Jak opodatkować nabycie spadku a podział majątku w PIT?

Spadkobiercy, którzy otrzymali równe części majątku po zmarłym spadkodawcy, nie dysponują często konkretnymi składnikami majątku wchodzącymi w skład danego spadku. Z pomocą przychodzi narzędzie prawne w postaci dokonania działu spadku, a więc podziału majątku po zmarłym spadkodawcy według porozumienia między spadkobiercami, a gdy nie mogą się porozumieć, zgodnie z orzeczeniem sądu (jeżeli sprawa została wniesiona do sądu rejonowego). O czym powinni pamiętać spadkobiercy, zanim dokonają działu spadku? Sprawdź, jak opodatkować nabycie spadku a podział majątku w PIT!

Kiedy ma miejsce nabycie spadku?

Zgodnie z tym, co mówi Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny, zwanej dalej ustawą kc, prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób (spadkobierców). 

W momencie otwarcia spadku spadek po spadkodawcy nabywa spadkobierca (spadkobiercy). Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy.

Stwierdzenie, kto i ile nabył spadku, dokonuje się na 2 sposoby:

• składając wniosek do sądu w celu wydania postanowienia sądowego o nabyciu spadku,
• wszczęciu postępowania notarialnego i w efekcie wydania przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia.

Skutkiem nabycia spadku z mocy ustawy jest to, że np. 4 spadkobierców dziedziczy po zmarłym po ¹/₄ z całego spadku.

Oznacza to, że każdy spadkobierca posiada udział w każdej części spadku po zmarłym. Może wystąpić też inna sytuacja, gdy zmarły pozostawił testament.

Jak opodatkowane jest nabycie spadku?

Opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium RP lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium RP.

Drugi przypadek, kiedy nabywca rzeczy zapłaci podatek od spadków i darowizn, to sytuacja, w której nabywana rzecz (lub wykonywane prawo majątkowe) znajduje się za granicą, gdy w chwili otwarcia spadku nabywca był obywatelem Polski lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium RP.

Ustawa z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn obejmuje swym zasięgiem m.in. nabycie spadków tytułem dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, polecenia testamentowego.

Warto podkreślić, że spadkobiercy mogą skorzystać ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn. Są to zwolnienia m.in. z tytułu nabycia:

• przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej przedmiotów wyposażenia mieszkania, pościeli, odzieży, bielizny oraz narzędzi pracy przeznaczonych do użytku w gospodarstwie domowym, jeżeli w skład wyposażenia mieszkania wchodzą meble zabytkowe;
• dzieł sztuki i rękopisów będących przedmiotem twórczości spadkodawcy oraz materiałów bibliotecznych, jeżeli spadkodawca zajmował się twórczością lub działalnością naukową, oświatową, artystyczną, literacką lub publicystyczną;
• zabytków ruchomych i kolekcji wpisanych do rejestru zabytków, a także zabytków użyczonych muzeum w celach naukowych lub wystawienniczych na okres nie krótszy niż 2 lata;
• przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, jeżeli nabywca zabezpiecza je i konserwuje zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Dodatkowo należy wspomnieć, że zwolnieniu od podatku od spadków i darowizn podlega także nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:

• zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w ciągu 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, albo
• w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia – w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku.

Czym jest dział spadku?

Dział spadku to nic innego jak podział majątku po zmarłym. Często zdarza się, że nabycie spadku powoduje, że wszyscy spadkobiercy posiadają np. ¹/⁵ udziału przysługującego im z mocy prawa do całego spadku po zmarłym.

Dokonanie działu spadku powoduje, że spadkobiercy uzgadniają, jaki udział będzie im przysługiwał do konkretnych części majątku po zmarłym.

Pamiętając o art. 103⁵ do 104⁶ ustawy kc, jeżeli spadek przypada więcej niż jednej osobie, to masa spadkowa po zmarłym stanowi tzw. wspólność majątku spadkowego.

