Jak zapisano w art. 3 ust. 2 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 roku o publicznej służbie krwi, organy państwowe i samorządowe, Polski Czerwony Krzyż, organizacje honorowych dawców krwi, podmioty lecznicze w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej, osoby wykonujące zawody medyczne oraz środki masowego przekazu powinny popierać działania publicznej służby krwi w zakresie propagowania i rozwijania dobrowolnego oraz bezpłatnego oddawania krwi i jej składników, a także stwarzania sprzyjających temu warunków. Promowaniu oddawania krwi służą również różnorodne uprawnienia i przywileje dawców krwi określone we wspomnianej ustawie oraz innych aktach prawnych. Jakie przywileje mają dawcy krwi?
Dawcy krwi - tytuły i odznaki honorowe
Dawcy krwi przysługuje tytuł „Honorowy Dawca Krwi”, czego potwierdzeniem jest legitymacja wydana przez jednostkę organizacyjną publicznej służby krwi, w której dawca krwi oddał krew lub jej składniki.
Dawcy krwi:
kobiecie, która oddała w dowolnym okresie co najmniej 5, 10 lub 15 litrów krwi lub odpowiadającą tej objętości ilość jej składników;
mężczyźnie, który oddał w dowolnym okresie co najmniej 6, 12 lub 18 litrów krwi lub odpowiadającą tej objętości ilość jej składników
– przysługują odpowiednio tytuły „Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi” III, II lub I stopnia i brązowa, srebrna lub złota odznaka honorowa „Zasłużony Honorowy Dawca Krwi” III, II lub I stopnia.
Odznaki wraz z legitymacjami „Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi” wydaje Polski Czerwony Krzyż na podstawie danych przekazanych przez jednostkę organizacyjną publicznej służby krwi, w której dawca oddał krew lub jej składniki o objętości uprawniającej do nadania tej odznaki. O wydaniu odznaki wraz z legitymacją Polski Czerwony Krzyż zawiadamia jednostkę organizacyjną publicznej służby krwi, która przekazała dane będące podstawą jej nadania. Przekazanie danych przez jednostkę organizacyjną publicznej służby krwi do Polskiego Czerwonego Krzyża wymaga zgody dawcy krwi wyrażonej w formie pisemnej.
Zasłużonemu Honorowemu Dawcy Krwi, który oddał co najmniej 20 litrów krwi lub odpowiadającą tej objętości ilość jej składników, może być nadana odznaka „Honorowy Dawca Krwi – Zasłużony dla Zdrowia Narodu” przez ministra właściwego do spraw zdrowia, na wniosek kierownika jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi, w której dawca krwi oddał krew lub jej składniki o objętości uprawniającej do nadania odznaki lub na wniosek organów ogólnopolskich stowarzyszeń honorowych dawców krwi.
Równoważnymi ilościami składników krwi odpowiadającymi 1 litrowi oddanej krwi uprawniającymi do tytułów i odznak są:
- 3 litry osocza;
- 2 donacje krwinek płytkowych pobranych przy użyciu separatora komórkowego;
- 0,5 donacji krwinek białych pobranych przy użyciu separatora komórkowego;
- 2 jednostki krwinek czerwonych pobranych przy użyciu separatora komórkowego.
Zwolnienie od pracy, rekompensata finansowa, posiłek regeneracyjny
Zasłużonemu honorowemu dawcy krwi i honorowemu dawcy krwi przysługuje:
- zwolnienie od pracy oraz zwolnienie od wykonywania czynności służbowych w dniu, w którym oddaje krew, oraz w dniu następnym, a także na czas okresowego badania lekarskiego dawców krwi;
- zwrot utraconego zarobku na zasadach wynikających z przepisów prawa pracy (stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy);
- zwrot kosztów przejazdu do jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi na zasadach określonych w przepisach w sprawie diet i innych należności z tytułu podróży służbowych na obszarze kraju; koszt przejazdu ponosi jednostka organizacyjna publicznej służby krwi;
posiłek regeneracyjny (patrz również Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 listopada 2004 roku w sprawie wartości kalorycznej posiłku regeneracyjnego przysługującego dawcy krwi).
Uprawnienia w razie ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii
W przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii honorowemu dawcy krwi, który oddał co najmniej 3 donacje krwi lub jej składników, w tym osocze po chorobie COVID-19, przysługuje ulga w wysokości 33% na przejazdy w komunikacji krajowej środkami publicznego transportu zbiorowego:
- kolejowego w 1. i 2. klasie pociągów osobowych i pospiesznych oraz autobusowego w komunikacji zwykłej i przyspieszonej;
- kolejowego w 2. klasie pociągów innych niż osobowe i pospieszne
– na podstawie biletów jednorazowych.
