W przypadku umowy o pracę obowiązują normy czasu pracy, tak więc pracownicy nie mogą pracować ponad ustalone sztywne wartości. Obowiązuje ich minimalny okres odpoczynku. Co jednak w sytuacji, kiedy dana osoba jest zatrudniona na więcej niż jedną umowę u tego samego pracodawcy? W artykule szczegóły!
Normy czasu pracy
W podstawowej organizacji czasu pracy czas pracy pracowników nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym (art. 129 § 1 Kodeksu pracy). Według art. 132 § 1 kp każdy pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę ma prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Odpoczynek ten wynika z doby pracowniczej. Zgodnie z kodeksem przez dobę należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Przepis gwarantujący taki odpoczynek dobowy nie dotyczy:
- pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy,
- pracowników biorących udział w akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
Przykład 1.
Pani Elwira pracuje w piekarni i rozpoczęła pracę o 6 rano. Następnego dnia z powodu choroby koleżanki zaczęła pracę godzinę wcześniej, czyli o 5 rano. W dobie roboczej, która rozpoczęła o 5 rano, wystąpiła jedna godzina nadliczbowa (między 5:00 a 6:00). W związku z tym pracownik za jedną godzinę nabył prawo do normalnego wynagrodzenia i 100% dodatku ustalonego ze stawki godzinowej, bowiem przekroczenie doby nastąpiło w porze nocnej.
Przykład 2.
Pracownik miał zaplanowane w rozkładzie czasu pracy, że we wtorek pracuje od 8:00 do 16:00. Faktycznie świadczył pracę od 8:00 do 22:00. Oznacza to, że norma dobowa odpoczynku została naruszona, ponieważ do godz. 8:00 w środę pozostało jedynie 10 godzin, a minimalny odpoczynek wynosi 11 godzin.
Odpoczynek w Kodeksie pracy
Jak już wcześniej wspomniano, pracownikowi przysługuje prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdej dobie. Dodatkowo pracodawca jest zobowiązany w każdym tygodniu udzielić pracownikowi 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Co ważne, w okres 35-godzinnego odpoczynku tygodniowego wlicza się 11 godzin odpoczynku dobowego.
Odpoczynek tygodniowy może zostać skrócony maksymalnie do 24 godzin w przypadku:
- konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
- zmiany pory wykonywania pracy w związku z przejściem pracownika na inną zmianę zgodnie z ustalonym rozkładem czasu pracy;
- pracowników zarządzających zakładem pracy.
Zwykle odpoczynek tygodniowy powinien przypadać w niedzielę, a w sytuacji gdy dozwolona jest praca w niedzielę, może to być w innym dniu. Zawsze więc pracodawca w ramach odpoczynku tygodniowego może przyznać dwa dni wolne w środku tygodnia, a w ciągu następnego rozpisać czas odpoczynku tygodniowego w inne dni. Ważne, by w każdym tygodniu pracy był zapewniony odpoczynek w postaci 35 godzin wolnych od pracy.
Kilka umów u tego samego pracodawcy
Bywają sytuacje, że jeden pracownik jest zatrudniony na więcej niż jedną umowę u tego samego pracodawcy. Oczywiście mowa tutaj o umowie o pracę, bowiem zatrudnienie równoległe na umowę o pracę i umowę cywilnoprawną bywa często podważane przez organy i jest ryzykowne. Na ogół takie umowy dodatkowe traktowane są jako kontynuacja stosunku pracy.
W przypadku zatrudnienia na umowę o pracę u tego samego pracodawcy, lecz na więcej niż jeden etat, taka sytuacja prawnie jest jak najbardziej dopuszczalna. Zakład pracy może zawrzeć z własnym pracownikiem dodatkową umowę o pracę, jeżeli będzie to praca innego rodzaju niż dotychczasowa, a wykonywanie jej nie będzie kolidowało z normalnym czasem pracy pracownika.
Świadczenie tej samej rodzajowo pracy, co określona w umowie o pracę poza normalnym czasem pracy pracowników, na podstawie kolejnej umowy o pracę lub umów cywilnoprawnych (zlecenia, o dzieło), jest bowiem kontynuowaniem stosunku pracy w godzinach nadliczbowych. Zawieranie takich umów stanowi obejście przepisów o czasie pracy, przy czym nie ma tu znaczenia wola pracownika i pracodawcy. Praca nadliczbowa jest możliwa jedynie wówczas, gdy wprost dopuszczają ją przepisy ustawy, i to w granicach ustalonych tymi przepisami.
Kilka umów a okres odpoczynku
Aby odpowiedzieć na pytanie, czy minimalny okres odpoczynku powinien być łączny dla wszystkich umów o pracę, czy też traktowany rozłącznie, warto w tym miejscu przytoczyć bardzo ciekawy wyrok w tym zakresie. Jest to Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 17 marca 2021 roku w sprawie o numerze C‑585/19. W omawianym tu przypadku pracownicy mieli zawarte kilka umów o pracę z jednym pracodawcą i pracowali ponad 13 godzin na dobę. Trybunał orzekł, że:
- okres odpoczynku i czas pracy są pojęciami, które nawzajem się wykluczają, a dyrektywa dotycząca czasu pracy nie przewiduje kategorii pośredniej pomiędzy okresami pracy a okresami odpoczynku;
- umowy o pracę zawarte przez pracownika z pracodawcą należy rozpatrywać łącznie, aby można było stwierdzić, że okres kwalifikowany jako odpoczynek dobowy odpowiada definicji okresu odpoczynku;
- prawo każdego pracownika do ograniczenia maksymalnego wymiaru czasu pracy i do okresów odpoczynku, w szczególności odpoczynku dobowego, stanowi nie tylko zasadę prawa socjalnego Unii o szczególnej wadze, lecz zostało także uznane w sposób wyraźny w art. 31 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.
Wynika z tego, że gdy pracownik zawarł kilka umów o pracę z tym samym pracodawcą, minimalny okres odpoczynku dobowego stosuje się do tych umów rozpatrywanych łącznie, a nie do każdej z nich rozpatrywanej odrębnie. Warto także w tym miejscu przytoczyć art. 3 dyrektywy 2003/88/WE: Państwa Członkowskie przyjmują niezbędne środki w celu zapewnienia, że każdy pracownik jest uprawniony do minimalnego dobowego odpoczynku w wymiarze 11 nieprzerwanych godzin, w okresie 24-godzinnym.
W przypadku zawarcia przez pracownika kilku umów z różnymi pracodawcami okres odpoczynku dobowego należy liczyć osobno dla każdej z umów, czyli pracownik może pracować w czasie, w którym formalnie korzysta z odpoczynku u innego pracodawcy.
Minimalny okres odpoczynku – podsumowanie
Jeśli pracownik zawarł kilka umów o pracę z tym samym pracodawcą, minimalny okres odpoczynku dobowego stosuje się do tych umów rozpatrywanych łącznie, a nie do każdej z nich rozpatrywanej osobno. Dopuszczalność odrębnego liczenia czasu pracy z każdej z umów pozwalałaby bowiem pracodawcy na wywieranie przymusu dla podziału czasu pracy na każdą z kilku umów, z jednej strony uniemożliwiając odpoczynek, ale zarazem zmuszając pracownika do dłuższego świadczenia pracy w ciągu dnia.
