Na skutek ustania wspólności małżeńskiej dochodzi do podziału majątku wspólnego małżonków. W sytuacji, gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą i w ramach podziału przekazuje nieruchomość drugiemu, pojawia się pytanie o konieczność zapłaty podatku VAT z tego tytułu. Niniejszy artykuł omawia wydanie nieruchomości w ramach podziału majątku wspólnego małżonków, a także stanowisko organów podatkowych w tym zakresie.
Nieodpłatne przekazanie towaru a podatek VAT
Jedną z podstawowych czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem VAT jest odpłatna dostawa towaru. Zgodnie z ustawową definicją dostawa towaru to przeniesienie prawa do rozporządzania towarem jak właściciel.
Pojęcie „przeniesienie prawa do rozporządzania jak właściciel” dotyczy tego rodzaju czynności, która daje otrzymującemu towar prawo do postępowania z nim jak właściciel. Chodzi tutaj przede wszystkim o możliwość faktycznego dysponowania rzeczą, a nie rozporządzania nią w sensie prawnym. Istotą dostawy towarów nie jest bowiem przeniesienie prawa własności, zatem zwrotu „prawo do rozporządzania jak właściciel” nie można interpretować jako „prawa własności”. Idąc dalej, należy wskazać, że czynności przejścia własności ekonomicznej nie musi towarzyszyć przejście własności w sensie prawnym, „dostawa towarów” nie ogranicza się bowiem wyłącznie do prawa własności rzeczy.
Z powyższego jednoznacznie wynika, że dostawa towarów co do zasady podlega opodatkowaniu VAT jedynie wówczas, gdy czynności te są wykonywane za wynagrodzeniem. Jednocześnie ustawodawca zrównał niektóre dostawy towarów wykonywane nieodpłatne z odpłatną dostawą towarów, a więc z czynnościami, które podlegają opodatkowaniu podatkiem VAT.
Jak stanowi art. 7 ust. 2 ustawy VAT, opodatkowaniu podlega również przekazanie nieodpłatnie przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa, w szczególności:
- przekazanie lub zużycie towarów na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia;
- wszelkie inne darowizny
– jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych.
Jak wynika z powyższych uregulowań, opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega generalnie każde nieodpłatne przekazanie towaru należącego do przedsiębiorstwa, w tym także wszelkie inne darowizny, z którymi wiąże się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel, o ile podatnikowi przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu, imporcie lub wytworzeniu tych towarów lub ich części składowych.
Jeżeli natomiast podatnik nie miał prawa do odliczenia podatku naliczonego, to nieodpłatne przekazanie tych towarów pozostaje poza zakresem opodatkowania (podatnik nie musi dokonać ich opodatkowania), bez względu na cel, na który zostały one przekazane.
Przekazanie towaru w ramach podziału majątku wspólnego małżonków
W dalszej kolejności należy odnieść się do regulacji stanowiących o wspólności małżonków i skutkach podziału.
Otóż, jak podaje art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Wspólność wynikająca ze stosunku małżeństwa jest współwłasnością łączną uprawniającą do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego, a w czasie jej trwania żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego.
Art. 43 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego podaje, że oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Natomiast na mocy art. 50(1) tejże ustawy w razie ustania wspólności udziały małżonków są równe. W ramach podziału majątku wspólnego może zatem dojść do wydania danego składnika na wyłączną własność jednego z małżonków.
Ustawa o podatku od towarów i usług nie wymienia małżonków jako odrębnej kategorii podatników. Stwarza to dla małżonków prowadzących działalność gospodarczą szczególną sytuację prawną. Żaden z przepisów ustawy nie zabrania małżonkom prowadzenia działalności gospodarczej jako odrębnym podatnikom. Nie ma przy tym przeszkód, aby pomiędzy małżonkami prowadzącymi odrębne działalności istniała ustawowa wspólność majątkowa.
