Przedsiębiorcy prowadzący jednoosobowe działalności gospodarcze bardzo często wykonują w nich zadania, które w większych firmach rozdzielane są na więcej podmiotów. Dlatego też zdarza się, że poza produkcją towaru lub świadczeniem jakiejś usługi zajmują się zaopatrzeniem, marketingiem, a nawet i księgowością. Przedsiębiorcy to też ludzie i zdarza się im niedyspozycja w pracy, skutkiem czego jest konieczność skorzystania z zasiłku chorobowego. Wtedy też może pojawić się problem, co z wykonywaniem czynności niezbędnych w działalności gospodarczej? Kiedy może nastąpić utrata prawa do zasiłku chorobowego?
Zasady otrzymania zasiłku chorobowego
Przepisy Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa określają zasady otrzymania zasiłku chorobowego. Na ich podstawie ubezpieczony otrzyma zasiłek chorobowy, jeżeli stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego.
- z powodu choroby;
- z powodu niemożności wykonywania pracy w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi;
- z powodu poddania się obowiązkowi kwarantanny, izolacji w warunkach domowych albo izolacji, o której mowa w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi;
- z powodu przebywania w stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu leczenia uzależnienia alkoholowego;
- z powodu przebywania w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą poprzez stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne w celu leczenia uzależnienia od środków odurzających lub substancji psychotropowych;
- wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów.
Okres zasiłkowy
Zasiłek chorobowy ubezpieczony otrzyma maksymalnie przez okres 182 dni. W sytuacji, kiedy niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży, okres otrzymania zasiłku chorobowego nie może przekroczyć 270 dni.
Aktualnie do okresu zasiłkowego zalicza się wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy, jak również okresy niemożności wykonywania pracy.
Jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni, do okresu zasiłkowego wlicza się okresy poprzednich niezdolności do pracy.
Do okresu zasiłkowego nie wlicza się okresów niezdolności do pracy przypadających przed przerwą niedłuższą niż 60 dni, jeżeli po przerwie niezdolność do pracy wystąpiła w trakcie ciąży.
Wysokość zasiłku chorobowego
Co do zasady wysokość miesięcznego zasiłku chorobowego wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku.
- przypada w okresie ciąży;
- powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów;
- powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy.
Zasiłek chorobowy wypłacany jest za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy.
Prawo do zasiłku chorobowego przez przedsiębiorcę prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą
System ubezpieczeń społecznych w Polsce obejmuje następujące rodzaje ubezpieczenia:
- ubezpieczenie emerytalne;
- ubezpieczenia rentowe;
- ubezpieczenie zdrowotne;
- ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa, zwane dalej ubezpieczeniem chorobowym;
- ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwane dalej ubezpieczeniem wypadkowym.
Przedsiębiorcy podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, zdrowotnemu, wypadkowemu.
Utrata prawa do zasiłku chorobowego
Zgodnie z art. 17 ust. 1 Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ubezpieczony, który w okresie orzeczonej niezdolności do pracy wykonuje pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia, traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.
I tu pojawia się problem interpretacyjny odnoszący się do przedsiębiorców przebywających na zwolnieniu chorobowym. Czy przedsiębiorca niezdolny do pracy lub niemający możliwości jej wykonywania, w ramach prowadzonej działalności gospodarczej nie może podjąć żadnych czynności, a jeśli tak, co w takim przypadku z działaniem jego firmy?
Powyższy wyrok zapadł w stanie faktycznym, gdzie przedsiębiorca – kobieta przebywająca na zwolnieniu lekarskim w związku z ciążą – wystawiała raz w miesiącu fakturę. ZUS uznał, że wykorzystywała ona zwolnienie lekarskie sprzecznie z jego celem, z czym nie zgadzała się przedsiębiorczyni, stąd konieczne było rozstrzygnięcie tej sytuacji przez sąd.
Kiedy podejmowanie czynności przez przedsiębiorcę nie będzie uznane za wykorzystanie zwolnienia lekarskiego sprzecznie z jego celem?
Jak wskazuje się w orzecznictwie, incydentalna, wymuszone faktem prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej aktywność przedsiębiorcy obejmująca działania konieczne dla prawidłowego funkcjonowania firmy, których przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność nie może zaniechać w okresie choroby, nie powoduje utraty przez nią prawa do zasiłku.
Przykładami czynności, które wykonywane przez przedsiębiorcę w czasie pobierania zasiłku chorobowego nie powodują utraty prawa do zasiłku, są m.in.:
- wystawienie faktury;
- opłacanie bieżących zobowiązań;
- niezbędne czynności kadrowe;
- podpisanie dokumentów.
Przykład 1.
