Działalność nierejestrowana jest szczególną formą aktywności gospodarczej, ponieważ wiąże się z licznymi uproszczeniami w zakresie obowiązków podatkowych. Z wielu z nich osoba prowadząca działalność nierejestrowaną jest zwolniona. Typowy przedsiębiorca zobligowany jest do posiadania NIP-u. W związku z tym warto zastanowić się, czy konieczność posiadania NIP-u dotyczy także podatników prowadzących działalność nierejestrowaną.
Obowiązek posiadania NIP-u w świetle przepisów podatkowych a działalność nierejestrowana
NIP, czyli numer identyfikacji podatkowej jest identyfikatorem podatkowym przypisanym określonym kategoriom podatników. Problematyka tego zagadnienia regulowana jest w ustawie o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników.
Stosownie do art. 2 ust. 1 omawianej ustawy - osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które na podstawie odrębnych ustaw są podatnikami, podlegają obowiązkowi ewidencyjnemu.
Jak zatem widać, każdy podmiot mający status podatnika (ale również płatnika) podlega obowiązkowi ewidencyjnemu. Jest to obowiązek niezależny od formy prawnej, w jakiej podatnik funkcjonuje w obrocie.
Trzeba przy tym podkreślić, że ustawa wyróżnia dwa rodzaje identyfikatorów podatkowych:
numer PESEL – w przypadku podatników będących osobami fizycznymi objętymi rejestrem PESEL nieprowadzących działalności gospodarczej lub niebędących zarejestrowanymi podatnikami podatku od towarów i usług;
NIP – w przypadku pozostałych podmiotów podlegających obowiązkowi ewidencyjnemu, o którym mowa we wskazanym uprzednio art. 2.
Na podstawie art. 5 ust. 1 ww. ustawy podatnicy są obowiązani do dokonania zgłoszenia identyfikacyjnego do naczelnika urzędu skarbowego albo organu właściwego na podstawie odrębnych przepisów. Zgłoszenia identyfikacyjnego dokonuje się jednokrotnie, bez względu na rodzaj oraz liczbę opłacanych przez podatnika podatków, formę opodatkowania, liczbę oraz rodzaje prowadzonej działalności gospodarczej oraz liczbę prowadzonych przedsiębiorstw.
Stosownie do art. 5 ust. 2 ww. ustawy zgłoszenie identyfikacyjne osób fizycznych zawiera nazwisko, imiona, imiona rodziców, datę i miejsce urodzenia, płeć, nazwisko rodowe, obywatelstwo lub obywatelstwa, adres miejsca zamieszkania, rodzaj i numer dowodu tożsamości oraz numer PESEL (jeśli został nadany) w przypadku osób fizycznych objętych tym rejestrem.
W myśl art. 5 ust. 2a ustawy o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników zgłoszenia identyfikacyjnego nie dokonują podatnicy będący osobami fizycznymi objętymi rejestrem PESEL nieprowadzący działalności gospodarczej lub niebędący zarejestrowanymi podatnikami podatku od towarów i usług.
Zgodnie z art. 5 ust. 4 ww. ustawy zgłoszenie identyfikacyjne podatników będących osobami fizycznymi, wykonujących działalność gospodarczą zawiera dane, o których mowa w ust. 2, nazwę (firmę), adres głównego miejsca wykonywania działalności gospodarczej, adresy dodatkowych miejsc wykonywania działalności, numer identyfikacyjny REGON, organ ewidencyjny, wykaz rachunków bankowych, adres miejsca przechowywania dokumentacji rachunkowej oraz przedmiot wykonywanej działalności określony według obowiązujących standardów klasyfikacyjnych.
W przypadku przedsiębiorców zgłoszenia identyfikacyjnego dokonuje się poprzez formularz CEIDG-1. Na jego podstawie nadawany jest przedsiębiorcy NIP.
Z drugiej jednak strony z przepisów wynika, że osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej nie muszą posiadać NIP-u, ponieważ ich identyfikatorem podatkowym jest numer PESEL.
W kontekście tak przedstawionych przepisów rodzi się problem, czy osoby wykonujące działalność nierejestrowaną powinny posługiwać się NIP-em, czy PESEL-em.
Działalność nierejestrowana a status osoby fizycznej
W związku z postawionym problemem należy rozważyć, jaki jest status podatnika wykonującego działalność nierejestrowaną. Odpowiedź na tak postawione pytanie pozwoli nam odpowiedzieć na zadane pytanie, czy podmiot taki powinien posługiwać się NIP-em, czy PESEL-em?
Zgodnie z art. 5 ustawy Prawo przedsiębiorców, którego nowe brzmienie obowiązuje od 1 lipca 2023 roku, nie stanowi działalności gospodarczej działalność wykonywana przez osobę fizyczną, której przychód należny z tej działalności nie przekracza w żadnym miesiącu 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia i która w okresie ostatnich 60 miesięcy nie wykonywała działalności gospodarczej.
Osoba wykonująca działalność nierejestrowaną może złożyć wniosek o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Działalność ta staje się działalnością gospodarczą z dniem określonym we wniosku.
Prawo przedsiębiorców pozwala zatem działać podmiotom na małą skalę bez konieczności rejestracji w CEiDG i opłacania składek ZUS.
Działalność nierejestrowana na gruncie podatku VAT
Przypomnijmy, że PESEL jest identyfikatorem podatników będących osobami fizycznymi nieprowadzących działalności gospodarczej lub niebędących zarejestrowanymi podatnikami podatku od towarów i usług.
Ustaliliśmy już, że osoba fizyczna nie jest podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą. Co jednak ze statusem podatnika podatku VAT?
W myśl art. 7 § 1 Ordynacji podatkowej podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu. Dalej jak stanowi art. 7 § 2 Ordynacji podatkowej, ustawy podatkowe mogą ustanawiać podatnikami inne podmioty niż wymienione w § 1.
Przechodząc natomiast do treści ustawy VAT, wskażmy, że w myśl art. 15 ust. 1 ustawy – podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.
Pod pojęciem działalności gospodarczej – na podstawie art. 15 ust. 2 ustawy ww. ustawy – należy rozumieć wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.
To oznacza, że z perspektywy punktu widzenia ustawy o VAT osoba prowadząca działalność nierejestrowaną będzie podatnikiem VAT, ponieważ jej aktywność gospodarcza spełnia kryteria działalności gospodarczej w myśl art. 15 ust. 2 ustawy VAT.
Powyższe powoduje, że skoro działalność nierejestrowana to działalność gospodarcza w rozumieniu ustawy VAT, to podatnik jest zobligowany do posługiwania się numerem identyfikacji podatkowej, a nie PESEL-em.
Jak wskazaliśmy, w przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą nadanie NIP-u odbywa się na skutek złożenia formularza CEIDG-1. Natomiast osoby wykonujące działalność nierejestrowaną tego rodzaju dokumentu nie składają.
Podsumowując treść naszego artykułu, należy zatem wskazać, że osoby prowadzące działalność nierejestrowaną, które zarejestrowane są do VAT są zobowiązane do posługiwania się NIP-em jako identyfikatorem podatkowym, nie jest możliwe korzystanie w tym zakresie z numeru PESEL.
