Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Konsument jest szczególnie traktowany i chroniony na gruncie przepisów prawa. Przedsiębiorca dokonujący z konsumentem czynności prawnych powinien mieć na względzie szereg obostrzeń, w tym między innymi te dotyczące nakładania na konsumentów kosztów i opłat. Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się więcej o tym, kiedy możliwe jest obciążenie konsumenta dodatkowymi opłatami.
Prawa konsumenta do otrzymania informacji, w tym o opłatach
Zgodnie z ustawą o prawach konsumenta w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową przedsiębiorca ma obowiązek poinformować go, o ile informacje te nie wynikają już z okoliczności, w sposób jasny i zrozumiały o:
- głównych cechach świadczenia, z uwzględnieniem przedmiotu świadczenia oraz sposobu porozumiewania się z konsumentem,
- swoich danych identyfikujących, w szczególności o firmie, organie, który zarejestrował działalność gospodarczą, i numerze, pod którym został zarejestrowany, adresie, pod którym prowadzi przedsiębiorstwo, i numerze telefonu przedsiębiorstwa,
- sposobie i terminie spełnienia świadczenia przez przedsiębiorcę oraz stosowanej przez przedsiębiorcę procedurze rozpatrywania reklamacji,
- przewidzianej przez prawo odpowiedzialności przedsiębiorcy za jakość świadczenia,
- treści usług posprzedażnych i gwarancji,
- czasie trwania umowy lub – gdy umowa zawarta jest na czas nieoznaczony lub ma ulegać automatycznemu przedłużeniu – o sposobie i przesłankach wypowiedzenia umowy,
- funkcjonalności treści cyfrowych oraz mających zastosowanie technicznych środkach ich ochrony,
- mających znaczenie interoperacyjnościach treści cyfrowych ze sprzętem komputerowym i oprogramowaniem.
Konsument powinien także otrzymać informację o opłatach za dostarczenie, usługi pocztowe oraz jakichkolwiek innych kosztach, a gdy nie można ustalić ich wysokości – o obowiązku ich uiszczenia.
W razie zawarcia umowy na czas nieoznaczony lub umowy obejmującej prenumeratę przedsiębiorca ma obowiązek podania łącznej ceny lub wynagrodzenia obejmującego wszystkie płatności za okres rozliczeniowy, a także wszystkich kosztów, które konsument jest zobowiązany ponieść.
Zgodnie z przepisami ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami zachowanie przedsiębiorcy, w szczególności naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji. Nie przekazując powyższych informacji, przedsiębiorcy narażają się na zarzut stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów.
Obciążenie konsumenta dodatkowymi opłatami
Najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową przedsiębiorca ma obowiązek uzyskać jego wyraźną zgodę na każdą dodatkową płatność wykraczającą poza uzgodnione wynagrodzenie za główne obowiązki umowne przedsiębiorcy.
Zgodnie z orzecznictwem: „[…] sformułowanie „wyraźna zgoda konsumenta” oznacza, że zgoda konsumenta nie może być domniemana lub dorozumiana z oświadczenia woli o innej treści. Zgoda konsumenta będzie wyraźna wtedy, gdy będzie stanowić przejaw aktywnego działania konsumenta, który powinien być świadomy faktu udzielania zgody, jej przedmiotu i zakresu i w związku z tym podjął pewne działania, np. przez zaznaczenie odpowiedniego pola na stronie internetowej, w odpowiednim formularzu itp. […] wyraźną zgodą nie będzie skorzystanie przez przedsiębiorcę z domyślnych opcji, które konsument musi odrzucić w celu uniknięcia wyrażenia swojej akceptacji” [Wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 1 lipca 2019 roku, XVII AmA 18/17].
Bez uszczerbku dla prawa dostawcy usług, o którym mowa w art. 2 pkt 27 lit. a Ustawy z dnia 16 lipca 2004 roku – Prawo telekomunikacyjne, do pobierania opłat za połączenia telefoniczne, jeżeli przedsiębiorca wskazuje numer telefonu przeznaczony do kontaktowania się z nim w sprawie zawartej umowy, opłata dla konsumenta za połączenie z tym numerem nie może być wyższa niż opłata za zwykłe połączenie telefoniczne zgodnie z pakietem taryfowym dostawcy usług, z którego korzysta konsument.
