Zarówno Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (dalej jako „kp”), jak i unormowania innych ustaw przewidują przepisy ochronne w stosunku do określonych grup pracowników, przewidujące zakaz przedłużania dobowej normy. W obecnym stanie prawnym wyróżnia się bezwzględne zakazy w tym zakresie oraz takie, które – w określonych sytuacjach – można uchylić. Wyjaśnienia dot. tej problematyki zawarliśmy w niniejszym artykule.
Zakaz przedłużania dobowej normy w różnych systemach i rozkładach czasu pracy
W odniesieniu do niektórych pracowników obowiązuje zakaz przedłużania dobowej normy czasu pracy, mimo że zatrudnieni są objęci systemami czasu pracy przewidującymi możliwość wykonywania czynności służbowych ponad 8 godzin na dobę. Odpowiednie regulacje w tym zakresie zostały określone w przepisach kp. Zgodnie z art. 148 kp ograniczenia w zakresie przedłużania normy dobowej dotyczą następujących systemów i rozkładów czasu pracy:
- równoważnego czasu pracy,
- równoważnego czasu pracy przy dozorze urządzeń lub związanego z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy,
- równoważnego czasu pracy przewidującego przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 24 godzin,
- systemu czasu pracy w ruchu ciągłym,
- systemu skróconego tygodnia pracy,
- systemu pracy weekendowej.
Oczywiście omawiany zakaz nie odnosi się do wszystkich pracowników, a jedynie do tych osób, które nie mogą świadczyć pracy w przedłużonym czasie ze względu na ochronę ich zdrowia. Kto może zatem zostać objęty bezwzględnym zakazem przedłużania podstawowej dobowej normy czasu pracy wynoszącej 8 godzin? Dotyczy to:
- pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia;
- pracownic w ciąży.
Istnieje ponadto względny zakaz przedłużania dobowej normy – polega to na tym, że pracodawca nie może zwiększyć liczby godzin pracy w dobie pracowniczej, jeżeli pracownik spełniający inne ustawowe warunki nie wyrazi na to zgody.
Należy podkreślić, że pracownicy, do których ma zastosowanie zakaz przedłużania dobowej normy czasu pracy (bezwzględny oraz względny) zachowują prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru ich czasu pracy.
Zakaz przedłużania normy dobowej w odniesieniu do pracowników młodocianych
Zakaz przedłużania dobowej normy czasu pracy obejmuje także pracowników młodocianych – regulacje kodeksowe w tym zakresie mają kategoryczny charakter.
W myśl zapisów art. 202 kp czas pracy młodocianego:
- w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę,
- w wieku powyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin na dobę.
Pracownicy objęci zakazem pracy w godzinach nadliczbowych
Przekroczenie normy dobowej będzie miało również miejsce w przypadku powierzenia pracownikowi pracy w godzinach nadliczbowych. Wydając polecenie pracy w nadgodzinach, pracodawca musi pamiętać o ograniczeniach obowiązujących w odniesieniu do konkretnych pracowników, które wynikają z konieczności zapewnienia im ochrony zdrowia. Oznacza to, że jest bezwzględnie zakazane zatrudnianie w godzinach nadliczbowych:
- pracownic w ciąży;
- pracowników młodocianych;
- pracowników z niepełnosprawnością (art. 15 ust. 3 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób z niepełnosprawnością, dalej jako „ustawa o niepełnosprawnych”).
Zakazu wskazanego wyżej w pkt 3 nie stosuje się jednak do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz gdy – na wniosek zatrudnionego – lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę.
Do pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia (określonych w Rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 roku w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy), bezwzględny zakaz pracy w nadgodzinach obejmuje wykonywanie takiej pracy ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy.
Zakaz przedłużania normy dobowej wobec pracowników z niepełnosprawnościami
Jak już wspomnieliśmy na wstępie, przepisy przewidujące zakaz przedłużania dobowej normy czasu pracy, zostały zawarte nie tylko w kp, ale także w innych aktach prawnych – 1 z nich jest wspomniana już uprzednio ustawa o niepełnosprawności.
Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o niepełnosprawności czas pracy osoby z niepełnosprawnością nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Te normy nie mogą być zatem przedłużone w odniesieniu do pracownika z niepełnosprawnością zaliczonego do lekkiego stopnia niepełnosprawności.
Stosowanie norm czasu pracy, o których mowa w art. 15 ustawy o niepełnosprawności, nie może powodować obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości. Godzinowe stawki wynagrodzenia zasadniczego, odpowiadające osobistemu zaszeregowaniu lub zaszeregowaniu wykonywanej pracy, przy przejściu na normy czasu pracy określone w art. 15 ustawy o niepełnosprawności, ulegają podwyższeniu w stosunku, w jakim pozostaje dotychczasowy wymiar czasu pracy do tych norm.
Zakaz przedłużania dobowej normy czasu pracy – podsumowanie
Niedopuszczalność przedłużania normy dobowej w stosunku do pracowników jest podyktowana koniecznością ochrony ich zdrowia. Bezwzględnie obowiązujące normy czasu pracy dotyczą pracowników zatrudnionych na stanowiskach, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, pracownic w ciąży oraz młodocianych. W odniesieniu do zatrudnionych opiekujących się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia istnieje możliwość przedłużenia podstawowej normy dobowej, ale wyłącznie za ich zgodą. Zakaz zatrudniania konkretnych osób w godzinach nadliczbowych również spełnia funkcję ochronną, podobnie jak pozakodeksowe regulacje prawne dotyczące osób z niepełnosprawnościami.