W takim wypadku wszyscy spadkobiercy będą współwłaścicielami masy spadkowej po zmarłym w odziedziczonym w stosunku do zmarłego udziale w spadku.

Dział spadku może nastąpić na mocy:

1. umowy między wszystkimi spadkobiercami,
2. orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców (wniosek o dział spadku może złożyć tylko jeden ze spadkobierców).

Umowny dział spadku może obejmować całość lub jego część. Sądowy dział spadku obejmuje z reguły cały spadek, niemniej może wyjątkowo, z ważnych przyczyn, dotyczyć także części spadku.

Przykład 1.

Dwaj bracia oraz ich ojciec odziedziczyli po zmarłej matce (małżonce) 1 grunt rolny zabudowany domem jednorodzinnym oraz 2 grunty rolne niezabudowane. Zarówno synowie, jak i małżonek zmarłej odziedziczyli po ¹/₃ z całego spadku. Postanowili oni dokonać jego działu. Podział majątku po zmarłej wyglądał później następująco:

1. dom jednorodzinny po ¹/₂ udziału otrzymali dwaj bracia,
2. działkę rolną po ¹/₃ udziału otrzymali dwaj bracia oraz ich ojciec.

Jak opodatkować nabycie spadku a podział majątku w PIT?

Zgodnie z art. 10 ust. 7 Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych nie stanowi nabycia albo odpłatnego zbycia odpowiednio nabycie albo odpłatne zbycie, w drodze działu spadku, nieruchomości lub praw majątkowych:

1. nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości,
2. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,
3. prawa wieczystego użytkowania gruntów

– do wysokości przysługującego podatnikowi udziału w spadku.

Niejednokrotnie spadkobiercy nie zastanawiają się nad skutkami tego, że gdy w dziale spadku otrzymają w danym składniku więcej majątku, niż wynikało to z pierwotnego nabycia spadku, mogą zapłacić podatek dochodowy PIT.

Dlatego przed uzgodnieniem podziału majątku, jaki ma być dokonany na mocy działu spadku, warto przemyśleć, kto i jakiej wartości udział ma otrzymać w każdym składniku majątku.

Przykład 2.

Trójka rodzeństwa – siostra, brat i drugi brat oraz ich matka odziedziczyli po zmarłym ojcu nieruchomość gruntową zabudowaną domem jednorodzinnym, a także 4 działki z przeznaczeniem pod zabudowę domem jednorodzinnym. Cała czwórka odziedziczyła w spadku po zmarłym po ¹/₄ z całego spadku. Wszyscy spadkobiercy postanowili założyć sprawę sądową o dokonanie działu spadku. W wyniku sądowego działu spadku podział majątku wyglądał następująco:

1. dom jednorodzinny po ¹/₄ udziału otrzymali wszyscy spadkobiercy,
2. 2 działki pod zabudowę otrzymała po ¹/₃ udziału trójka rodzeństwa.
3. pozostałe 2 działki zachowała w całości matka.

Powyższy przykład pokazuje, że więcej po dokonaniu działu spadku niż w wyniku pierwotnego nabycia spadku otrzymali:

1. trójka rodzeństwa, ponieważ w wyniku dokonania działu spadku otrzymali po ¹/₃ udziału, a w wyniku pierwotnego nabycia spadku przysługiwała im 1/4 udziału od całego majątku zmarłego spadkodawcy;
2. matka, ponieważ w wyniku dokonania działu spadku otrzymała pełny udział w 2 pozostałych działkach, a w wyniku pierwotnego nabycia spadku przysługiwała jej ¹/₄ udziału od całego majątku zmarłego spadkodawcy.

Warto odnotować, że powyższe przykłady upraszczają nabycie spadku i jego późniejszy dokonany dział, ponieważ nie uwzględniają podziału ewentualnej wspólnej części małżonków przypadającej na zmarłego spadkodawcę.

Na koniec warto dodać, że różnica pomiędzy pierwotnym nabyciem spadku a jego dokonanym działem może podlegać zwolnieniu z opodatkowania. Zagadnienie to będzie jednak przedmiotem odrębnej publikacji.