Zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli – upadłość konsumenta

Problem niewypłacalności nie zawsze musi się kończyć ogłoszeniem upadłości. W niektórych wypadkach lepszym rozwiązaniem będzie zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli. Upadłość nierozłącznie wiążę się z likwidacją majątku dłużnika. Układ może temu zapobiec. Sądowe porozumienie się z wierzycielami ma tę zaletę, że pozwala uniknąć potrąceń z wynagrodzenia i gwarantuje ochronę przed egzekucją od chwili otwarcia postępowania.

Zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli przez osobę fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej jest możliwe dzięki wprowadzonej 24 marca 2020 roku nowelizacji ustawy – Prawo upadłościowe. Instytucja ta została stworzona przede wszystkim dla osób, które uzyskują stałe wynagrodzenie przekraczające wysokość średniej krajowej. Jeżeli więc konsumentowi „powinęła się noga” i poważnie się zadłużył, lecz cały czas jest aktywny zawodowo i próbuje swoje długi spłacać, jest duża szansa, że układ z wierzycielami pozwoli mu uzyskać pełne oddłużenie.

Zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli – jakie niesie korzyści?

Procedura układowa niesie za sobą szereg korzyści zarówno dla dłużnika, jak i wierzyciela. Przede wszystkim, jeżeli przeprowadzona przez sąd analiza sytuacji finansowej dłużnika jest pozytywna, wierzyciele mogą powziąć nadzieję, że ich wierzytelności zostaną w całości zaspokojone. Wskutek powyższego dłużnik z kolei otrzyma pełne oddłużenie.

Kto może zawrzeć układ z wierzycielami?

Jak zostało wskazane na wstępie, postępowanie o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli przez osobę fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej zostało uregulowane przez ustawę – Prawo upadłościowe. Jest to nieco niefortunne, gdyż omawiana procedura ma charakter restrukturyzacyjny, nie upadłościowy. Z racji jednak takiego zaszeregowania przedmiotowej instytucji przepisy układowe należy porównywać z regulacjami upadłości konsumenckiej.

Ustawa nie wskazuje grona podmiotów, które mogą skorzystać z omawianej instytucji. Przepis art. 491[25] ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe mówi jedynie o „dłużniku będącym osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej, który stał się niewypłacalny”. Należy jednak uznać, że z uwagi na nazwę instytucji oraz umiejscowienie jej w ustawie adresatami są te same osoby, które mogą skorzystać z upadłości konsumenckiej, tj.:

• osoby fizyczne, które zaprzestały prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej, jeśli wcześniej nie złożono wniosku o ogłoszenie upadłości na ogólnych zasadach;

• osoby fizyczne, które zaprzestały prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej nieujawnionej w żadnym rejestrze, jeśli wcześniej nie złożono wniosku o ogłoszenie upadłości na ogólnych zasadach (zawieszenie działalności gospodarczej nie pozbawia przymiotu przedsiębiorcy);

• osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne, które nie prowadzą innej działalności gospodarczej lub zawodowej;

• wspólnicy lub akcjonariusze spółki kapitałowej oraz komandytariusze spółki komandytowej i komandytowo-akcyjnej, jeśli nie prowadzą samodzielnie działalności gospodarczej lub zawodowej;

• osoby, które przestały być wspólnikami osobowej spółki handlowej;

• spadkobiercy zmarłego przedsiębiorcy, w stosunku do którego nie złożono wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie roku od dnia śmierci, o ile nie prowadzą oni dalej przedsiębiorstwa we własnym imieniu.

Zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli – przesłanki

Najistotniejszą przesłanką wszczęcia postępowania układowego z wierzycielami jest niewypłacalność. Rozumie się ją jako utratę zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Należy podkreślić, że wymagana jest niewypłacalność w znaczeniu „pieniężnym”, tj. długi kredytowe, nieopłacone faktury, rachunki, nieuiszczone zobowiązania podatkowe i inne. Niewykonanie na czas umówionego zlecenia czy dzieła nie może stanowić o niewypłacalności dłużnika.

