Z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (ZFŚS) przedsiębiorcy wspierają pracowników i ich rodziny, emerytów i rencistów byłych pracowników i ich rodzin, a także inne osoby uprawnione, które zostały wskazane w regulaminie funduszu. Wspomagają oni więc osoby uprawnione. Z funduszu finansowane są różne świadczenia. W wielu przypadkach osoba do nich uprawniona musi dopłacić. Podatnicy w takich przypadkach zastanawiają się, jak rozliczyć podatkowo świadczenie.
Odliczenie podatku naliczonego
Zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług, dalej: ustawa o VAT, w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi, o którym mowa w art. 15, przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z pewnymi zastrzeżeniami, które nie mają zastosowania w przedmiotowej sprawie.
Z treści wskazanej powyżej regulacji wynika zatem, że prawo do odliczenia VAT naliczonego przysługuje, gdy nabywane towary/usługi są wykorzystywane przez podatnika do wykonywania czynności opodatkowanych VAT. Dla oceny możliwości skorzystania z prawa do odliczenia w każdym przypadku istotne jest więc ustalenie, czy towary i usługi, przy których zakupie naliczono VAT:
- zostały nabyte przez podatnika tego podatku oraz
- pozostają w związku z wykonywanymi przez niego czynnościami opodatkowanymi.
Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
Zadaniem zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, dalej: ZFŚS, jest finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania z funduszu. Przez taką działalność rozumie się usługi świadczone przez pracodawców na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, opieki nad dziećmi w żłobkach, klubach dziecięcych, przedszkolach oraz innych formach wychowania przedszkolnego, udzielanie pomocy materialnej – rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową.
Osobami uprawnionymi do korzystania z funduszu są pracownicy i ich rodziny, emeryci i renciści – byli pracownicy i ich rodziny oraz inne osoby, którym pracodawca przyznał w regulaminie prawo korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z funduszu.
Tym samym zakładowa działalność socjalna dotyczy określonych rodzajów świadczeń pracodawcy na rzecz pracownika i tylko te świadczenia mogą być finansowane z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Ponadto fundusz jest tworzony na rzecz załogi pracodawcy i prawo do korzystania ze świadczeń z niego finansowanych jest kolektywnym prawem załogi.
Co ważne, przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z niego.
Środkami ZFŚS administruje pracodawca i gromadzi je na odrębnym rachunku bankowym. W przypadku funduszu socjalnego istotna jest odpowiedź na pytanie, czy podmiot zobowiązany do utworzenia funduszu socjalnego i następnie administrowania nim, wykonując czynności, do których obliguje go ustawa o ZFŚS, występuje jako podatnik podatku VAT w rozumieniu art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o podatku od towarów i usług – dalej: ustawa o VAT.
Podatnicy podatku VAT
Stosownie do art. 15 ust. 1 ustawy podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ustawie, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.
Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody, również wówczas, gdy czynność została wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy. Działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych (patrz art. 15 ust. 2 ustawy o VAT).
Przykład 1.
Przedsiębiorca ma w swojej firmie ZFŚS. Jest on czynnym podatnikiem podatku VAT. W październiku zorganizował wyjazd pracowników na wycieczkę w góry. Ci gorzej sytuowani otrzymali dofinansowanie w całości, natomiast pozostali musieli dopłacić do wyjazdu. Czy w tym przypadku przedsiębiorca działa jako podatnik podatku VAT?
Podmiot zobowiązany do utworzenia i administrowania zakładowym funduszem socjalnym podejmuje działania techniczne o charakterze nieodpłatnym, które pozostają całkowicie poza prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą. Nie rozpoczyna i nie prowadzi działalności gospodarczej w celu dysponowania tym funduszem. Tym samym przedsiębiorca wykonuje tylko powyższe czynności dlatego, że taki obowiązek nakłada na niego ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. W konsekwencji podmiot, wykonując te czynności z ZFSŚ, nie działa w charakterze podatnika podatku od towarów i usług w rozumieniu art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o VAT.
Odliczenie podatku VAT od zakupów związanych ze świadczeniami ZFŚS
W przypadku świadczeń socjalnych przedsiębiorcy dokonują zakupów, które są następnie przekazywane pracownikom i osobom uprawnionym. Zakupów dokonuje zazwyczaj podmiot będący czynnym podatnikiem podatku VAT.
Przykład 2.
Podatnik dokonał zakupu upominku dla pracownika, który odchodzi na emeryturę. W firmie w ten właśnie sposób pracodawca docenia pracowników, którzy odchodzą. Zakup został sfinansowany z ZFŚS. Podatnik jest czynnym podatnikiem podatku VAT. Czy w tym przypadku może on dokonać odliczenia podatku naliczonego związanego z zakupem upominku?
Mimo że w analizowanym przypadku podatnik jest zarejestrowany jako podatnik czynny i zakup jest opodatkowany podatkiem VAT, to nie może odliczyć podatku naliczonego. Jak to już wyżej opisaliśmy, podatnik nie działa w tym zakresie jako podatnik podatku VAT. Tym samym, podatnik nie nalicza podatku należnego, lecz także nie ma prawa do odliczenia podatku naliczonego związanego z zakupami finansowanymi z ZFŚS. Powyższe dotyczy także zakupów, które częściowe są opłacane przez osoby uprawnione do korzystania z ZFŚS.
Podsumowując, zakupy jak i świadczenia finansowane z ZFŚS nie podlegają rozliczeniu przez przedsiębiorcę, mimo że jest on czynnym podatnikiem podatku VAT.
