Wyrok zaoczny w postępowaniu sądowym – co to takiego?

Postępowanie sądowe przed sądem cywilnym zawsze zakończone zostaje wydaniem orzeczenia kończącego sprawę. Jeśli sąd rozpoznający sprawę w procesie dokonuje jej rozstrzygnięcia, to następuje ono w formie wyroku. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzają możliwość wydania w określonych przypadkach wyroku zaocznego. W treści niniejszego artykułu przybliżone zostanie to, czym tak naprawdę ten wyrok zaoczny jest i wskazane zostaną wszelkie istotne informacje związane z wydaniem wyroku zaocznego.

Wydanie wyroku zaocznego związane jest z formą obrony podejmowaną w procesie przez pozwanego. Kiedy zachowuje on bierność, wówczas najczęściej dochodzi do wydania właśnie wyroku zaocznego. 

Brak złożenia odpowiedzi na pozew a wyrok zaoczny

W aktualnie obowiązującym stanie prawnym sąd przed doręczeniem odpisu pozwu zarządza złożenie odpowiedzi na pozew w określonym przez sąd terminie, który nie może być krótszy niż dwa tygodnie, o czym informuje pozwanego, doręczając mu odpis pozwu. Najczęściej sądy zakreślają pozwanym właśnie termin dwóch tygodni na ustosunkowanie się w odpowiedzi na pozew do żądań zawartych w treści pozwu.

Na wstępnym etapie postępowania stosownie do treści art. 339 Kodeksu postępowania cywilnego sąd może wydać wyrok zaoczny. Nie ma jednak takiego obowiązku, dlatego też sprawa może zostać skierowana na rozprawę, pomimo że pozwany nie złożył odpowiedzi na pozew.

Jeśli sąd uzna, że w jego ocenie nie zachodzą podstawy do wydania wyroku zaocznego na posiedzeniu niejawnym, może mieć też miejsce sytuacja, gdy wobec niezłożenia odpowiedzi na pozew sąd wyda wyrok zaoczny na rozprawie, pod warunkiem że pozwany nie stawił się na wyznaczony termin rozprawy albo mimo swojego stawiennictwa nie bierze w niej udziału. Wówczas również przyjmuje się za prawdziwe twierdzenie powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub w pismach procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą, chyba że budzą one uzasadnione wątpliwości albo zostały przytoczone w celu obejścia prawa.

Wyrok zaoczny a niedopuszczalność wydania

Wskazać należy, że występuje również sytuacja, kiedy sąd nie może wydać wyroku zaocznego, mimo że zachodzą do tego powoływane wcześniej przesłanki. Ma to miejsce wówczas, gdy pozwany w treści odpowiedzi na pozew zgłosił wniosek o przeprowadzenie rozprawy bez obecności pozwanego. Wyrok wydany po przeprowadzeniu rozprawy bez obecności pozwanego nie jest wyrokiem zaocznym i podlega zaskarżeniu przez pozwanego apelacją.

Kiedy sąd może wydać wyrok zaoczny zastrzeżony?

Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego przewidują również konstrukcję tzw. zastrzeżonego wyroku zaocznego, który może zostać wydany na posiedzeniu niejawnym po łącznym spełnieniu następujących przesłanek: nieotrzymanie przez sąd na dzień rozprawy dowodu doręczenia wezwania dla pozwanego; dowód prawidłowego doręczenia wpłynie do sądu w ciągu następnych 2 tygodni, licząc od dnia rozprawy. 

Przepisy prawa nie wskazują terminu, w jakim sąd ma wydać zastrzeżony wyrok zaoczny. 

W takim wypadku sąd ma obowiązek podjąć niezbędne czynności, aby zapewnić dalszy prawidłowy przebieg sprawy.

Przykład 1.

Sąd zawiadomił pozwanego o terminie rozprawy 28 czerwca 2021 roku. Wezwanie to zostało doręczone pozwanemu do jego rąk 17 czerwca 2021 roku. W dniu rozprawy sąd nie dysponował dowodem doręczenia wezwania pozwanego, zaś on się na niej nie stawił. Potwierdzenie prawidłowego doręczenia sąd otrzymał 30 czerwca 2021 roku. W odpowiedzi na pozew, którą złożył pozwany, nie zawarł wniosku o przeprowadzenie rozprawy pod jego nieobecność. W takiej sytuacji sąd może po otrzymaniu dowodu prawidłowego doręczenia wezwania wydać wyrok zaoczny.

Wyrok zaoczny - doręczenie

Wyrok zaoczny podlega doręczeniu stronom z urzędu. Sąd, doręczając wyrok stronom, które nie są reprezentowane przez profesjonalnego pełnomocnika, poucza ich o przysługujących środkach zaskarżenia i trybie, w jakim należy je wnieść.

Wyrok zaoczny - uzasadnienie

Jeśli chodzi o uzasadnienie wyroku zaocznego, to sąd ma obowiązek sporządzenia go w przypadku, gdy doszło do oddalenia powództwa w całości lub w części i tylko na wniosek powoda, zgłoszony w terminie tygodnia od doręczenia mu wyroku zaocznego.

Jeżeli wyrok zaoczny uwzględnia powództwo, nie podlega uzasadnieniu, a termin do wniesienia przez powoda apelacji biegnie od dnia jego doręczenia.

Wyrok zaoczny - zaskarżenie

Szczególny rodzaj środka zaskarżenia wyroku zaocznego przysługuje pozwanemu. Pozwany, który nie zgadza się z treścią zapadłego wyroku zaocznego, może wnieść od niego, sprzeciw w terminie dwóch tygodni, licząc od daty doręczenia wyroku. Sprzeciw musi mieć formę pisma procesowego, które dodatkowo zawiera zarzuty co do zapadłego rozstrzygnięcia. Należy w nim wskazać okoliczności faktyczne oraz dowody na ich poparcie.