Jednocześnie należy przypomnieć, że warunkiem opodatkowania danej czynności podatkiem od towarów i usług jest spełnienie dwóch przesłanek:
- po pierwsze – czynność ujęta jest w katalogu czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług;
- po drugie – czynność wykonywana jest przez podmiot, który jest podatnikiem VAT.
W konsekwencji podatnikiem podatku od towarów i usług jest ten z małżonków, który dokona czynności podlegającej opodatkowaniu. Mając powyższe na uwadze – w ocenie organów podatkowych – wydanie składnika majątku firmowego (np. nieruchomości czy rzeczy ruchomej) przez małżonka prowadzącego działalność gospodarczą w zakresie podziału wspólności podlega opodatkowaniu VAT.
Przykładowo w interpretacji Dyrektora KIS z 29 maja 2024 roku (0112-KDIL3.4012.230.2024.1.EW) czytamy, że przekazanie w wyniku podziału majątku wspólnego na rzecz byłego małżonka nieruchomości będzie stanowiło nieodpłatną dostawę podlegającą opodatkowaniu podatkiem VAT zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy VAT w sytuacji, gdy podatnik miał prawo do odliczenia podatku naliczonego.
Wydanie nieruchomości w ramach podziału majątku wspólnego i jej dokumentowanie
W ocenie organów podatkowych w momencie, kiedy dochodzi do nieodpłatnego przekazania rzeczy na rzecz drugiego małżonka, ten pierwszy działa w charakterze podatnika podatku VAT i dokonuje czynności podlegającej opodatkowaniu. Pojawia się jednak pytanie o obowiązek właściwego udokumentowania tego rodzaju transakcji.
W interpretacji Dyrektora KIS z 14 września 2023 roku (0112-KDIL1-1.4012.345.2023.1.DS) podano, że obowiązujące przepisy nie nakładają na podatników żadnych formalnych obowiązków w zakresie dokumentowania fakturami nieodpłatnych dostaw towarów. Co więcej, z art. 106a pkt 1 w powiązaniu z art. 106b ust. 1 pkt 1 ustawy wynika, że fakturę wystawia się, jeśli dokumentuje ona sprzedaż (rozumianą m.in. jako odpłatna dostawa towarów). Przepis art. 7 ust. 2 powołanej ustawy zrównuje nieodpłatne przekazanie towarów z dostawą, jednak tylko dla celów opodatkowania.
Na brak możliwości wystawienia faktury wskazuje również treść art. 106e ustawy, w którym wśród elementów faktury wymieniono m.in. cenę jednostkową towaru lub usługi bez kwoty podatku (cenę jednostkową netto) czy kwotę należności ogółem – jako kwoty należne sprzedawcy od nabywcy. Skoro jednak transakcja jest nieodpłatna, kwoty te nie mogłyby znaleźć się na takiej fakturze, a brak takich pozycji skutkowałby wadliwością dokumentu sprzedaży.
Przykład 1.
Pan Tadeusz prowadzący własną działalność gospodarczą zakupił do majątku wspólnego razem z żoną nieruchomość użytkową od dewelopera. Z tytułu nabycia odliczył cały podatek naliczony VAT. Po roku doszło do rozwodu i w ramach podziału majątku wspólnego przekazał żonie przedmiotową nieruchomość. Czy tego rodzaju transakcja podlega opodatkowaniu podatkiem VAT?
W ocenie fiskusa skoro pan Tadeusz odliczył podatek VAT przy nabyciu, to w momencie jego przekazania byłej żonie należy odprowadzić 23-procentowy VAT z uwagi na nieodpłatne przekazanie towaru, o którym mowa w art. 7 ust. 2 ustawy VAT. Jednocześnie taka transakcja nie jest dokumentowana fakturą VAT.
Wydanie nieruchomości w ramach podziału majątku wspólnego - podsumowanie
Podsumowując powyższe, należy wskazać, że organy podatkowe prezentują negatywne dla podatników stanowisko i wskazują, że wydanie nieruchomości w ramach podziału majątku wspólnego małżonków to czynność, która podlega opodatkowaniu, jeżeli przy nabyciu podatnik miał prawo do odliczenia podatku naliczonego.
