Planujesz przeprowadzić w internecie ankietę na jakiś konkretny temat? Musisz zatem dowiedzieć się dokładnie, na czym polega dobór próby, czyli podgrupy reprezentatywnej dla dużej zbiorowości. Błędy w doborze mogą bowiem znacząco rzutować na wyniki ankiety i podawać w wątpliwość jej użyteczność. Skutki takich błędów są porównywane do przekłamań w ankiecie!
Czym jest dobór próby?
Dobór próby to pewien kilkuetapowy proces, który należy koniecznie przeprowadzić, zanim zdecydujemy się opublikować jakąkolwiek ankietę. Na dobór próby składają się następujące elementy:
-
zdefiniowanie badanej zbiorowości
-
określenie operatu losowania
-
ustalenie liczebności próby
-
wybór metody doboru próby
-
pobranie próby z określonego planu
Każdy z tych pięciu elementów omówimy w tekście, by móc jak najlepiej przygotować cię do niełatwego zadania doboru próby.
Definiowanie badanej zbiorowości
Zacznij od wyraźnego postawienia problemu badawczego, którym zajmować będziesz się w ankiecie. Teraz pomyśl, o kim lub o czym potrzebne będą ci informacje, dzięki którym rozwiążesz problem badawczy. Powiedzmy, że potrzebować będziesz wszystkich mieszkańców Polski w wieku od 25 do 40 roku życia. Taki zbiór wszystkich możliwych obiektów, o których informacje będą nam potrzebne, nazywany jest populacją statystyczną. Populacją taką mogą być nie tylko ludzie, ale i przedmioty, zjawiska czy wielkości. Jeśli ustaliłeś potrzebną ci populację statystyczną, pierwszy etap masz już za sobą.
Określenie operatu losowania
Domyślasz się pewnie, że nie uda ci się przepytać każdego z populacji statystycznej. Operat losowania to taki zbiór obiektów z populacji statystycznej, który jesteś w stanie zweryfikować i włączyć do próby. Konieczna jest aktualność i kompletność takiego operatu, jeśli chcemy, by nasze badanie było reprezentatywne
Gdy przeprowadzasz badanie ankietowe w internecie, zwracaj uwagę na to, by w populacji statystycznej, której potrzebujesz, znalazły się tylko osoby, które mają dostęp do sieci! Wpływa to jednak w pewien sposób na reprezentatywność próby, chyba że twój problem badawczy dotyczyć będzie obiektów-użytkowników internetu.
Ustalenie liczebności próby
Określiłeś już operat losowania, więc teraz przyszedł czas na ustalenie, ile obiektów znajdzie się w próbie potrzebnej do przeprowadzenia badania. Tutaj pomogą dostępne w sieci kalkulatory liczebności próby. Żeby obliczyć, jaka jest minimalna liczebność próby, musimy najpierw określić liczebność populacji statystycznej. Następnie ustalamy poziom ufności, czyli stopień pewności uzyskanych rezultatów. Potem czas na określenie wielkości frakcji - szacujemy, jaki procent populacji statystycznej posiada cechę, którą będziemy badać. Gdy tej wartości nie jesteśmy w stanie oszacować, wtedy wielkość frakcji ustalamy na 50%. Ostatnie, co musimy zrobić, to zdecydować, jaką procentową poprawkę wyniku jesteśmy w stanie przyjąć - czyli określić tzw. błąd maksymalny. Jeśli wszystkie czynności mamy za sobą - kalkulator sam poda nam minimalną liczbę obiektów, którą powinniśmy włączyć do próby.
Dobór próby - wybór metody
Gdy już wiesz, jaka będzie liczebność potrzebnej próby, musisz wybrać metodę jej doboru, czyli wykonać dobór próby. Najogólniej metody dzielą się na losowe (probabilistyczne, reprezentatywne) i nielosowe (nieprobabilistyczne, niereprezentatywne). Metody losowe korzystają z mechanizmów losujących elementy w taki sposób, by każdy obiekt w populacji miał takie same szanse włączenia do próby. Metody nielosowe nie opierają się na mechanizmach losowania, a na subiektywnych wyborach.
Dobór próby - metody losowe
-
Dobór losowy prosty - wymagana liczba elementów próby losowana jest z bezpośrednio z populacji. Próba tak dobrana jest wysoce reprezentatywna.
-
Dobór losowy systematyczny - obiekty w populacji porządkujemy i wybieramy do próby tzw. interwałami - powiedzmy, co dziesiąty lub co dwudziesty obiekt.
-
Dobór losowy warstwowy - populację dzielimy na jednorodne i zróżnicowane warstwy. Każdy obiekt może znajdować się tylko w jednej warstwie. Losujemy określoną liczbę obiektów z każdej z warstw.
-
Dobór losowy grupowy - zamiast jednostek, losujemy całe grupy obiektów - np. rodziny, załogi zakładów, klasy szkolne, mieszkańców określonego budynku.
-
Dobór wielofazowy - losujemy najpierw większą próbę np. metodą doboru losowego prostego, a następnie z tej próby losujemy próbę mniej liczną lub kilka prób mniej licznych.
-
Dobór wielostopniowy - losowanie odbywa się w kilku stopniach - pierwszy jest obszernym zbiorem zespołów elementów, a każdy kolejny zawęża się, aż do uzyskania satysfakcjonującej grupy.
Dobór próby - metody nielosowe
-
Dobór kwotowy - elementy dobiera się w ten sposób pod względem cech. Liczba elementów posiadających daną cechę musi utrzymywać się na jednakowym poziomie procentowym w próbie i w populacji.
-
Dobór jednostek typowych - do próby trafiają jednostki uznane przez ankietera za najbardziej przeciętne, typowe dla populacji.
-
Dobór przez eliminację - zbliżony do doboru jednostek typowych - eliminujemy dla próby jednostki odbiegające od przeciętności, typowości.
-
Dobór celowy - zupełnie subiektywnie wybieramy wszystkie jednostki dla próby.
-
Dobór przypadkowy - dobieramy do próby jednostki, które akurat znalazły się “pod ręką”.
-
Dobór wygodny - wybieramy do próby osoby z bliskiego otoczenia.
-
Dobór sieciowy - wybieramy do próby osoby związane z określoną siecią usług - klientów danego sklepu czy pacjentów określonej przychodni zdrowia.
-
Dobór kuli śniegowej - docieramy do pojedynczych osób, a następnie, za ich pośrednictwem do innych, posiadających podobne cechy.
Dobór próby - właściwa metoda
Teraz pozostaje nam jedynie wybrać właściwą metodę, biorąc pod uwagę specyfikę ankiety. Wiele z metod, zwłaszcza nielosowych, wydaje się być mało użytecznych dla badania internetowego, jednak to od ankietera zależy, którą z nich wybierze. Najczęściej stosowane są metody prostego doboru losowego oraz doboru kwotowego.
Literatura wyróżnia jednak jeszcze taką metodę doboru próby - dobór ochotniczy. Polega on na tym, że ankieter pozostawia ogłoszenie o badaniu i odpowiadają na nie chętni respondenci. W sieci model ten jest niezwykle popularny i uważany za skuteczny w przeprowadzaniu ankiety internetowej. Podawana w wątpliwość jest jednak reprezentatywność wybranej w ten sposób próby.