Dla niewypłacalności istotna jest „utrata zdolności”. Samo zaprzestanie wykonywania wymagalnych zobowiązań przez dłużnika nie oznacza jeszcze powstania niewypłacalności. Zaległości w zapłacie nie świadczą jeszcze o tym, że dłużnik jest niewypłacalny. Konieczny jest tu zły stan finansów, uniemożliwiający uregulowanie zobowiązań pieniężnych w całości w krótkim czasie. Niewypłacalność wiąże się nierozerwalnie z pojęciem wymagalności zobowiązań, gdyż co do zasady tylko posiadanie długów już wymagalnych może stanowić podstawę do ogłoszenia upadłości. Wymagalność zobowiązania oznacza stan, w którym wierzyciel ma prawo do żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności, tj. upłynął termin spełnienia świadczenia przez dłużnika.

Procedura układowa wymaga od dłużnika spełnienia jeszcze jednego warunku. Jest nią otrzymanie pozytywnej prognozy w przedmiocie posiadania możliwości pokrycia kosztów postępowania oraz wykonania układu. Przyjmuje się, że taką zdolność posiadają konsumenci otrzymujący regularne wynagrodzenie na poziomie średniej krajowej lub wyższe. Oczywiście w przypadku bardzo wysokiego zadłużenia miesięczny dochód na poziomie 5,5 tys. zł brutto może nie wystarczyć. Dlatego też każda sytuacja powinna być analizowana indywidualnie.

Otwarcie postępowania układowego – jak zacząć?

Prawo upadłościowe przewiduje dwa sposoby otwarcia postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli:

• na wniosek dłużnika (w odróżnieniu od procedury upadłościowej, wniosku układowego nie mogą składać wierzyciele osobiści dłużnika);

• w drodze skierowania przez sąd – w przypadku złożenia przez dłużnika wniosku o upadłość konsumencką, o ile dłużnik nie oświadczył, iż nie wyraża zgody na skierowanie do próby układowej, sąd upadłościowy może w pierwszej kolejności wezwać dłużnika do podjęcia próby porozumienia się z wierzycielami.

Wniosek o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli 

Zgodnie z art. 491[25] ust. 4 ustawy – Prawo upadłościowe wniosek o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli musi zostać złożony na specjalnym formularzu. Jego wzór został określony przez Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 marca 2020 roku w sprawie wzoru formularza wniosku dłużnika o otwarcie postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli przez osobę fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej. Formularz jest dostępny na rządowej stronie Ministerstwa Sprawiedliwości.

Omawiany wniosek powinien przede wszystkim odpowiadać warunkom formalnym, o których mowa w ustawie, tj. powinien zawierać:

• imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, adres oraz numer PESEL dłużnika, jeżeli dłużnik nie posiada numeru PESEL – inne dane umożliwiające jego jednoznaczną identyfikację;

• NIP dłużnika, jeżeli dłużnik miał taki numer w ciągu ostatnich dziesięciu lat przed dniem złożenia wniosku;

• wskazanie miejsc, w których znajduje się majątek dłużnika;

• wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie;

• aktualny i zupełny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników;

• spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty;

• spis wierzytelności spornych z zaznaczeniem zakresu, w jakim dłużnik kwestionuje istnienie wierzytelności; wskazanie wierzytelności w spisie wierzytelności spornych nie stanowi jej uznania;

• listę zabezpieczeń ustanowionych na majątku dłużnika wraz z datami ich ustanowienia, w szczególności hipotek, zastawów i zastawów rejestrowych;

• informację o osiągniętych przychodach oraz o kosztach poniesionych na swoje utrzymanie oraz osób pozostających na utrzymaniu dłużnika, w ostatnich sześciu miesiącach przed dniem złożenia wniosku;

• informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były nieruchomości, akcje lub udziały w spółkach;

• informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były ruchomości, wierzytelności lub inne prawa, których wartość przekracza 10 tys. zł;

• oświadczenie o prawdziwości danych zawartych we wniosku.

