Od czasów transformacji systemowej w Polsce powstaje coraz więcej prywatnych firm. Co ważne, nawet osoby, które nie posiadają profesjonalnej wiedzy z przedsiębiorczości, zarządzania czy księgowości mogą spróbować swoich sił w biznesie. Ciekawym pomysłem jest franczyza – własna działalność pod skrzydłami bardziej doświadczonego partnera.
Czym jest franczyza?
Pojęcie franczyzy wywodzi się z angielskiego słowa franchise, oznaczającego koncesję i określa pewnego rodzaju porozumienie między stronami oraz system sprzedażowy. Z jednej strony występuje tu franczyzodawca – przedsiębiorstwo, udzielające licencji kontrahentowi, czyli franczyzobiorcy.
W momencie podjęcia współpracy franczyzobiorca zobowiązuje się do prowadzenia swojej firmy pod znakiem towarowym, czy też nazwą handlową franczyzodawcy, wykorzystując przyjęte przez niego zasady, techniki oraz know-how. Z drugiej strony, franczyzodawca służy zapewnieniem szkoleń oraz bieżącego wsparcia i całego know-how. W jego gestii pozostaje przygotowanie do pracy osoby dotychczas niewykwalifikowanej w danej działalności tak, aby mogła ona sobie samodzielnie poradzić z prowadzeniem firmy.
Umowa franczyzowa
Aby stosunek franczyzy pomiędzy kontrahentami mógł zaistnieć, strony muszą zawrzeć adekwatną umowę. Tego typu dokumenty są regulowane przepisami kodeksu cywilnego – zgodnie z jego zapisami, umowa franczyzowa podlega zasadzie swobody umów. Oznacza to, że może ona zostać stworzona w stosunkowo elastyczny sposób. Warunkiem jest przestrzeganie zapisu art. 353(1) kodeksu, zgodnie z którym strony mogą ułożyć stosunek prawny według własnego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Elastyczność przy tworzeniu umowy franczyzowej jest podyktowana także aspektami praktycznymi – tego typu relacje zawierane są w różnorodnych branżach, wymagających - ze względu na swoją specyfikę - różnych zapisów. Dlatego też trudne byłoby stworzenie jednego, uniwersalnego i kompleksowego dokumentu dla wszystkich zainteresowanych. Można natomiast określić pewne ogólne aspekty, które zawierane są w umowach franczyzowych najczęściej i są najbardziej efektywne.
Zatem, dokument potwierdzający zawarcie porozumienia franczyzowego najczęściej rozpoczyna się preambułą. W tym miejscu określane są strony, ich intencje i wartości oraz odniesienie założeń do faktycznej sytuacji firm. Warto także zawrzeć tu definicje pojęć specjalistycznych, które w dalszej części umowy będą wykorzystywane.
Kolejny niezbędny element to opisane etapów współpracy pomiędzy stronami. W teorii są one dzielone na trzy grupy – dotyczące samego zawarcia umowy, opisujące prawa oraz obowiązki stron podczas trwania porozumienia oraz te dotyczące możliwości i zasad rozwiązania porozumienia.
Franczyzodawcy bardzo często zabiegają o określenie w umowie chroniących ich zapisów. Pierwszy z nich dotyczy zakazu ujawniania informacji poufnych. Nie ma w nim nic dziwnego – należy bowiem pamiętać, iż franczyzodawca jest w ramach współpracy zobowiązany do udostępnienia innej firmie swojego know-how. Dlatego też zakaz ujawniania i kopiowania danych przedsiębiorstwa bez jego zgody i wiedzy jest regulowany w ramach umowy. Najczęściej zawiera się w tym miejscu także zapis zobowiązujący franczyzobiorcę do udzielenia instrukcji na temat tajemnicy firmy pracownikom.
Drugi zapis szczegółowy określa, kiedy i w jaki sposób franczyzobiorca może wykorzystywać nazwę, logo i znaki towarowe wspólnika. W tym miejscu przedsiębiorcy zabezpieczają się najczęściej przed ewentualnym wykorzystywaniem tych wartości już po zakończeniu współpracy.
Jednocześnie – mimo wspomnianej wcześniej elastyczności w sporządzaniu umowy franczyzy – istnieje grupa klauzul, które są obligatoryjnie niedozwolone. Pierwsza z nich dotyczy narzucania przez franczyzodawcę cen odsprzedaży towarów lub usług. W tej sytuacji możliwe jest jedynie określenie, po jakiej wysokości maksymalnie asortyment ma być oferowany odbiorcom oraz zasugerowanie najoptymalniejszej wysokości. Franczyzodawca nie może natomiast określić ceny minimalnej, czy też odgórnie narzucić sztywnej stawki.
Druga klauzula zakazana dotyczy ograniczenia franczyzobiorcy zakresu klientów, którym może on oferować towary lub usługi. Chodzi tu o sytuację, kiedy do punktu danego sprzedawcy trafi klient, który co do zasady na stałe mieszka i zaopatruje się u innego franczyzobiorcy lub franczyzodawcy. Natomiast zapisem, który można wprowadzić, jest zakaz aktywnej sprzedaży na terytorium tych podmiotów – nie można zatem np. wysyłać ulotek do klientów z terytorium, które jest przypisane do kogoś innego.
