Doskonalenie zawodowe pracownika – jakie prawa i obowiązki ma pracodawca?

Celem artykułu jest uzmysłowienie pracodawcom jakie prawa i obowiązki niesie za sobą doskonalenie zawodowe pracownika. Czy pracownicy mają obowiązek doskonalenia zawodowego? Czym jest to pojęcie i w jaki sposób można je realizować? Czy pracownicy mogą to robić na polecenie pracodawcy, czy też z własnej inicjatywy?

Czym jest doskonalenie zawodowe pracownika?

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych to zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą.

To zagadnienie zostało uregulowane w Dziale IV Kodeksu pracy – obowiązki pracodawcy i pracownika.

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych może dotyczyć nie tylko pracy aktualnie wykonywanej przez daną osobę, lecz także innej, na przykład w sytuacji, gdy planowany jest jego awans, a doskonalenie zawodowe pracownika przygotowałoby go do nowego stanowiska. Może być to też związane ze zmianą profilu działalności pracodawcy i niejako obowiązkowym przekwalifikowywaniem dotychczasowych pracowników.

Prawa pracodawcy

Pracodawca ma prawo do:

• zainicjowania podniesienia kwalifikacji zawodowych przez swoich pracowników;
• wyrażenia zgody na podnoszenie kwalifikacji przez pracowników.

Przykład 1.

Pani Gabriela pracuje w salonie fryzjerskim „Coco”. Jej pracodawcą jest pani Jolanta, która zatrudnia ją na podstawie umowy o pracę na pełny etat. Koleżanka pani Jolanty, pani Marta, prowadzi szkolenia fryzjerskie i zaproponowała ich przeprowadzenie w salonie „Coco”, na co ta wyraziła zgodę. Poinformowała pracowników o dniu szkolenia i wskazała, że udział w nich odbędzie się w godzinach pracy.

W ten sposób pracodawca zainicjował podniesienie kwalifikacji zawodowych przez pracownika, umożliwiając mu odbycie szkolenia, organizując je z podmiotem, który jest upoważniony do jego przeprowadzenia.

Przykład 2.

Pan Paweł pracuje na stanowisku asystenta prawnego w Kancelarii Radcy Prawnego, pana Mariana. Podjął decyzję o tym, że podejmie szkolenie w Okręgowej Izbie Radców Prawnych i zostanie aplikantem radcowskim. Łączy się to z obowiązkową obecnością na zajęciach, a równocześnie z nieobecnością w pracy. Pracodawca, pan Marian, wyraził zgodę na to, aby pracownik w ten sposób podnosił swoje kwalifikacje zawodowe.

Pracodawca wyraził zgodę na to, aby pracownik podnosił swoje kwalifikacje zawodowe, jednak nie ma wpływu na ich przebieg, czas trwania, harmonogram.

Ma on możliwość przyznania pracownikom świadczeń w związku z podnoszeniem ich kwalifikacji zawodowych. Może w szczególności:

• opłacić kurs, szkolenie – co może następnie wliczyć do kosztów uzyskania przychodu, jeśli są związane z prowadzoną działalnością gospodarczą;
• opłacić przejazdy na szkolenie;
• kupić pracownikowi niezbędne materiały dydaktyczne.

Obowiązki pracodawcy

Zgodnie z art. 17 Kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. W tym zakresie może organizować im szkolenia, informować o dostępnych możliwościach doskonalenia zawodowego, które mają się odbyć, aby podnieść kwalifikacje w zawodzie, albo wyrażać zgodę na to, że pracownik podnosi kwalifikacje zawodowe, uczestnicząc w szkoleniach, kursach, których nie współorganizuje pracodawca.

Łączy się z tym także obowiązek równego traktowania pracowników w zakresie dostępu do szkoleń w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Za dyskryminujące uważa się zachowania, które umożliwiają dostęp do nich tylko wybranym pracownikom albo gdy kryteria wyboru pracownika do szkolenia są niejasne, nierówne lub w inny sposób dyskryminujące.

Pracownik, który podnosi kwalifikacje zawodowe, może skorzystać z:

1. urlopu szkoleniowego;
2. zwolnienia z całości lub części dnia pracy na czas niezbędny, tak aby punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania.

Urlop szkoleniowy przysługuje w wymiarze:

• 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych;
• 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu maturalnego;
• 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie lub egzaminu zawodowego;
• 21 dni w ostatnim roku studiów – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego.

Urlop jest przyznawany w dniach, które są dla pracownika dniami pracy. Nie dotyczy to zatem świąt i dni wolnych od pracy. Jeżeli pracownik nie jest zatrudniony na cały etat – dotyczy tych dni, w których pracuje.

Przykład 3.

Pan Mateusz przygotowuje się do egzaminu eksternistycznego, a jest zatrudniony u pracodawcy na 2/5 etatu. Pracuje wyłącznie w środy i czwartki. Urlop w wymiarze 6 dni obejmie zatem 3 środy i 3 czwartki, z prawem do wynagrodzenia. W ten sposób pracownik przez 3 tygodnie nie pojawi się w pracy w związku z przygotowaniem do egzaminu eksternistycznego.

Umowa szkoleniowa

Pracodawca może zawrzeć z pracownikiem, który podnosi kwalifikacje zawodowe, umowę określającą wzajemne prawa i obowiązki stron.

W umowie tej wskazuje się, w jakim zakresie będą podnoszone kwalifikacje zawodowe, jaki mają wpływ na zatrudnienie pracownika, czy mogą spowodować awans lub zmianę stanowiska pracy. Umowa może wskazać, do jakich obowiązków zobowiąże się pracodawca, poza tymi, które wynikają bezpośrednio z Kodeksu pracy, a które zostały opisane powyżej.

Co ważne, postanowienia umowy nie mogą być mniej korzystne niż przepisy pracy – pracodawca nie może wskazać, że nie udzieli pracownikowi urlopu szkoleniowego albo że udzieli go w mniejszym wymiarze – jest to bowiem sprzeczne z przepisami prawa.

Umowę zawiera się na piśmie. Nie są przewidywane żadne odstępstwa w tym zakresie.

Doskonalenie zawodowe pracownika – podsumowanie

Pracodawca ma prawo:

• wyrazić zgodę na doskonalenie zawodowe przez pracownika;
• zainicjować proces doskonalenia zawodowego przez pracownika;
• przyznania pracownikowi korzyści w związku z doskonaleniem – na przykład opłacenie kursu, zakup materiałów dydaktycznych, opłacenie przejazdów;
• zawrzeć umowę szkoleniową, jeżeli zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po zakończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

Pracodawca ma obowiązek:

• udzielać zwolnienia na cały dzień lub jego część, aby umożliwić pracownikowi punktualny udział w zajęciach, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia;
• udzielać urlopu szkoleniowego, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia;
• ułatwiać pracownikom doskonalenie zawodowe;
• równo traktować pracowników w zakresie dostępu do szkoleń.

Lista obowiązków pracodawcy w tym zakresie jest znacznie wyższa niż praw, dodatkowo jest to jeden z podstawowych obowiązków pracodawcy. Prawidłowy wybór szkoleń i szkoleniowców ma jednak na celu przyniesienie korzyści zarówno pracownikowi, jak i pracodawcy. Zwiększa się bowiem wydajność, kompetencje, jakość usług u pracodawcy, co w efekcie jest opłacalne dla obu stron.