Ze śmiercią przedsiębiorcy wiąże się nie tylko strata kogoś bliskiego, ale pojawia się też konieczność uregulowania kwestii prawnych dotyczących prowadzonej przez zmarłego działalności gospodarczej. W takiej sytuacji na pewno zrodzi się pytanie, co dzieje się z prowadzonym przez bank rachunkiem bankowym zmarłego. Czy konto bankowe zmarłego przedsiębiorcy zostanie automatycznie zamknięte wraz z jego śmiercią? Odpowiedzi na tę kwestię postaramy się udzielić w niniejszym artykule.
Na wstępie wskazać należy, że wyróżnić można dwa przypadki dotyczące kont bankowych przedsiębiorcy.
Osobiste konto bankowe zmarłego przedsiębiorcy po jego śmierci
Pierwszy z nich dotyczy konta osobistego, które w dzisiejszych czasach posiada prawie każda osoba, w tym także przedsiębiorca, zaś drugi odnosi się do konta bankowego przedsiębiorcy związanego z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą.
W przypadku konta osobistego przedsiębiorcy zgodnie z przepisami ustawy Prawo bankowe z dniem śmierci posiadacza rachunku umowa o prowadzenie rachunku bankowego ulega rozwiązaniu.
Od tej reguły przewidziane zostały dwa wyjątki i ma to miejsce w następujących przypadkach:
– rachunek bankowy był prowadzony w związku z działalnością gospodarczą jego posiadacza;
– umowa rachunku dotyczyła prowadzenia rachunku dla co najmniej dwóch osób, o ile posiadacze rachunku nie ustalili inaczej.
W przypadku śmierci posiadacza rachunku i rozwiązania umowy o prowadzenie rachunku bankowego bank nie będzie uprawniony do pobierania świadczeń wynikających z umowy, tj. opłat i prowizji.
Należy wskazać, że umowa o prowadzenie rachunku bankowego zostanie rozwiązana dopiero wówczas, kiedy bank będzie miał potwierdzenie, że posiadacz rachunku bankowego zmarł. Potwierdzeniem śmierci posiadacza rachunku dla banku jest aktu zgonu. Ponadto Prawo bankowe daje podstawy do uzyskania przez bank informacji z rejestru PESEL, jednakże z zastrzeżeniem, że można z tym wystąpić po upływie pięciu lat od dnia wydania ostatniej dyspozycji dotyczącej rachunku bankowego, zaś informacja zwrotna obejmuje tylko potwierdzenie lub zaprzeczenie faktu zgonu posiadacza rachunku.
Firmowe konto bankowe zmarłego przedsiębiorcy
W przypadku śmierci przedsiębiorcy, dla którego bank prowadził rachunek bankowy związany z działalnością gospodarczą, sytuacja przedstawia się w ten sposób, że rachunek ten będzie prowadzony, o ile został ustanowiony zarządca sukcesyjny zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw. Ustanowiony zarządca sukcesyjny posiada dostęp do zgromadzonych środków na rachunku bankowym oraz jest uprawniony wydawać względem niego dyspozycje.
Pamiętać należy, że przepisy Prawa bankowego (art. 59c) dotyczące kontynuacji prowadzenia rachunku bankowego zmarłego przedsiębiorcy w sytuacji powołania zarządu sukcesyjnego odnoszą się wyłącznie do przedsiębiorców, którzy podlegali wpisowi do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEiDG), a nie wszystkich w ogóle.
Ustanowiony zarządca sukcesyjny powinien poinformować – bez uzasadnionej zwłoki – bank prowadzący rachunek związany z prowadzeniem działalności gospodarczej o fakcie jego ustanowienia. Jednak Związek Banków Polskich w piśmie z 23 października 2018 r. zawierającym wyjaśnienia Rady Prawa Bankowego w zakresie interpretacji Ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem wskazał wytyczne, zgodnie z którymi bank powinien zweryfikować, czy został ustanowiony zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem posiadacza rachunku związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej, gdy pojawią się wątpliwości co do tego, czy posiadacz rachunku żyje. Jest to ważne dla skuteczności kierowanych przez bank oświadczeń.