Zalety i wady – czy opłaca się być franczyzobiorcą?
Franczyza jest bardzo popularna nie tylko na początku przygody z biznesem, jednak z pewnych względów to właśnie startujący przedsiębiorcy powinni zainteresować się tym modelem najbardziej.
Przede wszystkim, firma w sieci franczyzowej nie wymaga tak dużej ilości kapitału, jak zupełnie samodzielne przedsiębiorstwo. Owszem, nadal konieczny jest lokal czy personel, ale nie ma już potrzeby przeznaczania funduszy na budowę nowej marki od podstaw. Franczyzobiorca opiera się na logo, nazwie, a także renomie starszego wspólnika. Tym samym, to franczyzodawca zapewnia zaplecze marketingowe, zatrudnia specjalistów i dokłada starań, aby efektywnie rozreklamować swoją markę.
Drugim ważnym aspektem jest wiedza i doświadczenie. Zawierając umowę franczyzy, franczyzodawca zobowiązuje się do kompleksowego wyszkolenia swojego nowego partnera. Musi on zapoznać się z korzystaniem ze specjalistycznego sprzętu, rekrutowaniem pracowników, prowadzeniem rachunkowości etc. W zakresie takiego szkolenia należy zawrzeć wszystko, co pozwoli nowemu przedsiębiorcy stać się ekspertem w dziedzinie, w której będzie pracował. Oczywiście, kompleksowość kursu ogranicza się tu do jednej, konkretnej branży – franczyzodawca nie zapewni kontrahentowi szkolenia ze wszystkich metod rekrutacyjnych czy produkcyjnych, a jedynie nauczy go tych, które są niezbędne w jego firmie.
Wsparcie merytoryczne franczyzodawcy nie kończy się na pierwszym szkoleniu. Podczas całego okresu współpracy franczyzobiorca może bowiem liczyć na pomoc i wsparcie. Może ono polegać na stałym telefonicznym kontakcie z wyspecjalizowanymi doradcami, możliwości porozumienia z innymi franczyzobiorcami bądź też regularnymi wizytami z personelem terenowym, którego zadaniem jest właśnie taka pomoc i kontrola.
Dzięki wsparciu i wiedzy merytorycznej franczyza jest rozwiązaniem doskonałym dla przedsiębiorców, którzy planują zmianę branży. W takiej sytuacji dużym atutem franczyzobiorcy jest posiadane już doświadczenie w prowadzeniu biznesu, które zostanie uzupełnione o branżową wiedzę.
Kolejną, bardzo istotną z punktu widzenia franczyzobiorcy zaletą są zyski. Zakładając nową firmę na własny rachunek, przedsiębiorca musi zdawać sobie sprawę z tego, że początkowo będzie ponosił stratę, a ewentualne zyski też nie będą oszałamiające. Zawsze trzeba liczyć się także z ryzykiem niepowodzenia i bankructwa. Natomiast w przypadku franczyzy, kiedy za nową firmą stoi znana i ceniona marka, obawa o rozwój jest znacznie mniejsza. Skoro nie trzeba zaistnieć na rynku, zysk może pojawić się już w okresie otwarcia. Szczególnie, że – jak już wspomniano wcześniej – reklamą także tego nowego punktu zajmuje się sztab specjalistów, zatrudnianych przez franczyzodawcę.
Franczyza – mimo iż jest niezwykle ciekawym i atrakcyjnym modelem prowadzenia firmy – ma też pewne wady. Pierwsza z nich wynika z kontroli i współzależności. Z punktu widzenia ekonomicznego i prawnego firma franczyzodawcy i franczyzobiorcy są odrębnymi podmiotami, w praktyce jednak występuje tu wspomniana już wcześniej kontrola. Przez wzgląd na fakt, że franczyzobiorca dzieli się swoją marką i zasobami, taka zależność nie dziwi. Nie zmienia to jednak faktu, że może być postrzegana jako uciążliwa.
Analogicznie, nieco zmniejszona jest także zdolność decyzyjna franczyzobiorcy. Nie może on bowiem dowolnie reorganizować swojego przedsiębiorstwa czy też wprowadzać innowacji. Aby dokonać znaczących zmian, konieczne jest skontaktowanie się z franczyzodawcą i ustalenie zakresu możliwych modyfikacji.
Franczyza w Polsce
Liczba placówek funkcjonujących na zasadach franczyzy w Polce stale wzrasta. Różnice pojawiają się natomiast ze względu na branże, w których takie relacje są nawiązywane.
Zgodnie z raportem PROFIT system z końca 2012 roku, największy wzrost odnotowano w branży spożywczej i gastronomicznej. Z drugiej strony, stagnację bądź spadek odnotowały branże bankowości, rachunkowości oraz nieruchomości. Największy spadek odnotowano w branży odzieżowej, jednakże mimo to pozostaje ona w czołówce sieci franczyzowych w Polsce.
Prognozy na kolejne lata są dość pomyślne. Jako że wciąż – w ogólnym rozrachunku – notowany jest wzrost liczby placówek franczyzowych, specjaliści zakładają dalszy rozwój tego modelu w Polsce w kolejnych latach.
