Pojęcie wypalenia zawodowego zostało użyte pierwszy raz w 1974 roku przez amerykańskiego psychiatrę Herberta J. Freudenbergera. Przeprowadzał on badania, w których skupiał się na grupie pracowników socjalnych i na tej podstawie stwierdził, że syndrom wypalenia polega na wyczerpaniu z powodów stawiania przed pracownikiem zbyt wielu zadań. Zauważył wtedy, że może być on permanentnie zmęczony, zniechęcony, drażliwy, ale też podatniejszy na zachorowania, skarżący się na bóle głowy. Jakie mogą być przyczyny tego syndromu? Kiedy może się pojawić? Czy jeśli chodzi o wypalenie zawodowe zapobieganie jest w ogóle możliwe?
Czym jest wypalenie zawodowe?
Christina Maslach po przeprowadzonych wspólnie z Susan Jackson badaniach w latach 80. XX wieku przyjęła następującą definicję wypalenia zawodowego:
„wypalenie jest syndromem emocjonalnego wyczerpania, depersonalizacji i braku satysfakcji zawodowej, które może wystąpić u osób wykonujących zawody oparte na kontaktach z innymi ludźmi”.
Przyjmuje się, że wypalenie zawodowe dotyczy pracowników, którzy na co dzień pracują z innymi ludźmi, szczególnie w przypadkach, kiedy jedna strona pomaga, natomiast druga dzieli się troskami. Problemy innych ludzi mogą być w takim przypadku bardzo obciążające dla pracownika, szczególnie kiedy przejmują je na siebie i pracują w dużym, długotrwałym stresie.
Dlatego też zakłada się, że wypalenie zawodowe dotyczy głównie takich zawodów, jak lekarze, pielęgniarki, terapeuci, pracownicy socjalni, psychologowie itp.
Nie zmienia to faktu, że o wypaleniu się mówią pracownicy w niemalże każdym zawodzie. Kiedy jesteśmy przemęczeni, dopadają nas wątpliwości, uważamy, że wykonujemy zbyt wiele zadań, latami nie odnosimy sukcesów, możemy mieć wrażenie, że wypaliliśmy się, co rozumiemy jako brak poczucia satysfakcji z wykonywanej pracy.
Fazy wypalenia zawodowego
Wypalenie zawodowe pojawia się u pracowników stopniowo. Zazwyczaj jest to proces, a w jego obrębie wyróżnianych jest pięć faz.
Początkowo pojawiają się objawy fizjologiczne – różnego rodzaju bóle, poczucie wyczerpania, bezsenność czy problemy ze snem, brak apetytu i ogólne niedomaganie. Następnie w pracowniku narasta żal do innych ludzi, jest on drażliwy, woli się izolować, ma problem z nawiązywaniem poprawnych kontaktów międzyludzkich. W kolejnym etapie pracownik ma problemy z logicznym myśleniem i przekazywaniem oraz przyjmowaniem informacji. W następującej po tym fazie może on przestać wywiązywać się ze swoich obowiązków, może pojawić się również korzystanie z używek – alkoholu, papierosów, narkotyków itd. Ostatni etap natomiast objawia się poczuciem utraty wyznawanych wartości, pustką, zupełnym brakiem zainteresowania innymi ludźmi.
Objawy wypalenia zawodowego
We wspomnianej definicji wypalenia zawodowego według Christiny Maslach i Susan Jackson mowa o emocjonalnym wyczerpaniu, depersonalizacji oraz braku satysfakcji zawodowej. Jak więc się to objawia?
Objawami, które świadczą o tym, że pracownika może dotyczyć syndrom wypalenia jest:
-
pesymistyczne podejście do wykonywania zadań i swojej pracy
-
coraz mniejsze zainteresowanie tym, co dzieje się w pracy
-
coraz mniejsza aktywność zawodowa
-
zniechęcenie do wykonywanych obowiązków
-
napięcie
-
drażliwość
-
obniżona odporność organizmu, częste choroby
-
bóle głowy
-
permanentne zmęczenie
-
problemy ze snem, bezsenność
-
problemy z żołądkiem/trawieniem
-
coraz bardziej formalne kontakty z klientami/pacjentami
-
cynizm w kontaktach z klientami/pacjentami
-
coraz bardziej powierzchowne relacje z klientami/pacjentami
-
obwinianie innych za swoje niepowodzenia
-
niedocenianie swoich dokonań oraz efektów pracy
-
postrzeganie swojej pracy negatywnie.
Wypalenie zawodowe – zapobieganie
Wypalenie zawodowe nierzadko jest bagatelizowane. Jak jednak widać z przedstawionych powyżej informacji, jego pojawienie się może bardzo źle oddziaływać zarówno na stan fizyczny, jak i psychiczny pracownika. Dlatego też szczególnie w zawodach, które narażone są na wypalenie zawodowe, zapobieganie jest tak ważne. Co można zrobić?
-
Analizuj swoje cele zawodowe – wyznaczaj tylko takie, które są realne. Wyznaczaj również realną liczbę zadań do zrobienia. Jeśli przecenisz swoje możliwości, może pojawić się frustracja i zniechęcenie.
-
Pamiętaj, że życie to nie tylko praca. Zachowaj równowagę między prywatnością a sprawami zawodowymi. Naucz się odpoczywać.
-
Znajdź pasję, której możesz poświęcić się po godzinach pracy, by oderwać się od niej.
-
Nie przeciążaj się, naucz się odmawiać, jeśli masz już zbyt dużo zadań do wykonania, deleguj, jeżeli masz taką możliwość.
-
Pamiętaj o tym, jak ważny jest sen. Wysypiaj się i dbaj o jego jakość – zrezygnuj co najmniej na godzinę przed nim z elektroniki, przewietrz pomieszczenie, zadbaj o odpowiednią poduszkę.
-
Naucz się dystansu, pozwalaj sobie na humor, pamiętaj o tym, by dużo się uśmiechać.
-
Skup się na pozytywnych aspektach swojej pracy.
-
Postaraj się zapobiegać rutynie – wykonuj te same zadania inaczej.
-
Rozwijaj się, korzystaj z kursów i szkoleń.
-
Pamiętaj o tym, że potrzebujesz przerw w pracy.
-
Naucz się sposobów radzenia sobie ze stresem i wykorzystuj je na co dzień w swojej pracy.
-
Nie traktuj wszystkiego osobiście, nie bierz wszystkiego do siebie.
-
Nie rezygnuj z urlopu.
Wypalenie zawodowe może w niektórych przypadkach prowadzić nawet do depresji! Dlatego jeśli pracujemy w zawodach obciążonych jego ryzykiem czy też zauważamy, że pojawiają się u nas jego objawy, starajmy się mu zapobiegać.
