W ostatnim okresie wprowadzono kilka zmian w przepisach prawa pracy dotyczących badań profilaktycznych pracowników. Charakter tych modyfikacji legislacyjnych jest zróżnicowany – część z nich wynika z nowelizacji ustawy, inne natomiast odnoszą się do regulacji wykonawczych. Czy badania profilaktyczne pracowników są obowiązkowe? Poniżej omawiamy najważniejsze aspekty nowości prawnych w tym zakresie.
Badania profilaktyczne pracowników a programy zdrowotne lub programy polityki zdrowotnej
Nowe rozwiązania mające na celu uelastycznienie postępowania w zakresie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników wprowadziła Ustawa z dnia 1 grudnia 2022 roku o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw. Wspomniana nowelizacja do Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, zwanej dalej kp, weszła w życie 21 lutego 2023 roku.
Ustawa zmieniająca umożliwia pracownikowi, za jego zgodą, przeprowadzanie badań profilaktycznych w ramach programu zdrowotnego lub programu polityki zdrowotnej. Pracownik musi jednak spełniać warunki do objęcia takim programem, wówczas badania pracownicze są finansowane na zasadach określonych w danym programie.
Jeżeli zakres badań określonych w programie zdrowotnym lub programie polityki zdrowotnej nie odpowiada pełnemu zakresowi badań wymaganych w celu wydania orzeczenia lekarskiego dotyczącego przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na wstępne, okresowe lub kontrolne badania wystawionym przez pracodawcę, lekarz przeprowadzający badania wydaje pracownikowi również skierowanie na przeprowadzenie pozostałych badań wynikających z tych przepisów.
Lekarz wydaje orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu wystawionym przez pracodawcę wyłącznie na podstawie wyników badań, których zakres odpowiada zakresowi badań określonych w przepisach wykonawczych dotyczących opieki profilaktycznej nad pracownikami wydanych przez Ministra Zdrowia (MZ).
Do przeprowadzania badań w zakresie wskazanym w programie zdrowotnym lub programie polityki zdrowotnej stosuje się odpowiednio art. 229 § 3 kp. Oznacza to, że okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Ponadto za okres niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.
Zmiany w przepisach wykonawczych dotyczących badań lekarskich pracowników
Kolejne zmiany, o jakich warto wspomnieć, dotyczą przepisów Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 roku w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy, dalej jako „rozp. z 30 maja 1996 roku”. Modyfikacje tego aktu wykonawczego wynikają z Rozporządzenia MZ z dnia 5 stycznia 2023 roku zmieniającego rozporządzenie w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Zmiany w rozp. z 30 maja 1996 roku weszły w życie 25 stycznia 2023 roku.
W ramach noweli doprecyzowano kwestię uprawnień lekarzy właściwych w sprawie orzekania o stanie zdrowia pracowników. W konsekwencji tej zmiany badania profilaktyczne oraz profilaktyczną opiekę zdrowotną niezbędną z uwagi na warunki pracy wykonują lekarze, którzy pełnili służbę lub byli zatrudnieni w pełnym wymiarze czasu pracy przez co najmniej 3 lata jako lekarze w:
- podmiotach leczniczych utworzonych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych i sprawowali opiekę nad osobami zatrudnionymi lub pozostającymi w stosunku służbowym w podległych temu ministrowi lub nadzorowanych przez niego zakładach pracy i innych jednostkach organizacyjnych;
- jednostkach organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej wyłącznie w stosunku do żołnierzy i pracowników objętych ich opieką w tych jednostkach.
Nowelizując § 11 ust. 1 rozp. z 30 maja 1996 roku, doprecyzowano, iż do celów przewidzianych w art. 92 § 2 kp, a więc dla potrzeb związanych z wystawianiem zaświadczeń o niezdolności pracownika do pracy z powodu choroby, zaświadczenia lekarskie są określone w przepisach wydawanych na podstawie art. 59a Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
Zmianami zostały ponadto objęte załączniki do rozp. z 30 maja 1996 roku. Oznacza to, że korekty legislacyjne dotyczą:
załącznika nr 3a, w którym znajduje się wzór skierowania na badanie lekarskie. W odniesieniu do tego wzoru dokonano aktualizacji w części „Objaśnienia”. Chodzi tutaj o aktualną podstawę prawną dotyczącą wskaźników pozwalających na wyznaczenie dawek promieniowania jonizującego stosowanych przy ocenie narażenia na promieniowanie jonizujące;
załącznika nr 4 – który określa wzór rejestru lekarzy przeprowadzających badania profilaktyczne. Korekty w tej części dotyczą objaśnień w przedmiocie:
- adresu zakładu leczniczego podmiotu leczniczego lub miejsca wykonywania prywatnej praktyki;
- przeszkolenia w instytucie badawczym w dziedzinie medycyny pracy w zakresie badań profilaktycznych pracowników narażonych na działanie promieniowania jonizującego.
Badania profilaktyczne pracowników – podsumowanie
Najnowsze zmiany w zakresie badań profilaktycznych pracowników polegają m.in. na wprowadzeniu możliwości uwzględnienia podczas wstępnych, okresowych i kontrolnych badań pracowniczych programu zdrowotnego lub programu polityki zdrowotnej. Jeżeli pracownik wykona wspomniane badania zgodnie z programem zdrowotnym albo programem polityki zdrowotnej, podlegają one finansowaniu na zasadach określonych w jednym z tych programów. Wykaz programów zdrowotnych lub programów polityki zdrowotnej ogłasza Minister Zdrowia w drodze obwieszczenia. 25 stycznia br. dokonano także zmian w przepisach wykonawczych określających zasady sprawowania opieki profilaktycznej nad pracownikami. Nowelizacja w tym obszarze polega przede wszystkim na dostosowaniu poszczególnych zapisów do aktualnego stanu prawnego oraz na zmianach porządkowych.
