Nadal duża liczba ofert pracy kierowana jest dla osób posiadających status osoby niepełnosprawnej. W dzisiejszych czasach niepełnosprawność nie stanowi już bariery do podjęcia zatrudnienia. Przeciwnie – bardzo duża liczba pracodawców decyduje się na zatrudnienie pracowników z niepełnosprawnościami, gdyż przepisy przewidują specjalne ulgi z tytułu zatrudniania takich osób. Z uwagi na te okoliczności konieczne było uregulowanie kwestii dotyczących zatrudniania osób z niepełnosprawnościami. Przepisy dotyczące wykonywania pracy przez takie osoby znajdują się przede wszystkim w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych i Kodeksie pracy. Czy i kiedy możliwe jest uchylenie niższej normy czasu pracy osoby niepełnosprawnej?
Kto ma status osoby niepełnosprawnej?
- orzeczenie o niepełnosprawności,
- orzeczenie o stopniu niepełnosprawności,
- wyrok sądu pracy i ubezpieczeń społecznych wydany na skutek odwołania od orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności,
- orzeczenie lekarza orzecznika ZUS,
- orzeczenie lekarza orzecznika KRUS.
Przede wszystkim do orzekania o niepełnosprawności powołane zostały powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności orzekające jako pierwsza instancja oraz wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności orzekające jako druga instancja. Od orzeczenia wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności przysługuje odwołanie do Sądu Rejonowego Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, a od wyroku tego Sądu apelacja do Sądu Okręgowego Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.
- całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji ustalone na podstawie Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
- niezdolności do samodzielnej egzystencji ustalone na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest traktowane na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
- całkowitej niezdolności do pracy ustalone na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest traktowane na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,
- częściowej niezdolności do pracy ustalone na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz celowości przekwalifikowania na podstawie tej ustawy jest traktowane na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności.
Osoby o stwierdzonej stałej lub długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, którym przysługuje zasiłek pielęgnacyjny, traktowane są na równi z osobami zaliczonymi do znacznego stopnia niepełnosprawności, a pozostałe osoby traktowane są na równi z osobami zaliczonymi do lekkiego stopnia niepełnosprawności, z zastrzeżeniem, że dotyczy to sytuacji, kiedy orzeczenie o niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym wydane zostało przed 1 stycznia 1998 roku.
Stopnie niepełnosprawności
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób z niepełnosprawnością wymienia następujące stopnie niepełnosprawności:
- Stopień lekki, który przyznawany jest osobom o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mającym ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne;
- Stopień umiarkowany, który przyznawany jest osobom z naruszoną sprawnością organizmu niezdolnym do pracy albo zdolnym do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającym czasowej bądź częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych;
- Stopień znaczny, który przyznawany jest osobom z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolnym do pracy albo zdolnym do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającym, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.
Szczególne uprawnienia pracowników z niepełnosprawnościami
Pracownikom z niepełnosprawnościami przepisy przyznają następujące dodatkowe uprawnienia pracownicze:
- skrócony czas pracy,
- dodatkowy urlop wypoczynkowy,
- prawo do dodatkowej przerwy w pracy,
- zwolnienie na badania,
- zwolnienie na turnus rehabilitacyjny.
Dodatkowe uprawnienia pracownicze przysługują pracownikowi z niepełnosprawnością od dnia, od którego ta osoba została wliczona do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych u danego pracodawcy.
Pracodawca wlicza osobę z niepełnosprawnością do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, począwszy od dnia przedstawienia mu orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność. W przypadku przedstawienia kolejnego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność, osobę z niepełnosprawnością wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, począwszy od dnia złożenia wniosku o wydanie orzeczenia, jeżeli z orzeczenia wynika, że w tym okresie osoba ta miała niepełnosprawność, a wniosek o wydanie orzeczenia został złożony nie później niż w dniu następującym po dniu, w którym upłynął termin ważności poprzedniego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność.
