Co zrobić, kiedy były partner uporczywie uchyla się od płacenia świadczeń alimentacyjnych? Oczywiście należy zgłosić tę sytuację odpowiednim organom – w tym organom ścigania. W wielu przypadkach nie rozwiąże to jednak powstałego problemu. Jeżeli rodzic opiekujący się dzieckiem jest w trudnej sytuacji materialnej, fakt poniesienia przez nieodpowiedzialnego byłego partnera konsekwencji karnych w dalszym ciągu nie rozwiąże tych trudności finansowych. W takim wypadku z pomocą może przyjść tzw. fundusz alimentacyjny.
Wspieranie osób ubogich, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb, należy do obowiązków państwa. Dla osób, które nie otrzymują należnego im wsparcia finansowego od osób zobowiązanych do alimentacji, został stworzony fundusz alimentacyjny. Zostaje on wypłacany z budżetu gminy – przyznawanie i wypłata świadczeń z funduszu alimentacyjnego jest zadaniem z zakresu administracji rządowej zleconym gminie. Komu i w jakich sytuacjach przysługuje pomoc z funduszu? Na to pytanie odpowiemy w niniejszym artykule.
Czym jest fundusz alimentacyjny i jaki jest jego cel?
Instytucja funduszu alimentacyjnego została uregulowana w Ustawie o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (dalej jako ustawa o pomocy alimentacyjnej). Definicja funduszu została unormowana w art. 1 ust. 2 ustawy o pomocy alimentacyjnej. Zgodnie z powyższym przepisem fundusz alimentacyjny to system wspierania osób uprawnionych do alimentów środkami finansowymi z budżetu państwa. Inaczej rzecz ujmując, jest to wyznaczona przez państwo określona pula pieniężna na wypłatę świadczeń dla dzieci i innych osób w przypadku niemożności wyegzekwowania świadczeń alimentacyjnych.
Fundusz alimentacyjny jest jednym z systemów pomocy społecznej, której celem jest walka z ubóstwem. Aby jednak dana osoba mogła skorzystać z funduszu, ryzyko ubóstwa musi występować łącznie z ryzykiem nieskuteczności systematycznego egzekwowania świadczeń alimentacyjnych.
W doktrynie podkreśla się, iż naczelną funkcją funduszu alimentacyjnego jest publiczne kredytowanie potrzeb bytowych osób uprawnionych do nieskutecznie egzekwowanych alimentów. Słowo „kredytowanie” oznacza, iż wypłata środków ma charakter zwrotny – do spłaty kwot wypłaconych na rzecz uprawnionego do alimentacji zobowiązany jest dłużnik alimentacyjny, tj. osoba uchylająca się od płacenia alimentów. Celem świadczeń z funduszu jest bieżące zastępowanie alimentów przysługujących uprawnionemu na podstawie art. 128 Ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
Kto jest uprawniony do świadczeń?
Katalog podmiotów mogących ubiegać się o świadczenia z funduszu alimentacyjnego został określony w art. 1a ustawy o pomocy alimentacyjnej. Przepis ten nie tylko wskazuje, kto może korzystać z funduszu, ale również określa zasady terytorialne obowiązujące świadczeniobiorców.
Uprawnionymi do starania się o świadczenia z funduszu alimentacyjnego są wyłącznie osoby fizyczne. Oznacza to, że świadczenia z funduszu może pobierać jedynie osoba oznaczona z imienia i nazwiska.
Co do zasady, art. 1a ust. 1 ustawy o pomocy alimentacyjnej stanowi, iż uprawnionymi do ubiegania się o świadczenia z funduszu alimentacyjnego są obywatele Polski, w rozumieniu Ustawy o obywatelstwie polskim. Cudzoziemcy mogą natomiast nabyć świadczenia z funduszu alimentacyjnego warunkowo. Aby otrzymać takie uprawnienie, muszą spełnić co najmniej jeden z warunków określonych w art. 1a ust. 1 pkt 2 lit. b–d ustawy o pomocy alimentacyjnej, tj.:
- zostać uprawnionymi na podstawie dwustronnej umowy międzynarodowej zawartej między Polską i innym państwem w zakresie zabezpieczenia społecznego;
- przebywać na terytorium RP na podstawie:
- zezwolenia na pobyt stały;
- zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej;
- zezwolenia na pobyt czasowy udzielony w oparciu o art. 186 Ustawy o cudzoziemcach;
- uzyskania statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej.
Kolejnym kryterium wyróżniającym ustawę o pomocy alimentacyjnej jest kryterium terytorialne (art. 1a ust. 2 ustawy). Zgodnie z rzeczonym przepisem prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego posiadają obywatele RP, o ile zamieszkują terytorium Polski przez okres, w którym otrzymują świadczenia. Wskazać przy tym wypada, że zgodnie z art. 25 Ustawy Kodeks cywilny miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Przy czym stały pobyt dotyczy jedynie okresu, w którym osoba upoważniona pobiera świadczenia. Należy przy tym pamiętać, że miejsce zamieszkania nie jest pojęciem tożsamym z zameldowaniem, co oznacza, że osoba zameldowana w Polsce, ale przebywająca stale za granicą (np. w celach zarobkowych) jest pozbawiona prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego.