Honorowy dawca krwi, któremu przysługuje ulga na przejazd, jest obowiązany do uiszczenia dopłaty w wysokości stanowiącej różnicę między należnością za pełnopłatny przejazd w klasie 1. a należnością za pełnopłatny przejazd w klasie 2.
Rekompensata pieniężna dla niektórych dawców krwi
Dawcom krwi rzadkich grup i dawcom, którzy przed pobraniem krwi lub jej składników zostali poddani zabiegowi uodpornienia lub innym zabiegom wykonywanym w celu uzyskania osocza lub surowic diagnostycznych, przysługuje, oprócz omówionych już uprawnień, rekompensata pieniężna za niedogodności związane z koniecznością stawienia się na każde żądanie jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi w celu oddania krwi lub jej składników bądź poddania się zabiegowi uodpornienia lub innym zabiegom wykonywanym w celu uzyskania osocza czy surowic diagnostycznych. Koszt rekompensaty ponosi jednostka organizacyjna publicznej służby krwi. Maksymalna wysokość rekompensaty nie może przekroczyć jednorazowo 1000 złotych. Szczegółowe regulacje w tym zakresie zawarto w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 6 lutego 2017 roku w sprawie określenia rzadkich grup krwi, rodzajów osocza i surowic diagnostycznych, których uzyskanie wymaga przed pobraniem krwi lub jej składników wykonania zabiegu uodpornienia dawcy lub innych zabiegów, oraz wysokości rekompensaty.
Odszkodowanie za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia
Dawcy krwi, którzy w związku z zabiegiem pobrania krwi lub jej składników bądź zabiegiem uodpornienia doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, przysługuje odszkodowanie na podstawie Kodeksu cywilnego.
Prawo do anonimowości
Publiczna służba krwi zapewnia anonimowość dawcy. Oznakowanie opakowań krwi i opakowań składników krwi nie może zawierać danych umożliwiających identyfikację dawcy krwi przez biorcę krwi lub inną osobę albo jednostkę organizacyjną inną niż jednostka organizacyjna publicznej służby krwi. Nie dotyczy to pobrania autologicznego (tj. gdy pobrany materiał jest wykorzystywany do zabiegu dokonywanym na jego dawcy).
Bezpłatne leki, pierwszeństwo korzystania ze świadczeń zdrowotnych
Zasłużonemu Honorowemu Dawcy Krwi przysługuje bezpłatne, do wysokości limitu finansowania, o którym mowa w art. 6 ust. 2 Ustawy o z dnia 12 maja 2011 roku o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych, zaopatrzenie w leki objęte wykazem:
- leków refundowanych;
- leków, które Zasłużony Honorowy Dawca Krwi może stosować w związku z oddawaniem krwi
– na podstawie wystawionej recepty.
Dawcy krwi, którzy oddali co najmniej 3 donacje krwi lub jej składników, w tym osocza po chorobie COVID-19, mają prawo do korzystania poza kolejnością ze świadczeń opieki zdrowotnej oraz z usług farmaceutycznych udzielanych w aptekach (art. 43, art. 47c ust. 1 pkt 12 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych).
Ulga w PIT
Zgodnie z art. 26 ust. 1 pkt 1 lit. c Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustalając podstawę obliczenia podatku, należy odliczyć od dochodu darowizny przekazane na cel krwiodawstwa realizowanego przez honorowych dawców krwi na podstawie Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 roku o publicznej służbie krwi, w wysokości iloczynu kwoty rekompensaty określonej w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 6 lutego 2017 roku w sprawie określenia rzadkich grup krwi, rodzajów osocza i surowic diagnostycznych, których uzyskanie wymaga przed pobraniem krwi lub jej składników wykonania zabiegu uodpornienia dawcy lub innych zabiegów, oraz wysokości rekompensaty i litrów oddanej krwi lub jej składników. Kwota odliczenia może wynosić maksymalnie 6% dochodu.
Zarówno za oddanie krwi, jak i jej składników (np. osocza) przysługuje stawka rekompensaty w wysokości 130 zł za 1 litr.
Przykład 1.
Podatnik będący Honorowym Dawcą Krwi oddał w ciągu roku 1,35 litra krwi (została ona pobrana trzykrotnie po 450 ml). W związku z tym, ustalając podstawę obliczenia podatku, ma on prawo odliczyć od dochodu 175,50 zł (130 zł × 1,35).
Krew i jej składniki są pobierane w celach leczniczych do przetoczenia biorcy krwi, przetworzenia w produkty krwiopochodne lub jako materiał wyjściowy do produkcji wyrobów medycznych. Wspomniane cele mają pierwszorzędne znaczenie społeczne, a tym samym uzasadniają ustanowienie omówionych wyżej uprawnień i przywilejów dawców krwi.