Swoje umocowanie zarządca sukcesyjny wykazuje w ten sposób, że informuje bank o śmierci przedsiębiorcy i powołuje się na wpis w CEiDG. Obowiązkiem zarządcy jest powiadomienie o osobach, które go powołały, a także o tych, które uzyskały tytuł prawny do spadku po posiadaczu rachunku. Informacje o tym, przez kogo zarządca sukcesyjny został powołany, powinny być przekazane bankowi w momencie ujawnienia się w banku ustanowionego zarządcy sukcesyjnego. Brak wskazania tych informacji nie powinien rodzić żadnych negatywnych skutków, ale wydaje się również, że nie ma podstaw do tego, aby je ukrywać, zwłaszcza że osoby takie wchodzą do kręgu potencjalnych spadkobierców, a spadkobiercy, którzy uzyskają tytuł do spadku, muszą zostać bankowi wskazani przez zarządcę sukcesyjnego.
Wspomnianym obowiązkiem zarządcy sukcesyjnego jest konieczność poinformowania banku o osobach, które uzyskały tytuł do spadku.
Osobami, które uzyskały tytuł do spadku, są spadkobiercy ustawowi, spadkobiercy testamentowi, ale również zapisobiercy windykacyjni w zakresie, w jakim zapis windykacyjny odnosi się do przedsiębiorstwa, w skład którego wchodzi rachunek bankowy.
Zarządca sukcesyjny nie ma obowiązku informować banku o wygaśnięciu zarządu sukcesyjnego. Jednakże dopóki bank nie zostanie powiadomiony o fakcie wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, nie ponosi względem następców prawnych zmarłego przedsiębiorcy odpowiedzialności z tytułu wykonania dyspozycji zarządcy. Należy jednak pamiętać, że zarządca zobowiązany jest rozliczyć się z następcami prawnymi przedsiębiorcy, którzy w spadku nabyli przedsiębiorstwo, a za działania podjęte po wygaśnięciu zarządu, które skutkuje wygaśnięciem umocowania do działania, będzie ponosił odpowiedzialność deliktową.
Przepisy Prawa bankowego związane z kontynuacją prowadzonego rachunku bankowego w sytuacji ustanowienia zarządu sukcesyjnego znajdują zastosowanie, jeżeli śmierć przedsiębiorcy nastąpiła po dniu poprzedzającym dzień wejścia w życie ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw (weszła w życie 25 listopada 2018 r.). Zauważyć należy, że przepisy te stosowane będą do wszystkich rachunków bankowych, które są związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przez posiadacza rachunku będącego osobą fizyczną, obowiązujących w chwili wejścia w życie tych przepisów.
Wskazuje się, że zarządca sukcesyjny może dokonywać także innych dyspozycji co do rachunku bankowego związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej, w szczególności:
– zamknąć rachunek bankowy,
– otworzyć kolejny rachunek w ramach zawartej umowy rachunku bankowego,
– przedłużyć umowę rachunku bankowego na kolejny okres.
Ważne jest również, aby pamiętać, że wygaśnięcie umowy rachunku bankowego nie nastąpi z momentem śmierci przedsiębiorcy, nawet gdy nie zostanie ustanowiony zarządca sukcesyjny, gdyż przepisy prawa wskazują na pośredni obowiązek banku prowadzenia rachunku bankowego przedsiębiorcy po jego śmierci. Istnieje jednak możliwość jego modyfikacji w treści zawieranej umowy o prowadzenie rachunku bankowego w ten sposób, że podpisana zostanie klauzula, zgodnie z którą umowa o prowadzenie rachunku bankowego ulegnie rozwiązaniu wraz ze śmiercią posiadacza rachunku.
Konto bankowe zmarłego przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej
Należy również wspomnieć o tym, jak wygląda sytuacja z kontem bankowym po śmierci przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej. Na wstępie wskazać należy, że prowadzenie działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej skutkuje koniecznością założenia wspólnego rachunku bankowego dla wspólników. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 4 czerwca 2013 roku (sygn. akt II FSK 1533/12) wskazał, że bank nie może prowadzić dla spółki cywilnej rachunku rozliczeniowego. Rachunek taki może natomiast być prowadzony dla wspólników tej spółki, bowiem to oni są przedsiębiorcami w rozumieniu przepisów Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz.U. z 2012 r. poz. 1376 ze zm.).