Warto wskazać, że świadczenia z funduszu należą się osobie uprawnionej dopiero w sytuacji, gdy egzekucja tytułu wykonawczego, pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd, uprawniającego do alimentów, okazała się bezskuteczna. Egzekucja jest bezskuteczna, jeżeli w okresie ostatnich dwóch miesięcy komornik nie wyegzekwował pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych. Dodatkowo o bezskuteczności egzekucji możemy mówić w przypadku, gdy nie ma realnej możliwości wszczęcia lub prowadzenia egzekucji alimentów przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu przebywającemu poza granicami Polski z powodu:
- braku podstawy prawnej do podjęcia czynności zmierzających do wykonania tytułu wykonawczego w miejscu zamieszkania dłużnika;
- braku możliwości wskazania przez osobę uprawnioną miejsca zamieszkania dłużnika alimentacyjnego za granicą.
Bezskuteczność egzekucji komornik powinien poświadczyć odpowiednim dokumentem.
Kto nie może starać się o świadczenia z funduszu?
Mimo spełnienia przesłanek określonych w powyższym akapicie, ustawa przewiduje wyjątki, kiedy osoba uprawniona nie będzie mogła starać się o świadczenia z funduszu alimentacyjnego.
Świadczenia z funduszu nie przysługują w sytuacji, gdy osoba uprawniona:
- została umieszczona w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie;
- została umieszczona w rodzinie zastępczej;
- zawarła związek małżeński.
Kryterium dochodowe
Aktualnie świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 800 zł. Dochód ten ustala się, biorąc pod uwagę dochody następujących członków rodziny:
- rodziców osoby uprawnionej;
- małżonka rodzica osoby uprawnionej;
- osoby, z którą rodzic osoby uprawnionej wychowuje wspólne dziecko pozostające na ich utrzymaniu do ukończenia 25. roku życia oraz dziecko, które ukończyło 25. rok życia i otrzymuje świadczenia z funduszu alimentacyjnego lub legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne.
Do rodziny nie zalicza się natomiast:
- dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego;
- dziecka pozostającego w związku małżeńskim;
- rodzica osoby uprawnionej zobowiązanego tytułem wykonawczym pochodzącym lub zatwierdzonym przez sąd do alimentów na jej rzecz.
Przy ustalaniu uprawnień do świadczeń z funduszu odpowiedni organ bierze pod uwagę dochody członków rodziny osiągnięte w roku kalendarzowym poprzedzającym okres świadczeniowy oraz zmiany w sytuacji dochodowej stanowiące utratę lub uzyskanie dochodu w rozumieniu art. 2 pkt 17 i 18 ustawy o pomocy alimentacyjnej.
W przypadku uzyskania dochodu przez członka rodziny po roku kalendarzowym poprzedzającym okres świadczeniowy dochód ustala się na podstawie dochodu członka rodziny powiększonego o kwotę uzyskanego dochodu z miesiąca następującego po miesiącu, w którym dochód został osiągnięty. Z kolei w przypadku uzyskania dochodu w roku kalendarzowym poprzedzającym okres świadczeniowy uzyskany w tym roku dochód dzieli się przez liczbę miesięcy, w których dochód ten był osiągnięty.
Wstrzymanie wypłaty świadczeń
Może dojść również do sytuacji, w której organ odpowiedzialny wstrzyma wypłatę świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Zgodnie z art. 21 ustawy o pomocy alimentacyjnej wypłatę świadczeń z funduszu wstrzymuje się, jeżeli osoba uprawniona albo jej przedstawiciel ustawowy, którzy złożyli wniosek o przyznanie świadczeń z funduszu alimentacyjnego:
- odmówili udzielenia lub nie udzielili w wyznaczonym terminie wyjaśnień co do okoliczności mających wpływ na prawo do świadczeń – w przypadku udzielenia wyjaśnień świadczenia wypłaca się od miesiąca, w którym wpłynęły wyjaśnienia, do końca okresu świadczeniowego, o ile uprawniony nadal spełnia kryteria do ich otrzymywania;
- odmówili udzielenia organowi prowadzącemu postępowanie egzekucyjne informacji mających wpływ na skuteczność egzekucji lub udzielili informacji nieprawdziwych;
- nie podejmują świadczeń przez trzy kolejne miesiące kalendarzowe – jeżeli osoba uprawniona zgłosi się po upływie trzech miesięcy, świadczenia z funduszu alimentacyjnego wypłaca się jej wówczas za cały okres wstrzymania, jeśli nadal jest ona uprawniona do ich otrzymywania.
Obowiązek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń
W przypadku gdy osoba pobiera świadczenia z funduszu, które się jej nie należą, jest ona zobowiązana do dokonania ich zwrotu. Do kwoty pobranych świadczeń dolicza się odsetki ustawowe. Należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń przedawniają się z upływem 3 lat, licząc od dnia, w którym decyzja organu ustalająca te należności stała się ostateczna.
Fundusz alimentacyjny – podsumowanie
Fundusz alimentacyjny jest instytucją stworzoną w celu niesienia pomocy osobom, które nie otrzymują zasądzonych na ich rzecz alimentów. Warunkiem otrzymywania świadczenia jest brak realnej możliwości wyegzekwowania świadczeń pieniężnych od osób, wobec których sąd orzekł obowiązek alimentacyjny. Trzeba przy tym zdawać sobie sprawę, że zadaniem tej instytucji nie jest wyręczanie nieuczciwych opiekunów – świadczenia z funduszu mają charakter zwrotny. Wszelkie kwoty wypłacone osobie uprawnionej będą następnie egzekwowane od osoby, która uchyla się od płacenia alimentów.