Sprzeciw jak każdy środek zaskarżenia w procesie cywilnym podlega opłacie na zasadach określonych w przepisach ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Sprzeciw złożony przez pozwanego po upływie terminu do jego złożenia, sprzeciw, który zawierał braki formalne, których pozwany nie uzupełnił w wyznaczonym czasie, a także sprzeciw, który nie został opłacony, będzie odrzucony przez sąd na posiedzeniu niejawnym.

Postępowanie po wniesieniu sprzeciwu od wyroku zaocznego

Prawidłowe złożenie sprzeciwu przez pozwanego skutkuje koniecznością zarządzenia przez sąd doręczenia sprzeciwu powodowi i nadania dalszego biegu sprawie.

Postępowanie toczące się na skutek złożenia sprzeciwu jest postępowaniem przed sądem pierwszej instancji. W toku takiego postępowania od wyroku zaocznego sąd na nowo rozpoznaje sprawę. W tym wypadku wyrok zaoczny pozostaje w mocy aż do czasu jego ewentualnego uchylenia po rozpoznaniu sprawy. Zakres rozpoznania sprawy określa treść sprzeciwu, gdyż może on być zgłoszony co do całości lub części wyroku zaocznego. 

Przykład 2.

W sprawie zaistniały przesłanki do wydania wyroku zaocznego – zasądzającego na rzecz powoda od pozwanego kwotę 2000 zł tytułem zapłaty. Wyrok zaoczny został doręczony pozwanemu. Skutecznie złożył on sprzeciw co do części wyroku zaocznego, zaskarżając go w części, tj. ponad kwotę 1200 zł. Oznacza to, że w przedmiotowej sprawie sąd będzie rozpoznawał sprawę w zakresie spornych 800 zł, zaś wyrok zaoczny uprawomocni się co do kwoty 1200 zł.

Należy wiedzieć, że w postępowaniu toczącym się przed sądem po wniesieniu przez pozwanego sprzeciwu od wyroku zaocznego powód może zmienić powództwo przez ograniczenie roszczenia, rozszerzyć żądania albo wystąpić z nowym roszczeniem w miejsce dotychczasowego.

Zgodnie z art. 347 kpc sąd po rozpoznaniu sprawy na skutek złożenia przez pozwanego sprzeciwu może wydać następujące rozstrzygnięcia:

• utrzymać w mocy wyrok zaoczny w całości lub części, 

• uchylić wyrok zaoczny w zaskarżonym zakresie i orzec o żądaniu pozwu,

• odrzucić pozew, 

• umorzyć postępowanie.

Koszty związane z wydaniem wyroku zaocznego

Pozwany obowiązany jest ponieść koszty rozprawy zaocznej i sprzeciwu, które obejmują koszty stawiennictwa na rozprawie oraz opłatę sądową od sprzeciwu. Co do zasady koszty te obciążają pozwanego bez względu na zapadłe rozstrzygnięcie, czyli najprościej rzecz ujmując, nawet gdy sprzeciw okaże się uzasadniony, a sąd uchyli wyrok zaoczny i rozpozna sprawę. Wyjątkiem od tej zasady będzie jednak sytuacja, gdy pozwany wykaże, że jego niestawiennictwo na rozprawie nie było zawinione lub też, że jego wyjaśnienia złożone pisemnie nie zostały włączone do akt sprawy przed rozprawą. W takim wypadku pozwany jest zwolniony z obowiązku poniesienia kosztów rozprawy zaocznej i sprzeciwu. 

Rygor natychmiastowej wykonalności wyroku zaocznego

Należy również pamiętać, że wyrokowi zaocznemu uwzględniającemu powództwo sąd z urzędu przy jego wydaniu nada rygor natychmiastowej wykonalności. 

Zawieszenie rygoru natychmiastowej wykonalności wyroku zaocznego

Pozwany ma jednak możliwość złożyć wniosek o zawieszenie rygoru natychmiastowej wykonalności nadanego wyrokowi zaocznemu. Zawieszenie rygoru natychmiastowej wykonalności wyroku zaocznego wymaga spełnienia jednej z dwóch przesłanek. Pierwszą z nich jest przesłanka dotycząca wydania wyroku zaocznego przez sąd z naruszeniem przepisów o dopuszczalności jego wydania, zaś druga przesłanka wymaga od pozwanego uprawdopodobnienia, że jego niestawiennictwo na rozprawie było niezawinione, a przedstawione w sprzeciwie okoliczności wywołują wątpliwości co do zasadności wyroku zaocznego.

Przykład 3.

Sąd wydał wyrok zaoczny w sprawie, w której pozwany złożył wniosek o jej rozpoznanie pod jego nieobecność. Wyrok taki został zaopatrzony z urzędu przez sąd w rygor natychmiastowej wykonalności. Pozwany złożył sprzeciw, w którym zawarł wniosek o zawieszenie nadanego wyrokowi zaocznemu rygorowi natychmiastowej wykonalności z powołaniem na powyższe okoliczności i naruszeniem przez sąd przepisów o dopuszczalności wydania wyroku zaocznego. W takim wypadku sąd powinien zawiesić rygor natychmiastowej wykonalności, gdyż złożenie przez pozwanego wniosku o rozpoznanie sprawy pod jego nieobecność wyłącza możliwość wydania przez sąd wyroku zaocznego. 

Podsumowując, otrzymując wyrok zaoczny, należy dokładnie zweryfikować prawidłowość jego wydania, a w razie potrzeby podjąć niezbędną obronę poprzez złożenie sprzeciwu i ewentualnie wniosku o zawieszenie rygoru natychmiastowej wykonalności nadanego wyrokowi zaocznemu.