) : 3]. W związku z tym podstawą obliczenia odprawy jest kwota 5400 zł (4500 zł + 900 zł). Odprawa stanowi połowę tej kwoty, czyli 2700 zł.
Przepisy Ustawy z dnia 11 marca 2022 roku o obronie Ojczyzny nie przewidują prawa do odprawy dla pracownika powołanego do zawodowej służby wojskowej. Prawo takie ma natomiast jednorazowo pracownik powołany do terytorialnej służby wojskowej.