Tak jak już zostało wskazane, w takiej sytuacji w przypadku śmierci jednego ze wspólników umowa o prowadzenie rachunku bankowego nie podlega rozwiązaniu. Umowa będzie trwać wówczas nadal, tyle że w miejsce zmarłego współposiadacza wejdą jego spadkobiercy.
Posiadacze rachunku mają możliwość umownego modyfikowania tych postanowień i mogą ustalić, że w przypadku śmierci jednego posiadacza umowa rachunku bankowego ulegnie rozwiązaniu. Modyfikacje w tym zakresie mogą wprowadzać również regulaminy otwarcia i prowadzenia rachunku bankowego wspólnego przez poszczególne banki.
Przy czym należy mieć na uwadze, że w przypadku śmierci jednego ze wspólników spółki cywilnej do udziału zmarłego wspólnika zastosowanie znajdować będą przepisy ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw. Dlatego w sytuacji kontynuowania umowy o prowadzenie rachunku zarządca będzie mógł wydawać dyspozycje co do rachunku bankowego. Działania zarządcy sukcesyjnego polegają na wykonywaniu praw i obowiązków zmarłego wspólnika w spółce, zatem uprawnienia zarządcy sukcesyjnego w zakresie rachunku bankowego będą analogiczne jak w przypadku zarządcy sukcesyjnego prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą. Przy czym jeżeli w umowie spółki cywilnej przewidziano wejście spadkobierców po śmierci wspólnika, ustanowiony zarządca sukcesyjny może zacząć wykonywać prawa i obowiązki w spółce, które przysługiwały zmarłemu wspólnikowi.
Gdy umowa spółki nie przewidywała w swej treści skutków śmierci wspólnika, zarząd sukcesyjny pozwoli spadkobiercom na wejście do spółki pod warunkiem wyrażenia na to zgody przez pozostałych wspólników. W tej sytuacji zarządca musi zawiadomić na piśmie pozostałych wspólników o ustanowieniu zarządu sukcesyjnego. Od dnia wyrażenia zgody przez ostatniego ze wspólników zarządca sukcesyjny może wykonywać prawa i obowiązki spadkobierców w spółce.
Do czasu ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo wyrażenia zgody na wejście spadkobierców wspólnika do spółki pozostali wspólnicy sami prowadzą sprawy spółki, w tym wydają dyspozycje co do rachunku bankowego.
W przypadku spółki cywilnej dwuosobowej do czasu ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo upływu terminu na powołanie zarządcy sukcesyjnego pozostający w spółce wspólnik spółki cywilnej może sam prowadzić sprawy spółki.
Uprzedzając obawy, jakie mogą pojawić się co do środków zgromadzonych na rachunku wspólnym spółki cywilnej, wskazać należy, że każdy ze współposiadaczy rachunku (wspólnik) może dysponować zgromadzonymi środkami pieniężnymi, zaś w przypadku zgonu jednego ze współposiadaczy (wspólnika) bank nie może zablokować środków znajdujących się na rachunku, dzięki czemu pozostali wspólnicy nadal mają prawo dysponowania nimi. Nie wpływa to oczywiście na stosunki własnościowe, ponieważ środki zgromadzone na rachunku w części należącej do zmarłego przedsiębiorcy wchodzą do spadku po nim. Najprościej rzecz ujmując, samo złożenie pieniędzy na wspólnym koncie przez wspólników nie prowadzi do tego, że po śmierci jednego ze wspólników będącego współposiadaczem rachunku przejmie je drugi wspólnik, który nie jest ich właścicielem, chyba że okaże się on wyłącznym spadkobiercą zmarłego wspólnika. W takiej sytuacji należy stosować ogólne przepisy prawa cywilnego dotyczące dziedziczenia.
Niestety praktyka banków dotycząca postępowania z rachunkami wspólnymi po śmierci współposiadacza jest różna. Niektóre banki przekształcają rachunek wspólny w rachunek indywidualny, inne blokują środki na koncie. Decydujące znaczenie ma treść umowy o prowadzenie rachunku zawartej z bankiem. Dlatego otwierając konto wspólne, najlepiej jest ustalić, jaką praktykę w tym zakresie ma dany bank.