Pani Joanna prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą. Aktualnie jest w 6. miesiącu ciąży i zdecydowała się skorzystać ze zwolnienia lekarskiego. W trakcie przebywania na zwolnieniu chorobowym pojawiała się w firmie, wydawała polecenia pracownikom, a nawet przygotowywała rozliczenia księgowe. Jeden z pracowników, który popadł w konflikt z pracodawczynią, zawiadomił o tym fakcie ZUS. Po przeprowadzeniu kontroli ZUS stwierdził, że pani Joanna wykorzystywała zwolnienie lekarskie sprzecznie z celem w jakim zostało wystawione, nadal wykonywała ona bowiem stale czynności związane z prowadzeniem firmy. Konsekwencją powyższego była utrata przez nią prawa do zasiłku chorobowego.
Powyższe sytuacje to zawsze kwestia ocenna, dlatego zawsze najlepszym rozwiązaniem dla przedsiębiorcy, który musi korzystać ze zwolnienia lekarskiego i pobierać zasiłek, będzie zaprzestanie wszelkiej działalności na okres niezdolności do pracy lub niemożności jej wykonywania. Oczywiście w praktyce nie jest to takie proste, a poza tym firma musi zarabiać, dlatego dobrym rozwiązaniem jest to, aby na czas choroby przedsiębiorca powierzył innej osobie czynności związane z prowadzeniem działalności. Pomocne w tym wypadku może być skorzystanie z pomocy rodziny przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Dobrym rozwiązaniem w takiej sytuacji jest zawarcie umowy zlecenia, a jeśli zleceniobiorca zgodzi się na nieodpłatne jego wykonywanie, nie będzie potrzeby zgłaszania zleceniobiorcy do ZUS-u, ani opłacania za niego składek, jak też nie powstanie podstawa do opodatkowania takiej umowy.
Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich przez ZUS
Przedsiębiorcy powinni pamiętać, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest uprawniony do kontrolowania ubezpieczonych co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem oraz do formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich.
Kontrola formalna zwolnienia lekarskiego polega na weryfikacji, czy zaświadczenie jest autentyczne oraz stwierdzenie, czy zwolnienie zostało wydane zgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich.
Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby polega na ustaleniu, czy ubezpieczony w okresie orzeczonej niezdolności do pracy nie wykonuje pracy zarobkowej lub nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem.
Stwierdzenie w trakcie kontroli nieprawidłowości obliguje kontrolującego do sporządzenia protokołu, w którym należy zawrzeć informacje o tym, na czym polegało nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego od pracy. Po sporządzeniu protokołu należy go przedłożyć ubezpieczonemu w celu wniesienia przez niego uwag. Następnie właściwa jednostka organizacyjna Zakładu Ubezpieczeń Społecznych rozstrzyga o tym, czy zwolnienie lekarskie od pracy wykorzystywane było niezgodnie z jego celem.
ZUS może w takich sytuacjach korzystać z pomocy lekarza leczącego, który może wydać opinię w tym zakresie.
Odwołanie od decyzji ZUS-u, czyli czy warto wchodzić w spór z ZUS-em co do prawidłowości wykorzystania zwolnienia lekarskiego?
W razie sporu ZUS wydaje decyzję, od której przysługuje odwołanie. Odwołanie od decyzji ZUS-u należy wnieść w terminie miesiąca od daty otrzymania decyzji.
Po pierwsze nie jest ona sformalizowana jak też co do zasady bezkosztowa.
Pamiętać należy, aby dotrzymać jednomiesięcznego terminu do złożenia odwołania. Wnoszone jest ono za pośrednictwem oddziału ZUS do właściwego sądu rejonowego. Od wyroku wydanego na skutek odwołania przez sąd rejonowy przysługuje apelacja do właściwego sądu okręgowego.
Ponadto, jeśli wartość przedmiotu zaskarżenia przekracza 10 000 zł, od wyroku sądu okręgowego rozpoznającego apelację ubezpieczonemu przysługiwać będzie prawo złożenia skargi kasacyjnej, którą rozpoznaje Sąd Najwyższy.
Nie należy zapominać, że działanie ZUS-u jest nakierowane na pozbawienie ubezpieczonego prawa do zasiłku. Dlatego ZUS będzie interpretował przeważającą część zachowań przedsiębiorcy w czasie przebywania na zwolnieniu lekarskim jako jego wykorzystywanie sprzecznie z jego celem, mimo że pewne sytuacje w firmie pomimo niezdolności do pracy lub niemożności jej wykonywania wymagają osobistego zaangażowania przedsiębiorcy. Często postępowanie przed sądem i przeprowadzenie szczegółowego postępowania dowodowego skutkować będzie stwierdzeniem nieprawidłowości stanowiska ZUS-u co do odebrania ubezpieczonemu przedsiębiorcy prawa do zasiłku. Dlatego też nigdy nie należy rezygnować z prawa do wniesienia odwołania w takich sytuacjach.