Dodatkowo wniosek powinien zawierać:

• wstępne propozycje układowe, czyli propozycje sposobu restrukturyzacji zobowiązań – może to być np. odroczenie terminu wykonania zobowiązania, zmniejszenie wysokości zobowiązania czy też rozłożenie zadłużenia na raty;

• dowód uiszczenia zaliczki – nieopłacony wniosek skutkuje jego zwrotem. Kwota zaliczki odpowiada wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Zgodnie z obwieszczeniem Prezesa GUS z 17 grudnia 2020 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw w listopadzie 2020 roku wyniosło 5484,07 zł.

Sąd uwzględnia wniosek dłużnika, jeżeli uzna, iż możliwości zarobkowe dłużnika oraz jego sytuacja zawodowa wskazują na zdolność do pokrycia kosztów postępowania o zawarcie układu oraz możliwość zawarcia i wykonania układu z wierzycielami. Nie uwzględnia się wniosku m.in. w sytuacji złego stanu zdrowia dłużnika, kiedy nie jest on zdolny do podjęcia pracy zarobkowej lub gdy na skutek orzeczenia o zakazie wykonywania zawodu utracił zdolność zarobkowania. Maksymalny okres układowy wynosi 5 lat, stąd też sąd odrzuci propozycje układowe, jeżeli z wniosku wynika, że dochody dłużnika są zbyt niskie, aby był w stanie w wysokim stopniu zaspokoić swoich wierzycieli.

Przebieg procedury układowej

Układ zostaje zawarty na zgromadzeniu wierzycieli. Termin takiego zgromadzenia wyznacza nadzorca sądowy po konsultacji z dłużnikiem. Jednocześnie zgromadzenie nie może odbyć się później niż trzy miesiące od dnia otwarcia postępowania o zawarcie układu. W sytuacji, gdy to sąd kieruje dłużnika do omawianego postępowania, termin zostaje wydłużony do czterech miesięcy. Niezachowanie terminu powoduje obligatoryjnie umorzenie postępowania.

Posiedzenie zgromadzenia wierzycieli odbywa się pod przewodnictwem nadzorcy sądowego. Z przebiegu zgromadzenia sporządzony zostaje protokół przedstawiający treść zawartego układu oraz informacje o wierzycielach głosujących za układem lub przeciwko niemu. Układ nie może zostać zawarty na okres dłuższy niż 5 lat. Dłuższy okres jest niekiedy możliwy, np. jeżeli zadłużenie obejmuje kredyt hipoteczny.

Po zamknięciu posiedzenia, w terminie 21 dni nadzorca sądowy przedkłada sądowi wniosek o zatwierdzenie zawartego układu (lub wniosek o umorzenie postępowania w razie niezawarcia układu). Jeżeli układ zostanie zatwierdzony, następuje etap wykonawczy. Na tym etapie dłużnik ma obowiązek przekazywać nadzorcy sądowemu środki, które ten następnie wypłaca wierzycielom. Nadzorca jest także zobligowany przedkładać sądowi odpowiednie sprawozdania z podejmowanych czynności. Wykonanie układu oznacza dla dłużnika całkowite oddłużenie.

Zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli – reasumując

Układ konsumencki jest uproszczoną formą postępowania restrukturyzacyjnego. Jego celem jest oddłużenie konsumenta przy jednoczesnym zaspokojeniu wszelkich wymagalnych wierzytelności. Dzięki procedurze układowej niewypłacalny dłużnik ma uniknąć konieczności ogłoszenia upadłości. Omawiana instytucja posiada wiele korzyści, m.in. pozwala dłużnikowi na zachowanie majątku, wprowadza ulgi w spłacie długu (np. rozłożenie na raty czy odroczenie terminu spłaty), a także prowadzi do umorzenia wszelkich postępowań egzekucyjnych względem majątku dłużnika objętego układem.