Czas pracy pracownika z niepełnosprawnością
Czas pracy osoby z niepełnosprawnością nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo.
Pracownicy z niepełnosprawnościami zaliczeni do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie mogą pracować w wymiarze czasu pracy przekraczającym 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.
Osoba z niepełnosprawnością nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.
Uprawnienia ograniczające czas pracy osoby z niepełnosprawnością nie powodują obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości.
Uchylenie niższej normy czasu pracy osoby niepełnosprawnej
W przypadku osób z niepełnosprawnościami zatrudnionych przy pilnowaniu uchylenie niższych norm czasu pracy następuje z mocy prawa, nie jest wymagane podjęcie żadnych działań w tym zakresie.
Przepisy nie wymagają, aby wniosek pracownika o uchylenie niższych norm czasu pracy miał szczególną formę, dlatego może być on złożony zarówno ustnie, jak i w formie pisemnej.
Dla celów dowodowych uzasadnione jest, aby wniosek ten miał formę pisemną.
W sytuacji otrzymania wniosku pracownika informującego o chęci wykonywania pracy na zasadach obowiązujących ogół pracowników pracodawca ma obowiązek skierować go do lekarza medycyny pracy, który orzeknie, czy jest to dopuszczalne.
Lekarz medycyny pracy przeprowadza badania profilaktyczne pracownika i orzeka, czy dopuszczalna jest dłuższa niż wynikająca z przepisów prawa praca danego pracownika z niepełnosprawnością.
W razie braku lekarza medycyny pracy przeprowadzającego badania profilaktyczne pracowników zgodę na uchylenie krótszych norm czasu pracy może wyrazić lekarz sprawujący opiekę nad osobą z niepełnosprawnością. Należy zaznaczyć, że taka sytuacja będzie miała charakter wyjątkowy, ponieważ przepisy prawa pracy wymagają przeprowadzenie różnego rodzaju badań przez zakładowego lekarza medycyny pracy, a tym samym pracodawca musi mieć zawartą umowę z jednostką służby zdrowia wykonującą zadania związane z medycyną pracy.
Przepisy nie regulują wzoru skierowania na badania pracownika z niepełnosprawnością zgłaszającego zamiar pracy na zasadach ogólnych.
Podobnie przepisy nie regulują wzoru orzeczenia wydanego przez lekarza o dopuszczalności pracy przez pracownika z niepełnosprawnością z wyłączeniem niższych norm czasu pracy.
Wątpliwość może budzić, w jakim zakresie przepisy ograniczające czas pracy osoby z niepełnosprawnością mogą być uchylone. Należy wskazać, że w zależności od konkretnego przypadku ograniczenia dotyczące czasu pracy pracownika z niepełnosprawnością wynikające z ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych mogą zostać uchylone w całości lub w części. Np. lekarz medycyny pracy może wskazać brak przeciwwskazań do pracy w porze nocnej i nadgodzinach lub orzec o niedopuszczalności pracy w porze nocnej.
Przykład 1.
Pan Jan zatrudnia pracownicę administracyjną – panią Annę, która posiada orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym wynikającą z uszkodzenia narządu ruchu. Pracownica wystąpiła do pracodawcy z wnioskiem o odstąpienie od stosowania obniżonych norm czasu pracy. Lekarz medycyny pracy nie stwierdził przeciwwskazań do tego, dlatego pani Anna pracuje przez 5 dni w tygodniu po 8 godzin.
Przykład 2.
Pan Jan zatrudnia pracowników przy produkcji, która odbywa się przez całą dobę. Jednym z jego pracowników był pan Tomasz, który po wypadku samochodowym posiada orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym. Pracownik wystąpił do pracodawcy z wnioskiem o odstąpienie od zakazu pracy w porze nocnej z uwagi na sytuację rodzinną. Lekarz medycyny pracy nie stwierdził przeciwwskazań do wykonywania pracy w porze nocnej, dlatego pan Tomasz może pracować w trakcie zmian przypadających w porze nocnej.