Umowa zawarta na odległość a opłaty
Zgodnie z ustawą o prawach konsumenta najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa przedsiębiorca ma obowiązek poinformować go w sposób jasny i zrozumiały o:
- łącznej cenie lub wynagrodzeniu za świadczenie wraz z podatkami, a gdy charakter przedmiotu świadczenia nie pozwala, rozsądnie oceniając, na wcześniejsze obliczenie ich wysokości – sposobie, w jaki będą one obliczane, a także opłatach za transport, dostarczenie, usługi pocztowe oraz innych kosztach, a gdy nie można ustalić wysokości tych opłat – o obowiązku ich uiszczenia; w razie zawarcia umowy na czas nieoznaczony lub umowy obejmującej prenumeratę przedsiębiorca ma obowiązek podania łącznej ceny lub wynagrodzenia obejmującego wszystkie płatności za okres rozliczeniowy, a gdy umowa przewiduje stałą stawkę – także łącznych miesięcznych płatności,
- kosztach korzystania ze środka porozumiewania się na odległość w celu zawarcia umowy, w przypadku gdy są wyższe niż zwykle stosowane za jego używanie,
- sposobie i terminie zapłaty,
- sposobie i terminie spełnienia świadczenia przez przedsiębiorcę oraz stosowanej przez przedsiębiorcę procedurze rozpatrywania reklamacji,
- kosztach zwrotu rzeczy w przypadku odstąpienia od umowy, które ponosi konsument; w odniesieniu do umów zawieranych na odległość – kosztach zwrotu rzeczy, jeżeli ze względu na swój charakter rzeczy te nie mogą zostać w zwykłym trybie odesłane pocztą,
- obowiązku zapłaty przez konsumenta poniesionych przez przedsiębiorcę uzasadnionych kosztów za świadczenia spełnione do momentu odstąpienia.
Opłaty za skorzystanie przez konsumenta z określonej formy płatności
Przedsiębiorca nie może żądać od konsumenta opłaty za skorzystanie z określonego sposobu zapłaty przewyższającej poniesione przez przedsiębiorcę w związku z nim koszty.
Uznaje się, że zakaz przerzucania kosztów na konsumenta w wyższym zakresie niż faktycznie poniesiony przez przedsiębiorcę dotyczy tzw. kosztów bezpośrednich. Wśród nich mogą być m.in.:
- opłata intercharge,
- opłata dla operatorów kart,
- koszt przelewu,
- opłaty transakcyjne lub operacyjne związane z pośrednictwem w płatności,
- koszty przewalutowania.
Przykład 1.
Warto zauważyć, że powyższa zasada nie dotyczy kosztów, które są nakładane na konsumenta bezpośrednio przez podmioty trzecie, np. przez instytucję realizującą płatność. Jeżeli zatem to podmiot trzeci, np. pośrednik płatności lub bank, obciąży nas kosztem w związku z realizowaną płatnością – nie będziemy mieć do przedsiębiorcy roszczenia o zwrot.
Z dobrodziejstwa powyższej regulacji chroniącej konsumentów nie skorzysta przedsiębiorca – osoba fizyczna zawierająca umowę bezpośrednio związaną z jego działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla niej charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej.
Skutki przerzucenia na konsumenta kosztów metody płatności przewyższających faktycznie poniesione przez przedsiębiorcę
Postanowienia regulaminu lub umowy niezgodne i naruszające zakaz przerzucania na konsumenta opłat za metodę płatności powyżej faktycznego kosztu przedsiębiorcy będą nieważne.
Jeśli konsument uiścił zbyt wysoką opłatę za metodę płatności w stosunku do dozwolonej zgodnie z przepisami, opłatę taką uznaje się za świadczenie nienależne.
Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
Nie można jednak żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do niego zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej.
