Prawo niesie ze sobą wiele konsekwencji w przypadku jego nieprzestrzegania, tak samo wygląda sytuacja, jeżeli wystąpi zwłoka w wykonaniu świadczenia, czyli w niewywiązywaniu się ze swoich zobowiązań wynikających z wcześniej zwartych umów. Kodeks cywilny określa system odpowiedzialności osób w wyniku niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania oraz to, czego w takim wypadku może domagać się osoba poszkodowana.
Odpowiedzialność a zwłoka w wykonaniu świadczenia
Osoba zobligowana do wykonania zobowiązania odpowiada za jego niewykonanie bądź nienależyte wykonanie, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie powstało w wyniku zdarzenia, za które dłużnik nie jest odpowiedzialny. Osoba taka jest zobowiązana do naprawienia szkody w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania (art. 471 Kodeksu cywilnego).
Niewykonanie zobowiązania, jak sama nazwa wskazuje, charakteryzuje się brakiem jakiejkolwiek czynności ze strony dłużnika, co w rezultacie skutkuje brakiem jego wykonania. W przypadku nienależytego wykonania zobowiązania dłużnik podejmuje czynności do jego spełnienia, ale nie są one odpowiednie czy wystarczające i występuję tutaj brak należytej staranności z jego strony.
Przykład 1.
Pan Marian zamówił u ogrodnika 20 tui szmaragdowych do swojego ogródka. Ogrodnik poinformował, że ich dostarczenie może nastąpić dopiero 20 maja, ponieważ transport roślin z Niderlandów ma przybyć 17 maja. Pan Marian przystał na termin ogrodnika i wpłacił należną kwotę za krzewy i transport. Niestety otrzymał on krzewy dopiero 25 maja, ponieważ transport utknął na granicy, przez co krzewy dotarły do ogrodnika z opóźnieniem. W tym wypadku ogrodnik nie jest odpowiedzialny za niewykonania zobowiązania w terminie, ponieważ wynikało to z okoliczności, na które nie miał wpływu.
Dłużnik jest nie tylko odpowiedzialny za własne działania, lecz także za działania i zaniechania innych osób, z których pomocy korzysta lub im powierza wykonanie zobowiązania (art. 474 kc).
Przykład 2.
Pan Janusz prowadzi cukiernię i zobowiązał się do wykonania dwóch tortów – jednego o smaku truskawkowym, drugiego o smaku cytrynowym. W ostatniej chwili skorzystał z oferty Last Minute i wybrał się na wakacje do Grecji, a wykonanie tortów powierzył swojemu siostrzeńcowi, który uczy się w szkole gastronomicznej. Kiedy wrócił, okazało się, że siostrzeniec wykonał tylko jeden tort i to w dodatku o smaku czekoladowym. W omawianym przypadku pan Janusz będzie odpowiedzialny za niewykonanie jednego z torów i nieodpowiednie wykonanie drugiego, ponieważ powierzył to zadanie swojemu siostrzeńcowi.
Przesłanki odpowiedzialności:
-
szkoda,
-
niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania,
-
adekwatny związek przyczynowy pomiędzy szkodą a niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania.
Zwłoka w wykonaniu świadczenia a opóźnienie w wykonaniu świadczenia
Zwłoka i opóźnienie, mimo że skutkują tym samym, różnią się od siebie w kwestii odpowiedzialności.
Zwłoka charakteryzuje się tym, że dłużnik winny jest opóźnienia w wykonaniu świadczenia, natomiast opóźnienie jest niewykonaniem czynności w terminie, ale można tu przypisać winy po stronie dłużnika (art. 476 kc).
W ramach zwłoki wierzyciel zawsze może żądać naprawienia szkody przez dłużnika, a oprócz tego również:
-
nabyć na koszt dłużnika taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku;
-
zapłaty wartości rzeczy;
-
upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika;
-
upoważnienia przez sąd do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik uczynił wbrew zobowiązaniu (art. 480 kc).
W ramach świadczeń pieniężnych wierzyciel ma prawo do naliczania odsetek w przypadku opóźnienia, chociażby nie poniósł szkody i okoliczność opóźnienia nie była wynikiem zawinienia dłużnika. Niemniej, jeżeli dłużnik dopuścił się zwłoki, to oprócz odsetek wierzyciel może żądać naprawienia szkody (art. 481 kc).
Kara umowna i ustawowa a zwłoka w wykonaniu świadczenia
Kara umowna dotyczy tylko świadczeń o charakterze niepieniężnym i jest formą naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, co musi zostać zastrzeżone w umowie. Jest to określenie w niej konkretnej sumy – w razie wynikłej szkody i bez względu na wysokość poniesionej szkody dłużnik jest zobowiązany do zapłaty kary umownej w wysokości, która została ustalona w umowie (art. 483 kc).
Wyjątkiem jest wykonanie zobowiązania w znacznej części, przez co dłużnik może żądać odpowiedniego zmniejszenia kary umownej, będzie to dotyczyło również sytuacji, kiedy określona w umowie kara umowna jest rażąco wygórowana (art. 484 kc).
Trzeba pamiętać, że w przypadku określenia kary umownej, wierzyciel nie może dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych. Wyjątkiem od tej zasady jest zawarcie w umowie postanowienia, że mimo określenia kary umownej strona może dochodzić stosownego odszkodowania. Taka regulacja umowna będzie mogła się odnosić jednak tylko do wysokości, w jakiej szkoda przewyższa karę umowną i wynika to z zawartej umowy (art. 485 kc).
Przykład 3.
Pani Maria prowadzi pensjonat i zawarła umowę z firmą wykonującą drewniane schody, ponieważ stare schody prowadzące na piętro były niebezpieczne. Na ten czas musiała ona zamknąć piętro i przyjmować mniejszą liczbę gości. Wykonawca poinformował, że schody będą wykonane na 25 marca, więc pani Maria przyjęła rezerwację na kwiecień do pokoi na piętrze. W umowie zastrzeżono karę umowną w wysokości 1000 zł i możliwość odszkodowania w razie wyższej szkody. Schody nie zostały wykonane na czas, a pani Maria musiała odwołać rezerwację i zwrócić opłaty klientom, które łącznie wynosiły 2000 zł. W tej sytuacji, jako że opcja dochodzenia odszkodowania została zawarta w umowie, pani Maria może żądać odszkodowania w wysokości 1000 zł (2000 zł szkoda - 1000 zł kara umowna).
Inną kwestią jest natomiast instytucja kary ustawowej, która będzie wynikała z przepisów szczególnych. Jeżeli wierzyciel na podstawie przepisów szczególnych będzie miał prawo skorzystać z kary ustawowej, to nawet bez umownego zastrzeżenia będzie mógł żądać od dłużnika zapłaty określonej sumy pieniężnej z wynikłej szkody.
Czy w przypadku wierzyciela ma miejsce zwłoka w wykonaniu świadczenia?
Oprócz zwłoki w przypadku dłużnika jest również możliwość wystąpienia zwłoki wierzyciela. Taka sytuacja nastąpi wtedy, kiedy wierzyciel będzie uchylał się od przyjęcia świadczenia od dłużnika lub będzie odmawiał dokonania czynności, bez której świadczenie nie będzie mogło zostać spełnione przez dłużnika. Wierzyciel popadnie w zwłokę również wtedy, kiedy oświadczy, że nie przyjmie świadczenia (art. 486 kc).
Jeżeli dojdzie do sytuacji, w której wierzyciel popada w zwłokę, to dłużnik będzie mógł żądać naprawienia szkody oraz złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks Cywilny
